Torquato Tasso

Jest to jeden z najsłynniejszych poetów włoskich tworzących po Dantem. Swe życie związał z możną rodziną Estrów pochodzącą z Ferrary. Był poetą przełomu, gdyż w jego twórczości obok pierwiastków renesansowych można również dostrzec cechy charakterystyczne dla baroku. Jego dorobek twórczy jest spory. Składają się nań liczne liryki ujęte w takie formy gatunkowe, jak canzona, sonet, madrygał. Poruszał Tasso w nich przede wszystkim kwestie dotyczące miłości oraz religii oraz wiary. Nieobcy był mu także świat sztuki dramatycznej, czego dowodem jest jego dramat pasterski Amantys, wystawiony po raz pierwszy na scenie w 1573 roku. Jest Tasso również autorem dialogów filozoficznych, rozważań natury estetycznej oraz szeregu listów. Jego najbardziej znanym i doniosłym dziełem jest Jerozolima wyzwolona, epopeja składająca się z dwudziestu pieśni pisanych oktawą. Została ona wydana w 1581 roku.

Jean Jacques Rousseau (1712 - 78)

Francuski myśliciel i pisarz. Przedmiotem jego zainteresowani była przede wszystkim tematyka społeczna - jego koncepcje filozoficzne zostały wpisane na sztandary Rewolucji Francuskiej - oraz teoria kultury i wychowania. Był zwolennikiem demokratyzacji życia społecznego. Głosił także, że człowiek jest z natury dobry i że to kultura wypacza jego charakter. W dziedzinie wychowania postulował oparcie się na naturalnych predyspozycjach charakteru człowieka i ich swobodnym rozwojem, nieskrępowanym przez żadne sztywne reguły postępowania. Jego najważniejsze dzieła: Umowa społeczna (1762), Emil, czyli o wychowaniu (1762), Nowa Heloiza (1761), Wyznania (1781-88).

Charles Dickens (1812-1870)

Jest on uznawany za jednego z najznakomitszych pisarzy nie tylko angielskich, ale również światowych. Swą karierę pisarską rozpoczynał jako felietonista i reporter prasowy. Za zaczątki jego powieści należy uznać szkice obyczajowe, które dostarczał do swych redakcji w ilościach masowy. Taką właśnie genezę ma jego najsłynniejsza powieść Klub Pickwicka (1836-1837, pierwsze wydanie w Polsce ukazało się w 1870 roku). W jego realistycznej twórczości główny nacisk kładzie na ukazanie losów skrzywdzonych i poniżonych. Wprowadza również Dickens do swych powieści i opowiadań elementy z pogranicza baśni i rzeczywistości. Znakomitym przykładem tego typu poetyki jest Opowieść wigilijna. Równocześnie możemy w nich odnaleźć odzwierciedlenie przekroju społecznego ówczesnej w Anglii, w którym przeglądać mogła się niemal każda jego warstwa. Słynny jest również humor Dickensowski, w którym ironia miesza się ze współczuciem oraz nieraz "wisielczym" dowcipem. Pośród jego dzieł należy wyróżnić szereg powieści i opowiadań, traktujących o trudnym życiu młodych ludzi, którzy musze przejść przez jego twarde tryby, aby stać się pełnoprawnymi członkami społeczeństwa. Są to, mi. in., Oliver Twist (1838, ukazał się w polskim przekładzie w 1846), Nicholas Nickleby (1839, po polsku w 1847), Dawid Copperfield (1850, po polsku w 1888). Inna grupę jego dzieł stanowią, tzw. opowieści bożonarodzeniowe, w których dominuje bardzo pogodna tonacja, np. m.in. Świerszcz za kominem (1845, po polsku w 1914). W drugiej połowie swego życia Dickens dużo mniej optymistycznie patrzył na życie, co znalazło odzwierciedlenie w jego twórczości. Przykładem na to są takie utwory, jak: Dombey i Syn (1848, po polsku 1863), Ciężkie czasy (1854, po polsku 1899), Mała Dorrit (1857, po polsku 1925), Opowieści o dwóch miastach (1859, po polsku w 1863).

Arthur Conan Doyle (1859-1930)

To jeden z klasyków angielskiej powieści detektywistycznej. Z zawodu lekarz. Najsłynniejszą postacią wykreowaną przez niego był Sherlock Holmes, dżentelmen, którego ulubiona rozrywka polegała na rozwikływaniu trudnych zagadek kryminalnych. Do znakomitych efektów w tej mierze dochodził dzięki swemu analitycznemu umysłowi (dedukcja) i doskonałej intuicji psychologicznej, pozwalającej się mu wczuć w "duszę" przestępcy. Najważniejszymi jego powieściami detektywistycznymi są: Studium w szkarłacie (1887, po polsku ukazała się w 1922), Znak czterech (1889, po polsku ukazała się w 1903), Pies Baskerville'ów (1902, po polsku ukazała się w 1903). Ukazało się również wiele jego zbiorów opowiadań. Doyle pisał również utwory fantastycznonaukowe, m. in. Świat zaginiony (1912, po polsku ukazała się w 1956), nie stronił także od tematyki historycznej: Przygody brygadiera Gerarda (1896, po polsku ukazała się w 1902), a także sensacyjnej: Dolina trwogi (1915, po polsku ukazała się w 1927).

Fiodor Michajłowicz Dostojewski (1821-1881)

Pisarz rosyjski. Jego dzieciństwo i młodość były naznaczone piętnem tragedii. Po śmierci matki zostaje oddany na stancje przez ojca, które wkrótce ginie zabity przez chłopów. W Petersburgu podjął studia inżynierskie. Utrzymywał się tutaj głównie dzięki tłumaczeniom, jakie mu zlecano. Jego pierwszym dłuższym utworem narracyjnym byli Biedni ludzie (1845, po polsku ukazała się w 1929). Powieść ta przyniosła mu sporą popularność. Już w niej widać, że Dostojewski jest znakomitym znawcą duszy ludzkiej, szczególnie zaś jej irracjonalnych, nie do końca rozpoznanych miejsc, których istnienia niektórzy nawet nie podejrzewali. Fascynuje go również fenomen zła i jego pochodzenia, a także walki, jaką z nim podejmuje człowiek. Wystarczy tu wspomnieć takie jego powieści, jak Sobowtór (1846, po polsku ukazała się w 1962), Białe noce (1848, po polsku ukazała się w 1902). W roku 1849 zostaje aresztowany i skazany na śmierć za działalność spiskową wymierzoną w carat. Ten wyrok zamieniono mu na zesłanie na Syberię. Powieść Wspomnieniach z domu umarłych (1860-1862, po polsku ukazała się w 1897) opiera się głównie na wspomnieniach Dostojewskiego z pobytu na katordze. Po powrocie z zesłania stał się on jednym z najzagorzalszych przeciwników zachodnioeuropejskiego indywidualizmu zarówno społecznego, jak i filozoficznego. Widać to szczególnie w takich jego dziełach, jak Notatki z podziemia (1864, po polsku ukazała się w 1929) oraz Zbrodnia i kara (1866, po polsku ukazała się w 1887-1888). Po wydaniu tej ostatniej książki ucieka przed pożyczkodawcami, którzy domagali się odeń zwrotu zaległych długów, do Europy Zachodniej. Był nałogowym hazardzistą. Tutaj pisze Idiotę (1868, po polsku ukazała się w 1909). W roku 1872 wydaje kolejną swą powieść zatytułowaną Biesy (po polsku ukazała się w 1913). Dzięki niej jego nazwisko staje się rozpoznawalne niemal w całej Europie. Kolejną jego niezwykle ważną książką są Bracia Karamazow (1879-1880, po polsku ukazała się w 1913). Poddaje on w niej gruntownej krytyce kulturę i cywilizację zachodnioeuropejską, która w jego opinii dawno zagubiła wartości chrześcijańskie, na których została ufundowana. Ocenia on, że takie idee społeczne jak socjalizm czy hasła Rewolucji Francuskiej są ich nędzną namiastką. Dostojewski jest uznawany za jednego z najważniejszych i najciekawszych pisarzy wszystkich epok.

Michaił Bułhakow.

Powieściopisarz i autor kilku sztuk teatralnych. Jego debiutancką książką był zbiór opowiadań zatytułowanych Diaboliada (Diawoliada, 1925), w których zaprezentował swój nieprzeciętny zmysł satyryczny. Potwierdził tą opinię o sobie w następnym dziele, mianowicie Fatalnych jajach (Rokowyje jajca, 1925), które jest swego rodzaju groteską na tematy społeczne i obyczajowe. Następnie pisze i wydaje powieść Biała gwardia (Bielaja gwardija, 1925). Jednakże dopiero następne dzieło przyniosło mu światowy rozgłos, jakkolwiek ukazało się dopiero dwadzieścia siedem lat po jego śmierci. Była to powieść Mistrz i Małgorzata. Innym znany jego utworem jest opowiadanie powstałe w 1925 roku Psie serce.

Eliza Orzeszkowa.

Przyszła ona na świat 6 czerwca 1841 roku w Milkowszczyźnie (miejscowość położona stosunkowo niedaleko Grodna). Jej rodzina należała do dość zamożnej szlachty. Po nauki została posłana do Warszawy, gdzie przebywała na pensji u sióstr sakramentek (1852 - 1857). Tu poznaje i zaprzyjaźnia się z Marią Wasiłowską (panieńskie nazwisko Konopnickiej). Rok po opuszczeniu stancji składa przysięgę małżeńską Piotrowi Orzeszce. Przeprowadza się do majątku męża. Zajmuje się tu głównie niesieniem pomocy najuboższym. Podczas Powstania Styczniowego chroni pod swym dachem samego Romualda Traugutta. Po upadku tego zrywu niepodległościowego jej mąż został zesłany na katorgę. W 1869 roku Orzeszkowa rozwodzi się z nim. Przenosi się na stałe do Grodna. W 1879 roku współzakłada bibliotekę i księgarnię w Wilnie. W 1894 wychodzi za mąż za swego długoletniego przyjaciela. Mówi się, że jest poważną kandydatką do literackiej Nagrody Nobla, jakkolwiek nigdy tej nagrody nie otrzymuje. Umiera w Grodnie 18 maja 1910 roku. W jej twórczości można wyróżnić trzy etapy: I - 1866-1876, II - 1877-1891, III - 1892-1910. Pierwszy z nich to okres kształtowania się jej świadomości pisarskiej pod wpływem haseł pozytywizmu. Pisze wtedy głównie utwory o charakterze tendencyjnym. Ukazują się wtedy, m. in. Marta (1873), Eli Makower (1875), Rodzina Brochwiczów (1876), Pompalińscy (1876). W drugim okresie odchodzi Orzeszkowa od tendencyjności w swych powieściach zwracając się ku realizmowi. Pisze i wydaje wtedy. powieści Niziny (1885), Dziurdziowie (1885), Mirtala (1886), Nad Niemnem (1888), Cham (1888), zbiory opowiadań i nowel: Z różnych sfer (1879-82), Panna Antonina (1888), W zimowy wieczór (1888), a także rozprawy: Patriotyzm i kosmopolityzm (1880), O Żydach i kwestii żydowskiej (1882). W trzecim i ostatnim etapie jej twórczości pojawia się wyraźniejsze zainteresowanie kwestiami religijnymi i moralnymi, a także pogłębiony rysunek psychologiczny postaci. Ukazują się wtedy: Dwa bieguny (1893), Melancholicy (1896), Ad astra (1904), I pieśń niech zapłacze (1905), Gloria victis (1910).

Honoriusz Balzak

Przyszedł na świat w 20 maja 1799 roku w Tours, odszedł zaś zeń dnia 18 sierpnia 1850 roku w Paryżu. Jego ojciec będąc chłopem zarobił sporą fortunę na dostawach do armii podczas Rewolucji Francuskiej. Jako dziecko był Balzak niezwykle uparty i krnąbrny, co zaowocowało posłaniem go do szkoły klasztornej o zaostrzonej dyscyplinie. Po opuszczeniu gmachu tej uczelni rozpoczął studia prawnicze, jednocześnie podjął pracę w kancelarii prawniczej. Szybko jednak podjął decyzję, że jest przede wszystkim pisarzem i właśnie tym zamierza zajmować się w życiu. Jego pierwszą powieścią podpisaną własnym imieniem i nazwiskiem, wcześniej pisywał wiele pod różnymi pseudonimami, powieścią był Ostatni z Szuanów czyli Bretania w roku 1800 (1829). Balzak nie należał do tego typu ludzi, którzy potrafią zbyt długo zachowywać zarobione pieniądze, dlatego ciągle był zadłużony i chowała się przed wierzycielami. Jego bujny temperament owocował licznymi romansami, jeden z nich, który później okazał się być czymś więcej, nawiązał z Eweliną Hańską, wielbicielką jego talentu. Niestety, była ona zamężna. Dopiero po śmierci jej współmałżonka mogli stanąć na ślubnym kobiercu w 1850 roku. Jest Balzak autorem ogromnej ilości dłuższych i krótszych form narracyjnych, ale najważniejszym w jego twórczości jest cykl powieściowy zatytułowany Komedia ludzka, w której skład wchodzą m. in. takie dzieła, jak: Ojciec Goriot, Stracone złudzenia, Blaski i cienie życia kurtyzany (cały cykl liczył dziewięćdziesiąt siedem powieści). Opisuje on w nich społeczeństwo francuskie doby restauracji, z jego podskórną walką o wpływy i pieniądze, korupcją i upadkiem obyczajów.

Lew Tołstoj

Jest jednym z największych i najciekawszych powieściopisarzy nie tylko rosyjskich, ale również światowych. Najsłynniejszą jego powieścią jest Wojna i pokój, w której na tle toczących się wojen Napoleońskich kreśli on dzieje kilku postaci, jakkolwiek nie one wydają się tu najważniejsze, lecz przesłanie historiozoficzne, jakie to dzieło w sobie zawiera. Tołstoj swe życie w dużej jego części spędził dworze w Jasnej Polanie. Miał trzynaścioro dzieci. Posiadając od zawsze temperament moralisty, przeszedł w podeszłym już wieku iluminacje mistyczną. Pod wpływem tego przeżycia opuścił żonę i dom. Chciał zostać pustelnikiem. Jednakże nie dane mu było zbyt daleko dojść, gdyż spotkał na swej drodze śmierć…

Bolesław Prus (Aleksander Głowacki)

Przyszedł na świat dwudziestego sierpnia 1847 roku w Hrubieszowie na Lubelszczyźnie. Jego ojciec zajmował się zarządzaniem majątkami bogatych włościan. Obydwoje rodzice odumarli Prusa, gdy ten był jeszcze bardzo młody. Wychowywała go babcia oraz ciotki. Pobieranie nauk rozpoczął w Szkole Realnej w Lublinie, skąd przeniósł się do Kielc, gdzie jako nauczyciel pracował jego brat Leon. Był jednym z uczestników Powstania Styczniowego, co skończyło się dla niego raną i pobytem w więzieniu (zamek w Lublinie). Po wyjściu zeń kończy nauki w gimnazjum i zostaje studentem Szkoły Głównej w Warszawie (wydział matematyczno - fizyczny). Przerywa studia, gdyż ma pewne problemy natury psychicznej, a także brakuje mu pieniędzy. Podejmuje pracę. Nieco później zostaje studentem Instytutu Gospodarstwa Wiejskiego i Leśnictwa w Puławach. Wraca do Warszawy, gdzie pracuje, głównie tłumaczenia, oraz samodzielnie uzupełnia luki w wykształceniu. Marzy także o byciu naukowcem, co jednak nigdy się nie spełnia. Na rok 1872 datuje się początek jego współpracy z prasą. Artykuły naukowe publikuje pod swoim imieniem i nazwiskiem w Niwie, natomiast felietony, które ukazywały się w Opiekunie domowym, sygnował pseudonimem Bolesław Prus. Współpracę podjął również z następującymi periodykami: Mucha, Kolce, Kurierem Warszawski (tu ukazywał się jego słynny cykl felietonów zatytułowanych Kroniki), Ateneum, Nowinami (został ich redaktorem w 1882 roku).

W 1879 roku został przyjęty do Międzynarodowego Towarzystwa Literackiego, natomiast w 1881 roku był jednym z uczestników IV Międzynarodowego Kongresu Literackiego. Pierwszymi napisanymi przezeń dziełami literackimi były: To i owo ( 1873) oraz Kłopoty babuni ( 1874). Za nimi poszły następne. Jest autorem tak znanych nowel, jak: Powracająca fala, Katarynka, Kamizelka, Michałko, Antek. Jeśli zaś chodzi o jego powieści to najważniejszymi są: Placówka (wydanie książkowe 1886), Lalka (1890), Emancypantki (1894), Faraon (1897). Pod koniec swego życia zaangażował się Prus mocno w działalność społeczną. Był jednym ze współorganizatorów Kasy Przezorności i Pomocy dla Literatów i Dziennikarzy. Zmarł w 19 maja 1912 roku w Warszawie. Na jego nagrobku widnieje napis: "serce serc".

Henryk Sienkiewicz

Przyszedł na świat dnia 5 maja 1846 roku w Woli Okrzejskiej na Podlasiu. Szlachecka rodzina, z której się wywodził , pod względem finansowym była mocno w zapaści. W roku 1855 mały Henryk wyjeżdża do Warszawy, z którym to miastem zresztą zwiąże się na stałe, aby rozpocząć w tamtejszym gimnazjum naukę. Po jego ukończeniu podejmuje studia w Szkole Głównej, a następnie w zrusyfikowanym Uniwersytecie Warszawskim. Studiów jednakże nie kończy. Rozpoczyna prace jako reporter i felietonista w różnych periodykach. Jego kariera dziennikarska trwała kilkadziesiąt lat (1872 - 1887). Zostaje w tym czasie współwłaścicielem czasopism Niwa. W latach 1876 - 1878 był sprawozdawcą Gazety Polskiej w Stanach Zjednoczonych. W roku 1880 roku zaczyna się jego okres podróży po europejskich uzdrowiskach. Było to konieczne ze względu na stan zdrowia jego żony, a w późniejszym okresie i jego własny. W 1900 roku obchodził on dwudziestopięciolecie pracy twórczej. Jako najbardziej znany i lubiany polski pisarz, a także w uznaniu jego zasług w podtrzymywaniu i krzepienia ducha narodu, otrzymał odeń prezent w postaci dworku w Oblęgorku pod Kielcami. Co prawda, bywał tam w każde wakacje, ale nie przepadał zbytnio za tymi pobytami na wsi. Dużą popularność zyskuje Sienkiewicz nie tylko w Polsce, ale również poza jej granicami. W roku 1905 Akademia Szwedzka przyznaje mu literacką Nagrodę Nobla, ale nie za powieść Quo vadis?, jak się powszechnie sądzi, ale za całokształt twórczości. Autor Trylogii obok intensywnej pracy na niwie literackiej i dziennikarskiej, wiele także działał na polu społecznym. Wychodził z wieloma inicjatywami mającymi na celu zapobieganie patologiom w tej dziedzinie. To właśnie on z kilkoma innymi osobami założył Kasę im. Mianowskiego, był również przewodniczącym Warszawskiej Kasy Przezorności dla Literatów i Dziennikarzy, działał także na rzecz utworzenia sanatorium w Bystrem niedaleko Zakopanego, w którym mieliby się leczyć chorzy na gruźlicę. W trakcie I - ej wojny światowej przebywał w Szwajcarii, dokładnie w Vevey. Tu wraz z, między innymi, Paderewskim działał w Komitecie Generalnym Pomocy Ofiarom Wojny w Polsce. Tutaj także nastąpił jego zgon dnia 15 listopada 1916 roku. Jego dorobek twórczy jest niezwykle pokaźny. Znajdują się w nim reportaże i felietony, w tym te, które przysyłał ze swych podróży po Ameryce i Afryce, zamieszczono je w dwóch tomach: Listy z podróży do Ameryki (1876- 1878) oraz Listy z Afryki (1891 -1892). Jego pierwszym dłuższym utworem narracyjnym była powieść Na marne, która ukazała się w 1872 roku. Jednakże Sienkiewicz zasłynął przede wszystkim jako autor Trylogii: Ogniem i mieczem (1883-1884), Potop (1886), Pan Wołodyjowski (1888). Inne jego ważne powieści to: Bez dogmatu (1891), Rodzina Połanieckich (1895), Quo vadis? (1896), Na polu chwały (1906), Krzyżacy (1910), Wiry (1910). W 1911 ukazała się jego ostatni powieść przeznaczona dla młodzieży, mianowicie W pustyni i w puszczy. Jest także Sienkiewicz autorem wielu znakomitych opowiadań i nowel, m.in.: Hania (1880), Szkice węglem (1880), Bartek Zwycięzca (1882), Za chlebem ( 1880), Janko Muzykant (1880), Jamioł (1882), Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela (1880), Orso (1880), Sachem (1889), Latarnik (1882) Wspomnienie z Maripozy (1889).

Homer

Grecki poeta i pieśniarz (aojd), który stworzył dwa wielkie dzieła, mianowicie Iliadę i Odyseję, które po dziś dzień są uznawane za dwa kamienie węgielne, obok Biblii, kultury naszego kręgu cywilizacyjnego. Co prawda, naukowcy dość długo wiedli spory czy Homer rzeczywiście istniał, ale ostatnie ustalenia zdają się potwierdzać autentyczności jego postaci. Nie dowiemy się jednak nigdy, co oczywiste, czy był on rzeczywiście ślepy, czy to też tylko kwestia legendy, która narosła wokół jego postaci. Jakkolwiek by nie było ślepy aojd był dla Greków i Rzymian arbitrem w dziedzinie literatury i nie tylko.

Giovanni Boccaccio

Włoski renesansowy pisarz. Przyszedł na świat w 1313 roku, jego zgon nastąpił w 1375. Podjął studia prawnicze na uniwersytecie w Neapolu, ale ponieważ był to przede wszystkim wybór jego ojca, to młody Giovanni niezbyt się do nich przykładał, w konsekwencji nigdy ich nie ukończył. Czas wypełniały mu głównie rozrywki towarzyskie w gronie arystokracji neapolitańskiej. Gdy jego ojciec umarł, osiedlił się Boccaccio we Florencji. Miał możność poznać tu Petrarkę, którego zresztą podejmował we własnym domu jako gościa. Nawiązały się wtedy pomiędzy nimi silne więzy przyjaźni. Najważniejszymi pismami w jego dorobku twórczym są: dłuższy utwór narracyjny zatytułowany Fiametta, który zaskakuje głębią analizy psychologicznej, oraz przypowiastka zatytułowana Bicz, której przedmiotem jest kobieca niestałość. Jest również autorem komentarza do Piekła Dantego, ale, oczywiście, najważniejszym jego osiągnięciem literackim jest Dekameron.

Mikołaj Rej 

Przyszedł na świat w Żurawnie (Halicz) w roku 1505, jego zgon natomiast nastąpił w 1569, prawdopodobnie w Rejowcu. Po nauki jeździł do Skalbmierza, Lwowa oraz Krakowa. We Wszechnicy Krakowskiej zabawiał jednak tylko rok, po czym wrócił do rodzinnego majątku, aby na nim gospodarować. Był on człowiekiem niezwykle zaradnym i aktywnym, któremu nie obce były sprawy państwowe oraz społeczne. Posłował on, między innymi, do sejmików wojewódzkich, a także brał udział w ruchu szlachty, która domagała się od państwa, tzw. "egzekucji praw". Jeśli chodzi o wiarę, to skłaniał się mocno ku protestantyzmowi (luteranizm i kalwinizm). Będąc znakomitym gospodarzem i zarządcą zebrał niemała fortunę, co pozwoliło mu założyć dwie wsie, mianowicie Rejowiec oraz Okszę.

Rej pozostawił po sobie olbrzymią spuściznę literacką. Jego wielkie oczytanie, zaznajamiał się głównie z dziełami niemieckich i włoskich twórców renesansowych, którzy pisali po łacinie, sprawiała, że jego twórczość była niezwykle zróżnicowana pod względem podejmowanych w niej tematów, niemniej jednak Rej był dyletantem, co skutkowało nieraz dość poważnymi błędami merytorycznymi. Pisał zarówno prozą, ja i wierszem. Jego ulubionymi formami wersyfikacyjnymi były: ośmio - oraz trzynastozgłoskowiec, natomiast jeśli chodzi o gatunki literackie, to nade wszystko przedkładał dialog oraz traktat. W swych pismach posługiwał się językiem żywym, pełnym wtrętów z polszczyzny mówionej, niezwykle obrazowym i sensualnym.

Do jego najwybitniejszych osiągnięć literackich należy przekład Psałterza (za tą translację król nagrodził go wsią Temerowce). Ułożył także szereg kazań z ducha protestanckich, które zostały zamieszczone w dziele zatytułowanym Postylla Pańskie. Był autorem misterium Żywot Józefa oraz moralitetu Kupiec. Swe poglądy na to jaki rodzaj życia jest najlepszy dla człowieka zawarł w Żywocie człowieka poćciwego. W Krótkiej rozprawie między Panem, Wójtem, a Plebanem odnajdujemy krytykę stosunków społecznych panujących w Rzeczpospolitej. Pisał również wiele krótszych utworów satyrycznych, które były bliskie epigramatowi. Zebrał je w następujących tomach: Źwierzyniec oraz Figliki.

Franz Kafka

Przyszedł na świat dnia 3 lipca 1883 roku w Pradze. Jego ojciec, Herman Kafka, był średniozamożnym kupcem, który większość swej energii życiowej wkładał w prowadzenie interesu, natomiast matka, Julia, zajmowała się prowadzeniem gospodarstwa domowego oraz wychowaniem syna. Od Franza wymagano przede wszystkim pilnej nauki oraz samodzielności życiowej. Ze znakomitymi wynikami skończył naukę w szkole powszechnej oraz w Staromiejskim Gimnazjum Niemieckie w Pradze, po czym rozpoczął studia. Fakultetami, które wybrał, były prawo oraz germanistka. W roku 1906 zakończył swa przygodę z uniwersytetem, mając w kieszeni dyplom potwierdzający, że posiada o tytuł doktora praw. Równocześnie robi aplikację w sądzie oraz podejmuje pracę w firmie zajmującej się ubezpieczeniami, mianowicie Asicurazioni Generali. Swój debiut literacki zalicza w czasopiśmie Hyperion, które drukuje cykl jego opowiadań zatytułowany Rozważanie (1908). Dwa lata później rozpoczyna pisanie swego Dziennika, który będzie prowadził do czerwca 1923. Na rok 1912 datują się początki jego pracy nad powieścią Ameryka. W tymże czasie rozpoczyna studia na judaistyce oraz pisze opowiadanie Wyrok, które dedykuje Felicji Bauer, swojej ukochanej. Kilak następnych lat upływa mu na pracy nad swoimi dziełami, m. in. Ameryką, Procesem, cyklem opowiadań zatytułowanych Lekarz wiejski. W 1916 ukazuje się drukiem jego powieść Wyrok (dom wydawniczy Kurla Wolffa). Rok później lekarze diagnozują u niego gruźlicę. Coraz częściej ma krwotoki. Dla podratowania zdrowia jeździ po różnych uzdrowiskach i kurortach. Jednakże jednocześnie nie zaniedbywał pracy nad swym dziełem. Zrywa narzeczeństwo z Felicją Bauer (1917). W 1919 roku ukazują się na pólkach księgarskich jego Kolonia karna oraz zbiór opowiadań z cyklu Lekarz wiejski. Jego stan zdrowia pogarsza się coraz bardziej, tak iż jest zmuszony zwolnić się z pracy. Umiera dnia 3 czerwca 1924 roku w kurorcie w Kielin.

Nim umarł, poprosił swych przyjaciół, aby spalili wszystkie jego rękopisy, w tym także powieści Zamek, Proces, Ameryka. Za godne ocalenia uznał jedynie opowiadania: Przemiana, Kolonia karna, Lekarz wiejski, Głodomór i Palacz. Przyjaciele na szczęście zignorowali jego prośbę. W przeciągu dwóch lat (1925 - 1927) ukazują się: Proces, Zamek, Ameryka. Pozostałe jego utwory zobaczyły światło dzienne dzięki żydowskiemu domu wydawniczemu Schechen, który w latach 1935 - 1937 podjął się ich edycji.

Czytelnika przy pierwszym spotkaniu z dziełami Kafki zaskakuje ich fantasmagoryczność, jakkolwiek nie ma w nich deformacji świata przedstawionego, jaką będzie można odnaleźć w późniejszych dziełach spod znaku ekspresjonizmu, czy też groteski à la Witkacy. Rzeczywistość, którą autor Procesu kreuje w swych utworach, jest irrealna, gdyż wydaje się być w pełni anonimowa. Poruszamy się wraz bohaterem, którego imię brzmi , powiedzmy Józef K., bądź po porostu K., po ulicach miasta, o którym nic nie wiemy i niczego się nie dowiemy w ciągu trwania akcji utworu. Wszelkie nazwy własne są z tej literatury wyrugowane, tak jakby Kafka bał się lub też po prostu nie odczuwał zakorzenienia w jakimkolwiek miejscu, a wszakże, gdy nadajemy jakiejś rzeczy czy przestrzeni imię, to tym samym uznajemy ją za swoją. Aby odpowiedzieć na pytanie, skąd wzięła się taka właściwość prozy Kafki, należy przyjrzeć się jego osobisteu życiu oraz środowisku, w którym wzrastał.

Miasto, w którym autor Procesu się urodził i w którym spędził większą część swego krótkiego życia, było istnym konglomeratem kultur i języków. Byli tu Czesi, Niemcy, Żydzi, Węgrzy i wiele, wiele innych nacji, z całego imperium Habsburgów. Młody Kafka wzrastał w środowisku zeuropeizowanych Żydów, którzy częściowo zachowali zwyczaje swych przodków, ale bardziej już należeli do kręg kultury chrześcijańskiej. Młodemu Franzowi zatem trudno było odpowiedzieć sobie na pytanie, kim on właściwie jest? Czechem? Niemcem? Żydem? Poddanym cesarza Austrio - Węgier? Stąd zapewne wynikał brak poczucia zakorzenienia, tak widoczny w jego prozie. Zatem nie posiadającemu swej własnej małej ojczyzny Kafce rzeczywistość musiała się jawić jako continuum nie nacechowanych żadną indywidualnością miejsc, które wyróżniały z jednorodnej przestrzeni tylko geometryczne układy rzecz znajdujących się w nich, czy też je tworzących. Był człowiekiem w obcym mu świecie.

Jego poczucie wyobcowania z otaczającego go świata wynikało także ze stosunków, jakie panowały w jego domu rodzinnym. Będąc jedynym męskim potomkiem rodu Kafków był przez ojca postrzegany przyszły kontynuator kupieckich tradycji rodziny. Jednakże Franz niezbyt się garnął do tego typu kariery, gdyż przedkładał ponad nią pisanie. Rodziło to, oczywiście, liczne konflikty i powodowało, że autor Procesu nie najlepiej czuł się w domu. Świadczyć o tym może choćby to, że kilkakrotnie zeń się wyprowadzał. W otworzeniu się na świat nie pomagała mu również jego indywidualistyczna i introwertyczna osobowość, która powodowała, że nie znosił ingerencji w tryb swego życia. W tym należy również upatrywać powodu jego rozstania się z narzeczoną, Felicją Bauer. W restauracji hotelu Askański Dwór doszło do słynnej sceny. Kafka na spotkaniu z narzeczoną i członkami jej rodziny przedstawił powody swej niechęci do ożenku z Felicją. Chodziło przede wszystkim o to, że obawiał się zagrożenia swej wolności twórczej. Rodzina narzeczonej nie przyjęła tego typu argumentacji, uważając, że argumenty, które przedstawił są niepoważne. Rozmowa przyjęła charakter długiego oskarżenia. Kilka dni po tym wydarzeniu pisze Kafka pierwsze partie Procesu.

Warto jeszcze powiedzieć kilka słów o języku utworów pisanych przez niego. Mimo iż znał i czeski i jidysz, to tworzył po niemiecku, ale raczej trudno powiedzieć, aby przywiązywał do tego narzecza jakiś szczególny sentyment. Język, którym posługiwał się w swej twórczości, był równie wyprany z indywidualności jak świat kreowany przezeń, absolutnie przeźroczysty, traktowany wyłącznie użytkowo. Chyba i tu trzeba mówić o braku poczucia zakorzenienia Kafki. Z drugiej jednak strony, ów brak jakichkolwiek szczególnych właściwości języka autora Zamku świetnie podkreślał anonimowość bohaterów poruszających się na kartach jego powieści i opowiadań, czyniąc tym samym rzeczywistość jeszcze bardziej przerażającą.

Władysław Stanisław Reymont

Przyszedł na świat dnia 7 maja 1867 roku w Kobielach Wielkich, wsi położonej w ziemi Radomskiej. Jego ojciec był organistą. Przyszły pisarz miał zostać krawcem, otrzymał nawet tytuł czeladnika w Warszawskiej Szkole Niedzielno - Rzemieślniczej w 1883 roku. Nie pracował jednak w wyuczonym zawodzie. Był za to, m. in. aktorem włóczącym się po kraju z różnego rodzaju trupami aktorskimi, a także dróżnikiem na stacji w Krosowcu, obok której w stosunkowo niewielkiej odległości znajdowała się wieś Lipce (obecnie Lipce Reymontowskie). W 1893 roku przeniósł się ona stałe do Warszawy, gdzie poświęcił się prawie wyłącznie twórczości literackiej. Wielką popularność i uznanie zyskał dzięki swemu reportażowi relacjonującemu pielgrzymkę na Jasną Górę. W 1895 rozpoczyna się okres jego podróży po Europie. Odwiedza on, m. in. Włochy, Niemcy, Niderlandy, Anglię i Szwajcarię. Do kraju wraca w 1897. Rok 1900 jest dla Reymonta pechowy, gdyż zostaje niebezpiecznie ranny w katastrofie kolejowej. W 1902 roku składa przysięgą małżeńską, po czym wyrusza do Francji z dopiero co poślubioną połowicą. Podczas rewolucji 1905 roku oraz pierwszej wojny światowej przebywał on w Warszawie. W 1917 Polska Akademia Umiejętności przyznała mu za powieść Chłopi nagrodę. W latach 1919 - 1920 przebywał wśród Polonii amerykańskiej, działając wśród niej na rzecz odrodzonej Polski. W 1924 roku Akademia Szwedzka przyznała mu literacką Nagrodę Nobla. Reymont odszedł z tego świata dnia 5 grudnia 1925 roku. Jego ciało spoczęło na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.

Jeśli chodzi o jego dorobek twórczy, to istotnym jest korpus opowiadań powstałych w latach 1892 - 1897, w których Reymont zajmował się opisem doli chłopów, życia niewielkich teatrów, dających przedstawienia na prowincji, robotników zatrudnionych w wielkich fabrykach. Pisał charakterystyczną techniką, w której można odnaleźć ślady i impresjonizmu, i naturalizmu, i ekspresjonizmu. Pierwszymi jego powieściami były Komediantka i Fermenty (1896, 1897). Rok 1899 przynosi natomiast publikację Ziemi obiecanej. Najsłynniejszą powieścią Reymonta pozostają Chłopi. W latach pierwszej wojny światowej (1913 - 1918) pisze on trylogię historyczną zatytułowaną Rok 1794.

Bracia Grimm

Uznaje się ich za twórców nowoczesnej filologii germańskiej, w której najistotniejszą rolę odgrywało literaturoznawstwo oraz nauka o języku w jego aspekcie historycznym. Obydwaj byli również członkami berlińskiej Akademii Nauk.

Byli bardzo do siebie przywiązani, dlatego zapewne ich życiorysy były niemal identyczne. Podjęli studnia na tym samym wydziale (prawo), zatrudnili się w tej samej bibliotece w Kassel, zostali wykładowcami na tej samej uczelni w Getyndze.

Stali się znani głównie za sprawą dzieła Kinder- und Hausmarchen (1812 - 1815), w którym zamieścili zebrane przez siebie baśnie i podania ludowe. Zostały one przetłumaczone na wiele języków świata. Polski przekład nosił tytuł Baśnie dla dzieci i młodzieży (1895).

Najbardziej znanymi bajkami z tego zbioru są: Kopciuszek, O dzielnym krawczyku, O wilku i siedmiu koźlątkach, Muzykanci z Bremy, Paluszek, Śpiąca królewna, Jaś i Małgosia, Pani Zamieć, Czerwony Kapturek i Królewna Śnieżka.

Gall Anonim

Jest on autorem pierwszej kroniki dziejów Polski napisanej w języku łacińskim. Był on najprawdopodobniej francuskim mnichem (stąd Gall) z zakonu benedyktynów. Opracowywał swoje dzieło przypuszczalnie przy współpracy dostojników dworu Bolesława Krzywoustego: kanclerza Michała Adwańca i biskupa Pawła. Opis wydarzeń, który znajdujemy w jego Kronice, został ukształtowany podług wzorów, jakie dostarczał francuska chanson de geste, w związku czym oprócz wartości historycznej ma ona także wartość literacką. Jej głównym bohaterem jest, oczywiście, chlebodawca Galla, mianowicie Bolesław Krzywousty, który wyrasta tu niemal na postać równą Karolowi Wielkiemu. Natomiast opis dziejów Polski zaczyna się tutaj w czasach bajecznych Piasta i Popiela. Pierwsze wydanie Kroniki ukazało się w roku 1749 w Gdańsku.

Umberto Eco

Jest swego rodzaju ewenementem na firmamencie literackim ostatnich kilkudziesięciu lat. Któż bowiem mógłby przypuszczać, że ten wykładowca na uniwersytecie w Bolonii, mediewista i semiotyk, rozpoznawany wyłącznie w światku uczonych, napisze w zaawansowany już stosunkowo wieku światowy bestseller - Imię róży (1980), który przyniesie mu niesłychaną wręcz popularność? Kilkadziesiąt milionów egzemplarzy książki, nie licząc kopii pirackich, które rozeszły się na świecie, oraz sfilmowanie jej przez francuskiego reżysera Annouda, z doborowa obsadą w rolach głównych, musi robić wrażenie. Gwiazda medialna Eco rozbłyska pełnym blaskiem. Nie ma takiego talk - show, wiążącego się z kulturą czy nie, którego autor nie chciałby go zaprosić.

Eco o swej działalności na niwie literackie mówi, iż "dla zabawy przeszedłem od roboty teoretycznej do opowiadani historyjek, wykorzystując dokładnie te same materiały, co w dziedzinie refleksji filozoficznej". Jego biograf Daniel Salvadore Schiffer uważa, iż Eco w swym dziele zajmuje się penetrowaniem labiryntu kultury wytworzonej przez ludzi w nadziei, że uda mu się chociaż otrzeć o tajemnicę naszego bytu, która wciąż nam umyka.

Hans Christian Andersen (1805-1875).

Najsłynniejszy twórca baśni w historii. Był Duńczykiem. Przyszedł na świat w bardzo ubogiej rodzinie. Jego marzeniem, którego nigdy nie udało się mu zrealizować ze względu na jego szpetotę, było zostanie aktorem. Już w młodości pisywał krótkie utwory narracyjne, jednakże debiutuje dopiero w wieku trzydziestu lat powieścią Improwizator (1835), w której przedstawił dzieje ubogiego młodzieńca, który, pomimo tego, że odniósł wielki życiowy sukces, nie jest w stanie się wyzbyć swego kompleksu niższości. Następnymi jego wydanymi utworami są: O.T. (1836) i Tylko grajek (1837). Podobnie jak we wszystkich dziełach, jakie Andersen, napisał i tutaj nie brakuje odniesień do prawdziwego życia pisarza. Baśnie opowiedziane dla dzieci wydane w 1835 roku są pierwszym zbiorem tego typu utworów, które rozsławiły imię Andersena na świecie. Następne tomy ukazujące się w postaci zeszytów to: Baśnie opowiedziane dla dzieci (1835-1842), Nowe baśnie (1843-1848), Opowieści (1852-1853) oraz Nowe baśnie i powieści (1858-1872). Źródłem natchnienia pisarza do stworzenia konkretnych baśni były: opowieści i gadki ludowe, np. Krzesiwo (1835), Księżniczka na ziarnku grochu (1835) i Świniopas (1841); Baśnie tysiąca i jednej nocy, np. Latającym kufrze (1839); wiele z nich także było po prostu wytworem imaginacji samego Andersena, np. Nowe szaty cesarza (1837), Królowa śniegu (1844), Brzydkie kaczątko (1843). Ostatnią z wymienionych baśni autor uznał za metaforę swego losu: "Nieważne, że urodziłem się na kaczym podwórku, ważne, że wyklułem się z łabędziego jajka". W swych bajaniach udało się Andersonowi połączyć romantyczny idealizm z realistyczną techniką pisarską, a wszystko to było okraszone ciepły humorem. Innymi utworami napisanymi przez Andersena są: powieść Książka z obrazkami bez obrazków (1840), relacja z podróży pisarza po Europie Bazar poety (1842), powieść Dwie baronówny (1848), libretto do Małej Kirsten (1846), autobiografia Baśń mojego życia (1855), powieść Piotr Szczęściarz (1870).

James Joyce (1882-1941)

Irlandzki powieściopisarz, posługujący się w swej twórczości językiem angielskim, uważany za jednego z najgenialniejszych pisarzy dwudziestego wieku. Był uczniem szkół jezuickich. Studia podjął na fakultecie filozoficznym w Universitv - College w Dublinie. W roku 1904 opuścił Irlandię. Pracował jako lektor języka angielskiego we Włoszech do 1915 roku. W latach 1920 - 1940 przebywał przeważnie we Francji, a dokładnie rzecz ujmując, w Paryżu. Na wpół ślepy wyjechał z tego miasta w 1941 do Szwajcarii. W tymże kraju umarł. Debiutował jako poeta tomem Chamber Music (1907). W 1914 wydał naturalistyczny z ducha zbiór opowiadań zatytułowany Dublińczycy (po polski ukazał się w 1959). Następnie ukazała się powieść, której przedmiotem był problem dojrzewania twórcy Portret artysty z czasów młodości (1916, po polsku ukazała się w 1937). Wreszcie w 1922 na półkach księgarskich pojawiła się jego najsłynniejsze dzieło, mianowicie Ulisses (po polsku ukazała się w 1969). Przy jego tworzeniu korzystał Joyce z mitu homeryckiego o Odyseuszu. Akcja powieści rozgrywa się w ciągu jednego dnia, konkretnie 16 czerwca 1904 roku. w Dublinie, a jej bohaterami są Leopold Bloom i Stefan Dedal. Autor posłużył się tutaj oryginalna techniką narratorską, tzw. monologiem wewnętrznym. Książka ta odmieniła kanony literatury w dwudziestym wieku.

Tove Jansson

Autorka książek dla dzieci, Finka pisząca po szwedzku, posiadała także duży talent malarski. Ukończyła trzy niezwykle szacowne akademie malarskie: Konstfackskolan w Sztokholmie, Mĺalarskolan w Helsinkach i Ecole d'Adrien Holy w Paryżu. Swą działalność na niwie plastycznej rozpoczęła jako karykaturzystka w różnych czasopismach fińskich, natomiast jej debiut pisarski nastąpił w 1945 roku, gdy kazało się jej opowiadanie przeznaczone dla dzieci, a zatytułowane Smĺtrollen och den stora översvämningen. Międzynarodowy rozgłos przyniosła jej powieść W dolinie Muminków (1948). Zapoczątkowała on cykl opowieści o sympatycznej rodzinie trollów i ich przyjaciół. Składają się nań następujące książki: Lato Muminków (1954), Zima Muminków (1957), Opowiadania z Doliny Muminków (1962), Tatuś Muminka i morze (1965), Kometa nad Doliną Muminków (1968), Dolina Muminków w listopadzie (1970). Wszystkie swe książeczki Tove Jansson własnoręcznie ilustrowała. Sam pomysł na postacie występujące w nich zaczerpnęła ze skandynawskich podań ludowych. Jest ona również autorką książek przeznaczonych dla grona dorosłych czytelników. Bildhuggarens dotter (1968), Lato (1972), Miasto słońca (1974), zbioru opowiadań Lyssnerskan (1971), Dockskĺpet (1978), Kamienne pole (1984). Ilustrowała ona również książki, m.in. Hobbita J.R.R. Tolkiena (1962) oraz Alicję w krainie czarów L. Carrolla (1966). W 1975 dziecięca kapituła Orderu Uśmiechu przyznała jej to zaszczytne wyróżnienie.

Astrid Lindgren

Jest jedną z najpopularniejszych szwedzkich pisarek tworzących dla dzieci i młodzieży. Najpopularniejszymi jej powieściami są Fizia Pończoszanka (1945, po polsku ukazała się 1961), Dzieci z Bullerbyn (1945, po polsku ukazała się w 1957), Emil ze Smalandii (1967, po polsku ukazała się w1971).

Georges Simenon (1903-1989).

Georges Simenon, publikujący pod pseudonimem Georeges Sim, był Belgiem tworzącym w języku francuskim. Zyskał międzynarodową sławę dzięki swym powieściom kryminalnym, w których głównym bohaterem był komisarza Maigret. Pierwsza powieść o jego przygodach pojawiła się na pułkach księgarskich w 1929, następne zaś w, mnie więcej, miesięcznych odstępach od siebie. Zyskały one uznanie krytyków i publiczności także ze względu na to, że oprócz sensacyjnej fabuł zawierały one sceny z życia ośrodków położonych z dala od wielkich metropolii, a jeśli już pisarz przenosił akcję do Paryża, to zwykle były to przedmieścia. Przygody komisarza Maigret opisał Simenon niemalże na kartach stu powieści. W Polsce zostały wydane, m.in. Maigret i człowiek z ławki (1953), Maigret i trup młodej kobiety (1954), Kot (1970). Mniej znanymi powieściami Simenona są te, w których zajmuje się analizą psychologiczną stanów emocjonalnych ich bohaterów, np.: W przypadku nieszczęścia (1956), oraz te, w których podejmuje wątki biograficzne, np.: - List do mojego sędziego (1927), Rodowód (1948), Mężczyzna taki jak inni (1975).

Friedebert Tuglas (1886-1971)

Estoński prozaik oraz krytyk literatury. Wydał on między innymi zbiory opowiadań traktujące o egzystencji wsi: Kahekesi (1908), Liivakell (1913). Pozostawiał wierny w swej wzorczości realistycznej technice pisarskiej. Współzałożyciel i redaktor periodyku zajmującego się kwestami kultury i literatury Looming (1923-1926). Napisał również powieść opartą na wątkach autobiograficznych zatytułowaną Mały Illimar (1937, po polsku ukazała się w 1962). Duży wpływ na rozkwit prozy estońskiej w dwudziestym wieku miały jego szkice z wojaży po krajach europejskich, np. Teekond Hispaania (1918) oraz Afryce.

Max Frisch (1911-1991)

Szwajcarski prozaik i dramaturg, piszący w języku niemieckim, w opinii krytyków i czytelników jeden z najlepszych przedstawicieli ludzi pióra w tym kraju. W zapiskach prowadzonych przez siebie - Tagebuch (1946-49, 1950) - zaprezentował on główne zagadnienia będące zwornikami jego całej twórczości. Był to przede wszystkim sprzeciw wobec wszelkiego rodzaju współczesnych totalitaryzmów niewolących ludzi oraz dehumanizacji społeczeństwa, w którym o wiele ważniejsze niż drugi człowiek stawały się wytwory cywilizacji technicznej. Jeśli chodzi o jego twórczość dramatyczną, to do jego najlepszych sztuk zalicza się: Die chinesische Maurer (1947), Biedermann i podpalacze (1953, po polsku ukazała się w 1962). Andorra (1962, premiera polska w 1962). Najbardziej znanymi spośród jego powieści są: Stiller (1956, po polsku ukazała się w 1960), Homo Faber (1957, po polsku ukazała się w 1959), Powiedzmy Gantenbein (1964, po polsku ukazała się w 1965), Montauk (1975, po polsku ukazała się w 1978).

Hana Zelinová

Słowacka powieściopisarka i dramaturg. Krytycy lokują jej twórczość w kręgu, tzw. literatury kobiecej, nastawionej na analizę psychologiczna stanów emocjonalnych człowieka, a także podnoszenie kwestii obyczajowych, zbiór krótkich form narracyjnych Zrkadlový most (1941). W jej dorobku znajdują się również powieści historyczne, m. in.: Dwór Elżbiety (1972, po polsku ukazała się w 1980), Kvet hrózy (1977), a także utwory przeznaczone dla młodszych czytelników, np.: Hanibal za bramą (1970, po polsku ukazała się w 1978).

Miguel de Cervantes Saavedra (1547-1616)

Jeden z najwybitniejszych prozaików w dziejach Hiszpanii, a także świata. To między innymi on kładł podwaliny pod powstanie nowożytnej powieści. Był Cervantes obdarzony bujnym temperamentem, dlatego też wiódł dość awanturnicze życie. Brał udział, między innymi, w bitwie pod Lepanto (1571). Podczas podróży powrotnej do ojczyzny został wzięty do niewoli przez piratów i sprzedany jako niewolnik. Po kilku latach został z niej wykupiony. Jego debiutem literackim był romans zatytułowany Galatea, ale, oczywiście najsłynniejszym utworem, jaki wyszedł spod jego pióra, był Don Kiszot (cz. I - 1605; cz. 1615). Pozostawił po sobie także szereg drobnych utworów dramatycznych zebranych w zbiorze zatytułowanym Intermedia (1615).

Jan Chryzostom Pasek

W dziejach literatury polskiej zasłynął on dzięki swemu Pamiętnikowi. W jego pierwszej części odnajdujemy opis przewag wojennych imć pana Jana Chryzostoma Paska . Wyłania się z nich obraz dzielnego żołnierza, który ani szablom, ani kulom się nie kłania, nie mówiąc już o odwracaniu się do nich plecami. Pobudką, która skłania naszego bohatera do takiej brawury, jest miłość do ojczyzny, ale bystry czytelnik bez wątpienia zauważy, że nie wyłącznie. Ważne są także łupy, jakie można zdobyć na gromionych wrogach. Interesująco wypada tu również obraz religijności sarmatów. Pasek przestrzega wszystkich postów, daje jałmużnę ubogim, przystępuje do komunii, ale jednocześnie potrafi wejść do kościoła cały zbroczony krwią, zabitych przed chwilą ludzi. Ale skoro ksiądz sprawujący eucharystie przystaje na to mówiąc: "nie wadzi to nic, nie brzydzi się Bóg krwią rozlaną dla imienia swego", to pewnie takie zachowania były wśród sarmatów czymś normalnym.

W części drugiej, przybliża nam Pasek realia życia codziennego szlachty polskiej w XVII wieku. Nie jest to zbyt budująca lektura. Przeciętny Sarmata to materialista, dbający wyłącznie o własne dobro, a do tego posiadający niezwykle wąskie horyzonty intelektualne. Słynne jest scena, gdy imć pan Pasek decyduje się ożenić, nie z miłości bynajmniej, a przynajmniej nie do swej przyszłej małżonki, raczej do jej majątku. Dlatego też "zaloty" wyglądają na rodzaj transakcji, podczas której omawiane są punkt po punkcie wszystkie warunki umowy.

Ignacy Krasicki (1735-1801)

Jeden z najwybitniejszych pisarzy i publicystów doby polskiego oświecenia. Wykształcenie zdobywał w szkołach jezuickich, a także w seminarium duchownym w Warszawie w latach 1751-1754. Następnie swą wiedze poszerzał w Rzymie (1759-1761). Po powrocie do kraju przystał do obozu opowiadającego się przeciw reformom. Jednakże, gdy był sekretarzem interrexa bp. Łubieńskiego, zmienił swe zapatrywania i sprzymierzył się z rzecznikami reform. Był jednym z najaktywniejszych członków, tzw. obiadów czwartkowych, wydawanych prze króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, a gromadzących ówczesną elitę towarzyską i kulturalną Polski. Działał intensywni również jako publicysta, drukując wiele tekstów w Monitorze.

W 1766 roku został biskupem w Lidzbarku Warmińskim. Stworzył tu regionalny ośrodek kulturalny. Starał się również podtrzymywać po pierwszym rozbiorze związki z koroną. W 1795 otrzymuje nominacje na arcybiskupa gnieźnieńskiego.

Krasicki napisał, m. in.: Myszeidos (1775), powieść Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki (1776), Monachomachia, czyli Wojna mnichów (1778) Pan Podstoli (cz. 1-2, 1778-1784), Bajki i przypowieści (1779), Satyiry (1779), Antymonachomachia (1779), powieść o charakterze rozprawy filozoficzno-obyczajowej Historia (1779), Wojna chocimska (1780), encyklopedia Zbiór potrzebniejszych wiadomości... (tom 1-2, 1781-1783), Powieść prawdziwa o narożnej kamienicy w Kukurowcach (1794). Do jego najistotniejszych dokonań literackich należą również: Hymn do miłości ojczyzny (1774) oraz Pieśni na dzień 3 maja 1792.

Stanisław Wyspiański

Przyszedł na świat dnia 15 stycznia 1869 roku w Krakowie. Wywodził się z rodziny o tradycjach artystycznych. Od jedenastego roku życia przebywał w domu wujostwa Stankiewiczów. Już we wczesnej młodości przejawiał nadzwyczajny talent plastyczny, a także pisarski. Skończywszy szkołę średnią (1887), rozpoczął studia w Szkole Sztuk Pięknych, a także na fakultecie filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. W okresie studiów przedsięwziął "wyprawę" po największych muzeach i galeriach europejskich (Włochy, Szwajcaria, Francja, Niemcy). Swą wiedzę na temat technik malarskich pogłębiał w Paryżu w latach 1891-1894. Wróciwszy do kraju otrzymał zlecenie stworzenia projektu nowych witraży w kościele franciszkanów w Krakowie. W 1897 został w czasopiśmie Życie odpowiedzialnym za jego stronę wizualna. W 1898 roku debiutuje jako dramatopisarz. Jego sztuka zatytułowana Warszawianka zostaje wystawiona na deskach krakowskiego Teatru Miejskiego. W 1900 składa przysięgę małżeńską Teodorze Pytkównie. Punktem zwrotnym w jego karierze dramaturgicznej była premiera na deskach teatralnych Wesela 16 marca 1901 roku. Rok później rozpoczyna pracę na Akademii Sztuk Pięknych jako wykładowca. Działa na różnych polach. Jest między innymi radnym miasta Krakowa. Tworzy również wespół z architektem W. Ekielskim koncepcje zagospodarowania wzgórza wawelskiego, mającego być w wizji obydwu tych panów "polskim Akropolis". Startował także w konkursie na dyrektora Teatru Miejskiego w Krakowie, jednakże lepszym od niego kandydatem na to stanowisko okazał się być Ludwik Solski. Oddał ducha dnia 28 listopada 1907 roku, a jego ciało spoczęło w Krypcie Zasłużonych na Skałce.

W swej twórczości dramatopisarskiej zajmował się problematyką narodowowyzwoleńczą - Warszawianka, Noc listopadowa, Legion, Wesele, Wyzwolenie, w dość swoisty jednak sposób, gdyż łączył ją z elementami mitologii greckiej, co tworzyło niezwykle świeżą i odkrywczą całość. Nieobce mu były także rozważania historiozoficzne, np. dramaty Boleslaw Śmiały, Skałka, Legenda.

Stefan Żeromski

Przyszedł na świat 14 października 1864 roku w Strawczynie. Wywodził się z mocno podupadłego rodu szlacheckiego. We wczesnych latach swego życia przebywał w Ciekotach niedaleko Kielc. Pierwsze nauki pobierał w szkole w Psarach, kontynuował ją w Kielcach, ale matury nie zdołał uzyskać, gdyż na przeszkodzie ku temu stanęła mu choroba. W 1886 roku podjął naukę w Szkole Weterynaryjnej w Warszawie, ale jej również nie zdołał ukończyć. Utrzymywał się z pracy, jaką wykonywał jako guwerner, w różnych częściach Polski. W 1892 roku złożył przysięgę małżeńską Oktawię Rodkiewiczową. To właśnie żona wystarała się dla niego o posadę w Muzeum Narodowym Polskim w Raperswilu (Szwajcaria). Do kraju małżeństwo Żeromskich powróciło w 1897. W tymże roku podjął autor Ludzi bezdomnych pracę w Bibliotece Ordynacji Zamojskich. W 1904 przenosi się wraz z małżonką do Zakopanego. Podczas rewolty roku 1905 wyjechał do Nałęczowa. Zajmował się tu agitacją polityczną. W 1906 rozpoczął swe podróże po krajach Europy, do Polski wrócił w 1907. Nie mógł jednak na żądanie władz carskich przebywać w Królestwie, dlatego też powrócił do swego domu w Zakopanem. Pierwszą wojnę światową przeżył właśnie w tym mieście. Pomagał tutaj w organizowaniu polskich struktur państwowych. Podczas wojny polsko - bolszewickiej był sprawozdawcą prasowym. W 1925 nagrodzono go Państwową Nagrodę Literacką. W tymże roku dnia 20 listopada umiera.

Dorobek twórczy Żeromskiego jest niezwykle bogaty i różnorodny. W 1895 ukazał się jego pierwszy tom Opowiadań, w których pisarz wyraził swe poglądy na temat sensu Powstania Styczniowego oraz protest wobec nierówności społecznych. Znajdowały się nim takie utwory, jak: Siłaczka, Zmierzch, Cokolwiek się zdarzy... i Rozdziobią nas kruki i wrony. Jeśli zaś chodzi o powieści, to najważniejszymi są: Syzyfowe prace, Ludzie bezdomni, Dzieje grzechu, Uroda życia, Wierna rzeka, Przedwiośnie, Popioły. Był Żeromski również autorem dramatów: Róża i Turoń.

Witold Gombrowicz

Przyszedł na świat 4 sierpnia 1904 roku w Małoszycach niedaleko Oratowa (Kieleckie). Jego ziemiański ród miał swe korzenie na Żmudzi, jednakże wyniku zawirowań historycznych - dziadek Gombrowicza, Onufry, brał udział w Powstaniu Styczniowym - mocno podupadł, czego konsekwencją była jego przeprowadzka w głąb kraju (Sandomierskie), jednakże jego syn, a ojciec pisarza, przedkładał nad życie ziemiańskie uroki metropolii, dlatego też od 1911 roku Gombrowiczowie mieszkali w Warszawie. Podobnie rodzina matki pisarza, Marceliny z domu Kotkowskiej, miała starodawny rodowód. Witold posiadał troje rodzeństwa. Każda z latorośli Gombrowiczów odebrała niezwykle staranne wykształcenie. Witold został absolwentem najlepszego w Warszawie Gimnazjum im. św. Stanisława Kostki, a następnie ukończył studia prawnicze. Jednakże nigdy, mimo ukończenia stosownych aplikacji, nie parał się pracą w tym zawodzie, gdyż koncentrował się na swej karierze pisarskiej. W roku 1933 wydał własnym sumptem zbiór opowiadań zatytułowany Pamiętnik z okresu dojrzewania. Zebrał kilka umiarkowanie entuzjastycznych recenzji, ale większość krytyków oceniła zbiór negatywnie. Następne lata życia wypełniła Gombrowiczowi praca w różnych periodykach literackich. W 1937 roku wydaje powieść Ferdydurke, będącą swego rodzaju ripostą na niechętne zdania towarzyszące jego poprzedniej książce. Całą rzecz zilustrował Bruno Schulz, admirator talentu Gombrowicza. Reakcja krytyków była podobna do tej, z jaką powitali oni Pamiętnik z okresu dojrzewania. Przed wybuchem drugiej wojny światowej zdołał jeszcze Gombrowicz dwa dzieła: powieść sensacyjną drukowaną w odcinkach w jednym z czasopism zatytułowaną Opętani oraz dramat Iwona - księżniczka Burgunda. W sierpniu 1939 roku udaje się pisarz statkiem do Argentyny. Tu zastaje go wiadomość o wybuchu wojny. Postanawia osiąść w Buenos Aires. Początkowo żyje nędzy, ale w końcu udaje się mu zdobyć posadę w Banku Polskim, co mu zapewnia względną stabilizację finansową. W 1953 wychodzi jego powieść Trans -Atlantyk oraz dramat Ślub, siedem lat później zaś Pornografia.

W Argentynie rozpoczął również Gombrowicz pracę nad swym słynnym Dziennikiem, a także współpracę czasopismem Jerzego Giedroycia Kulturą. Otrzymawszy w 1963 stypendium Fundacji Forda powrócił do Europy. Początkowo przebywał w Berlinie Zachodnim, następnie zaś przeniósł się do Francji - Royaumont i Vence. Publikuje tu powieść Kosmos oraz dramat Operetka. Witold Gombrowicz odchodzi z tego świat dnia 25 lipca 1969 roku. Jego twórczość początkowo niezrozumiana zarówno przez czytelników, jak i krytyków, zdobywała sobie coraz szersze grono wielbicieli, jakkolwiek w kraju do 1956 roku pisano o miernym "pisarzynie emigracyjnym", by w końcu stać się jedną ze sztandarowych pozycji w dorobku literatury polskiej. Jest również Gombrowicz znany i ceniony na świecie. Został on nagrodzony, między innymi, Międzynarodową Nagrodą Literacką Wydawców (Prix Formentor) w 1967 roku.

Miron Białoszewski

Poeta, dramaturg i prozaik. Przyszedł na świat w 1922 roku w Warszawie, w tym też mieście zmarł w 1983 roku. Uzyskał dyplom maturalny na kursach tajnego nauczania w 1942, następnie zaś podjął studia na polonistyce. Zesłany do Niemiec ucieka stamtąd. Po wojnie kończy studia, a równocześnie ima się różnych zajęć, aby się utrzymać. Jest, m. in., pocztowcem, dziennikarzem, twórcą tekstów do piosenek. Wspólnie z Ludwikiem Heringiem i Ludmiłą Murawską tworzy w 1955 roku mały teatr, który ostatecznie przyjął nazwę Teatru Osobnego. Tu Białoszewski wystawia swe mini-formy dramatyczne. Tom poezji zatytułowany Obroty rzeczy wydany w 1956 jest jego debiutem literackim. W następnych latach ukazują się kolejne zbiory jego poezji: Rachunek zachciankowy (1959), Mylne wzruszenia (1961), Było i było (1965), Odczepić się (1978). W 1970 roku na półkach księgarskich pojawił się jego Pamiętnik z powstania warszawskiego. Był Białoszewski również autorem tomów zawierających prozę: Donosy rzeczywistości (1973), Szumy, zlepy, ciągi (1976), Zawał (1977), Rozkurz (1980).