1483 - 1520

O RAFAELU OGÓLNIE

Rafael, (właśc. Raffaello Santi), to wybitny malarz i architekt włoski, jeden z trzech najwybitniejszych twórców włoskiego renesansu, autor "Szkoły Ateńskiej", "Madonny Sykstyńskiej". Najchętniej prze niego podejmowanym tematem malarskim była Madonna.

ŻYCIORYS

Urodził się Rafael w Urbino w roku 1483. Jego ojciec Giovanni Santi zajmował się malarstwem i złotnictwem na dworze rodziny Montefeltro. Od ojca właśnie zaczął się Rafael uczyć malarstwa. Terminował też u miejscowego artysty Timoteo Viti, wykonując na jego poleceni liczne m.in. "Apolla i Marsjasza, czy "Sen Rycerza". W 1499 roku zaczął pobierać lekcje od Perugina, tj. Pietra Vannucciego z Perugii, który był uznanym artystą i właścicielem warsztatu. Wpływ nauczyciela wyraźnie się rysuje w pierwszych dziełach Rafaela. Przejął on od swojego mistrza technikę przedstawiania postaci na tle mocno oświetlonego pejzażu. Umiejętność tę wykorzystał, między innymi malując "Zaślubiny Marii" (1504).

W latach 1504-1508 Rafael przebywał we Florencji, poznaje tu dzieła Masaccia, Fra Bartolommea Donatella, Michała Anioła i Leonarda da Vinci. Nowe spojrzenie na sztukę, fascynacja dynamiką w malarstwie znajduje swe odbicie w kolejnych obrazach Rafaela. We Florencji maluje między innymi: "Autoportret" oraz portrety Angela i Maddaleny a także kolejne przedstawienia Matki Boskiej ("Madonna Tempi", "Madonna del Gracunda", "La belle Jardinerie", "Madonna za szczygłem" i inne). Wpływ Leonarda na sztukę Rafaela przejawia się głównie w portretach Madonn, zaś w przedstawieniach ołtarzowych wyraźniej można dostrzec szkołę Fra Bartolommea.

W 1508 r. został zaproszony przez papieża Juliusza II do Rzymu, by udekorować apartamenty reprezentacyjne w Watykanie (sławne stanze) freskami. Praca ta była bardzo czasochłonna, pierwsza komnatę ukończył dopiero watów 1511 roku. Powstają wówczas na sklepieniu Camera della Sygnatura wspaniałe alegorie "Teologii", "Filozofii", "Prawa" i "Poezji", a pod nimi, na ścianach umieszcza "Dysputę", "Szkołę Ateńską", "Parnas" i sceny z papieżem Juliuszem II i Grzegorzem IX. Jest to monumentalna kompozycja, utrzymana w tonie doniosłym o spokojnym. Najwybitniejszym z nich jest "Szkoła Ateńska". Przedstawiająca greckich filozofów. Na pierwszy plan wysuwają się Platon i Arystoteles, to wokół nich skupiają się pozostali.

W 1515 roku objął również kierownictwo nad budową kościoła Św. Piotra i stanowisko konserwatora zabytków starożytnych Rzymu.

W latach 1512 - 1514 malował stanze d`Eliodoro, umieszczając na jej ścianach "Wypędzenie Heliodora ze świątyni", "Mszę Bolseńską", "Attyllę i papieża Leona" i "Uwolnienie św. Piotra". Te freski są bardziej dramatyczne, mają więcej wewnętrznego napięcia.

Około roku 1516 powstały słynne arcydzieła sztalugowe Rafaela, między innymi: "Św. Cecylia wśród czterech świętych" i "Madonna della Sedia".

W latach 1517-1519 Rafael podjął się kolejnego zadania, na zlecenie Leona X loggie watykańskie w krużgankach. Powstały wówczas 52 epizody biblijne, a na pilastrach słynne groteski.

Drugim po papieżu mecenasem artysty był bankier A. Chigi, to na jego zlecenie Rafael wykonał projekt kaplicy przy rzymskim kościele Santa Maria del Topolo.

W czasie malowania fresków w stanach, Rafael znajdował też czas na tworzenie portretów, w tym okresie powstało ich bardzo wiele, m.in. Juliusza II, Leona X, czy hrabiego Castiglione.

Kolejne lata przynoszą mitologiczne sceny przedstawione na freskach w Villa Farnesina w Rzymie, freski i rysunki do arrasów w Kaplicy Sykstyńskiej w Watykanie, przedstawiające dzieje apostolskie, słynną "Madonnę Sykstyńską" przeznaczoną do kościoła Św. Sykstusa w Piacenzie i portrety.

Jednocześnie podejmuje się kolejnych prac architektonicznych, projektuje kościół San Eligio degli Orefici w Rzymie, Palazzo Bresciano Costa, Palazzo Pandolfini we Florencji i wille Madama.

Rafael był mistrzem w ukazywaniu Madonn, spod jego pędzla wyszło wiele obrazów Matki Boskiej. Przyjmował tak wiele zleceń, ze w znacznej mierze wyręczał się uczniami, dziś niejednokrotnie trudno ustalić, co jest własnoręcznym dziełem mistrza. Niewątpliwie jego autorstwa są: "Madonna z Foligno" i "Madonna z rybą".

Ostatnim dziełem Rafaela jest "Transfiguracja", która powstawała w latach 1519-1520. obraz ten zapowiada zmianę w stylistyce artysty. Rafael zaczął się skłaniać w kierunku manieryzmu. W estetyce manierystycznej zaczął też malować "Przemienienie na Górze Tabor", niestety, dzieła nie ukończył, zrobił to prawdopodobnie któryś z uczniów, ponieważ Rafael zmarł w 1520 roku, na atak febry.

Jego ciało złożono w rzymskim Panteonie.

METODY PRACY

Zadziwiające jest bogactwo dzieł Rafaela. Artysta zmarł młodo, bo w wieku 37 lat, a mimo to pozostawił obszerny dorobek. Pracował bardzo dużo, realizując jednocześnie kilka projektów. Był słynną postacią swoich czasów. Uznany malarz mógł sobie pozwolić na dostatnie życie, posiadał własny pałac, winnicę i liczną służbę. Rafael Santi był ważną osobą na papieskim dworze, jego obrazy uchodziły za wzór doskonałości i osiągały wysokie ceny.

Liczne dzieła, jakie po sobie pozostawił są wynikiem sposobu pracy, jaki przyjął. Jako słynny artysta nie był w stanie realizować wszystkich napływających zamówień, stworzył więc ogromną pracownię, w której zatrudniał wielu uczniów. Prężna armia "pomocników" spisywał się bardzo dobrze, o czym świadczą dzisiejsze trudności z odróżnieniem malarstwa Rafaela od dzieł nie w pełni autorskich, a mimo to mistrz często się spóźniał z oddaniem dzieła, lub w ogóle go nie realizował. Zdolnymi uczniami mistrza okazali się Pienni i Giulio Romano, którzy na podstawi szkiców Rafaela wykonali cały cykl zatytułowany "Amor i Psyche"

Jego technika pracy była bardzo skrupulatna, Rafael, kiedy już zdecydował się przyjąć zamówienie, najpierw tworzył projekt, który następnie omawiał z klientem, tyle razy nanosił poprawki, aż zleceniodawca był usatysfakcjonowany. Zanim namalował obraz czy fresk najpierw tworzył skrupulatny szkic, przy czym posługiwał się ruchomymi figurkami, by wybrać najodpowiedniejszą pozycję ciała. Dopiero potem malował postacie, najpierw nagie, by nie zaburzyć proporcji, a następnie nanosił na nie szaty. Ważne dzieła wykonywał własnoręcznie, mniejsze zamówienia, zlecał uczniom do wykończenia. Dzięki temu, że wykształcił wielu uczniów, jego pracownia funkcjonowała jeszcze przez jakiś czapo śmierci samego mistrza.

Najtrudniejsza jest technika malowani fresków, obrazy nanoszone na świeży tynk trzeba malować dość szybko, żeby zdążyć przed jego wyschnięciem. Dlatego Rafael wszystko wcześniej projektował, robił dokładne szkice i dopiero malował. Ten rodzaj sztuki wymagał dużej wprawy, ponieważ tego, co raz namalowane, nie dało się już poprawić. Pracę wykonywało się na ogół na dużej wysokości i w niewygodnej pozycji, szczególnie przy malowaniu sufitów. Rafael był świadom swego talentu i dbał o to by jego dzieła nie zaginęły bezpowrotnie, toteż zatrudniał rytownika, który robił pomniejszone reprodukcje rysunków i obrazów. Ryciny te następnie odbijano w setkach egzemplarzy, całą Europa mogła podziwiać "boskiego Rafaela".

Mieszkańcy Krakowa (i nie tylko) mogą podziwiać jeden z obrazów Rafaela, portret nieznanej osoby w Muzeum Czartoryskich.