KONTRREFORMACJA - spowodowała powstanie listy ksiąg zakazanych, nakazywano pokazywanie scen religijnych. Jest to także okres upadku piśmiennictwa, ale przede wszystkim nietolerancji religijnej.
W okresie baroku jest tzw. dwoistość postaw. Zakłada ona zgodę na świat nietrwały, ale ważne jest szukanie wartości trwałych. Głównym celem jest dążenie do zbawienia (metafizyka).
Nastąpił kryzys renesansowych ideałów humanistycznych. Przeciwstawienie dwóch kultur: ziemiańskiej - z dworską. Kultura ziemiańska zainteresowanie tematyką ludową, obrzędami ludowymi, kult pamiątek ojczystych.
Kultura dworska lansowana była na dworach, zależność od stylu mody i sztuki europejskiej.
SARMATYZM-
Szlachta polska żyjąca na przełomie XVII i XVIII wieku była przekonana , że pochodzi ona od starożytnego rodu Sarmatów.
Cechowało ją poczucie narodowej potęgi, świadomość tradycji . Nieodłączną cechą mentalności barokowej była duma. Niestety zbiegiem czasu pojęcie sarmatyzmu zaczęło nabierać zabarwienia negatywnego. Całość zachowanie , obyczaje i kultura szlachty zaczęła się kojarzyć z zacofaniem, nietolerancją, zabobonnością, dewocja.
W polskim baroku możemy wyróżnić dwa nurty . Są to nurt dworski i ziemiański. Przedstawicielem nurtu ziemiańskiego byli Wacław Potocki i Jan Chryzostom Pasek.
Wacław Potocki jest twórcą następujących utworów :
- "Pospolite ruszenie" utwór przedstawia oburzenie gnuśnej i niezdyscyplinowanej szlachty, gdy rotmistrz próbuje wyrwać ich ze snu i poprowadzić do walki.
- "Zbytki polskie" w utworze tym Potocki potępia życie do którego dąży i jakie wiedzie szlachta. Neguje wystawność i chęć bogacenia się i nie zwracanie uwagi na los kraju. Autor widzi niechybny upadek Polski.
- "Transakcja wojny chocimskiej" jest to utwór o charakterze diariusza. Jest to chronologiczny zapis wydarzeń bitwy z Turcją. Potocki w tym wierszu ma nadzieję, że patriotyzm Polaków i siła Opatrzności pomogą i Polska nie upadnie. Wskazuje na problemy które nękają państwo i przyczyny kryzysu. Jest to przede wszystkim zaniedbanie rycerstwa i rzemiosła wojennego. W diariuszu tym odnaleźć możemy także krytykę stosunków feudalnych a zwłaszcza relacji szlachcic - chłop.
Jan Chryzostom Pasek w "Pamiętnikach" przedstawia trudy życia w wojskowym obozie. Szlachcic ukazany jest tutaj jako zawadiaka, który dba wyłącznie o własne interesy. Gorący temperament jest przyczyną częstych bójek i pijatyk Co gorsza nie ma za to żadnej kary
W drugiej części w swoich "Pamiętników" mamy przedstawienie typowego ziemianina. Cechy typowego ziemianina autor przedstawia na własnym przykładzie. Mamy tu opis zwyczajów, przesądów jakie panują wśród szlachty. Ponad to przedstawia Pasek zamiłowanie do zabaw, uroczystych przemówień a także do biesiad i przepychu. Przedstawia w opozycji do tych zamiłowań brak ochoty i zamiłowania do wiedzy i jej zdobywania.
