I ŚRODKI LEKSYKALNE
METAFORA- połączenie wyrazów, które wspólnie tworzą nowe znaczenie np. morze myśli
RODZAJE METAFOR :
a) Metonimia (zamiennia): czytać Gombrowicza,
b) Synekdocha - pewna część zastępuje całość: serce się smuci, liść się żółci na drzewach, włos siwieje na głowie
c) Peryfraza (omówienie) -jeden wyraz zostaje zastąpiony wieloma
d) Eufemizm (złagodzenie): zamiast kłamiesz - masz nieczyste sumienie
e) Hiperbola (wyolbrzymienie): jej oczy większe od słońca
f) Litota - przeciwieństwo hiperboli
g) Synestezja - wymieszanie cech przypisanych danemu zmysłowi z innym zmysłem np. widzieć myśli,
h) Animizacja -ożywienie przedmiotów
i) Personifikacja ( uosobienie) - nadanie przedmiotom i naturze cech ludzkich np. Drzewo skryło
j) Symbol - występuje jako znak językowy. Posiada wiele znaczeń i możliwa jest wieloraka interpretacja
k) Alegoria - zawiera jedno znaczenie ukryte poza bezpośrednim
i) Ironia - prawdziwe znaczenie jest zaprzeczeniem wypowiedzianego.
RODZAJE PORÓWNAŃ
Porównanie - rodzaj figury stylistycznej polegający na skomponowaniu słów w celu uwydatnienia podobieństw
np. wielki jak dąb, splecione ręce jak bukiety róż.
a) porównanie homeryckie - drugi człon jest znacznie bardziej rozbudowany, pojawia się w poezji epickiej
np. "Iliadzie " lub "Trenach" Kochanowskiego
b) porównanie tautologiczne - but jak but
EPITET- wyraz określający rzeczownik w celu uwydatnienia danej cechy. Ze względu na część mowy można wyróżnić epitet:
- rzeczownikowy - dom gigant
- przymiotnikowy - granitowe skały
- imiesłowowy - tańczący ptak
- bezpośredni - wypowiedziany wprost - patrzyłem na drżącą kobietę , nędzne łachmany
- dynamiczny - opisuje przedmiot w czasie ruchu - w szumnym polocie rozhukanych grzyw
- metaforyczny - tworzy przenośnie wspólnie z opisywanym przedmiotem. Wyróżniamy tu oksymoron, czyli zestawienie przeciwstawnych wyrazów - gorący lód
- ozdobny - nadawany bez względu na kontekst - perłowe zęby
- parzysty- podwójny - łzy czyste, rzęsiste,
- potrójny - w tym wieku starczym, słabym, okrutnym
II. ŚRODKI SŁOWOTWÓRCZE:
- Wyrazy zgrubiałe: chłopisko, dziewucha, grubas
- Wyrazy zdrobniałe - muszka , orzeszek, uszko
- Złożone - jednooki, leworęczny
- Neologizmy - nowe wyrazy powstałe dla potrzeb utworu. Wyróżniamy neologizmy użytkowe i artystyczne
III.ŚRODKI SKŁADNIOWE
Inwersja - zaburzenie szyku zdania np. " od niebieskiej piękniejsza kolorów obręczy" zamiast - piękniejsza od niebieskich kolorów obręczy
Elipsa - opuszczenie tych składników zdania, które można dopowiedzieć. W mowie potocznej skrót
myślowy np. ja, twardy ( jak) lód
Powtórzenie: koń pędził szybko
koń pędził z wiatrem
Paralelizm składniowy - polega na zbudowaniu podobnych do siebie zdań w jednym tekście
Anafora - powtórzenie tych samych zwrotów na początku zdania
Epifora - powtórzenie tych samych zwrotów na końcu zdania
Wyliczenia - kolejne wymianie cech przedmiotu lub osoby w podobnie zbudowanych zdaniach np.
Odeszła spokojnie, cicho
Wyglądała na smutną, zmęczoną
Apostrofa - bezpośredni, często wyniosły zwrot do adresata
"kochana moja Oleńko"
"wysokie góry i odziane lasy"
J. Kochanowski, Do gór i lasów
Pytanie retoryczne - odpowiedz zawarta jest w kontekście pytania
Antyteza - przeciwstawienie - służy skontrastowaniu problemu,
ukazanie tematu z odmiennej strony np.
" trudno zrozumie co się w ciebie wlewa
Takeś odmienna i takeś pierychliwa
J.A. Morsztyn , Nieustawiczna
Zdanie parenetyczne - wtrącenie
Anakolut - zdanie błędne gramatycznie lecz zachowujące wartość artystyczną
