BAROK - początek tej epoki przypada na koniec XVI wieku, koniec na pierwszą połowę XVIII wieku.
I. Ważne hasła, definicje i pojęcia epoki:
- KONTRREFORMACJA - spowodowała powstanie listy ksiąg zakazanych, nakazywano pokazywanie scen religijnych. Jest to także okres upadku piśmiennictwa, ale przede wszystkim nietolerancji religijnej.
W okresie baroku jest tzw. dwoistość postaw. Zakłada ona zgodę na świat nietrwały, ale ważne jest szukanie wartości trwałych. Głównym celem jest dążenie do zbawienia (metafizyka).
Nastąpił kryzys renesansowych ideałów humanistycznych. Przeciwstawienie dwóch kultur: ziemiańskiej - z dworską. Kultura ziemiańska zainteresowanie tematyką ludową, obrzędami ludowymi, kult pamiątek ojczystych.
Kultura dworska lansowana była na dworach, zależność od stylu mody i sztuki europejskiej.
- SARMATA- jest to model życia i zachowywania się XVII wiecznego szlachcica. Sarmata lubił zabawy, picie, bronił początkowo wiary i ojczyzny, następnie zmienił się w ksenofoba i konserwatystę.
- MARINIZM- nurt literacki, celem poezji w myśl marinizmu jest zaskakiwanie i radowanie czytelnika. Lista przykładowych środków stylistycznych charakterystycznych dla marinizmu:
metafora, epitety, hiperbola, paradoks, anafora, gradacja, oksymoron, puenta.
II. Najbardziej charakterystyczni poeci i twórcy barokowi w Polsce:
- J.A. Morsztyn - poeta ten początkowo był arianinem, zmienił następnie (pod wpływem działaności kontrreformacji) wiarę na katolicyzm.
W swojej poezji porusza tematykę miłości, i metafizykę. Interesują go wartości ponadczasowe miłość i śmierć.
Utwory : " Do Panny", "Cuda miłości", "Do trupa".
- D. Naborowski - poeta metafizyczny, w swoich wierszach porusza tematykę przemijania, marności (motyw vanitas), a także tematykę śmierci.
Utwory: "Marność", "Krótkość żywota", "Na oczy królewny angielskiej".
- W. Potocki - wielki patriota, krytykował ustrój państwa i panujące w nim stosunki społeczne.
Utwory: "Transakcja Wojny Chocimskiej", "Pospolite ruszenie", "Nierządem Polska stoi"
4. J. Ch. Pasek - twórca pamiętników , nurt poezji sarmacko-szlacheckiej. Pamiętniki pisane były około roku 1690. Są źródłem wiedzy i obyczajach i kulturze ówczesnej szlachty, pisane są stylem potocznym z perspektywy czasu i opisujące najważniejsze wydarzenia.
Utwory: "Pamiętniki"
III. Postacie literackie i motywy w baroku:
- BOHATER BAROKOWY - jest to postać sławna, waleczna. Często odbywa krucjatę. Ma jednak sporo wad. Jest chciwy, żądny władzy i bogactwa, najczęściej tragicznie zakochany.
Takie typ bohatera, który ma wady jak i zalety uświadamia człowiekowi (dydaktyzm sztuki), że wady nie są przeszkodą by zostać kimś "wielkim", świętym. Bohater taki sam jak zwykły człowiek, stanowi jest czytelnika przykładem , że każdy może być świętym. ("Jerozolima wyzwolona" T. Tasso)
- KOBIETA - bardzo piękna, ma zazwyczaj dwa oblicza. Jest zmienna i niezrozumiała dla mężczyzny. Stanowi dla niego źródło cierpienia. ("Na oczy królewny" D. Naborowski)
- MIŁOŚĆ - często jest to miłość nieszczęśliwa i tragiczna. Jest źródłem wiecznego cierpienia. Miłość może być także niezrozumiała, cudowna. ("Do trupa" J. A. Morsztyn, "Cuda miłości" J. A. Morsztyn")
IV. Gatunki literackie epoki baroku:
- sonety
- wiersze okolicznościowe
- pamiętniki
- epos
- listy
- liryki religijne
V. Skrót najważniejszych informacji o epoce baroku:
Barok jest epoką sprzeczności i różnic. Najczęściej spotykane różnice to różnice religijne i społeczne między stanem chłopskim a szlachtą.
Jednostka w epoce baroku jest najczęściej rozdarta. Pogodzona z przemijaniem i marnością świata.
Poszukuje rozwiązania zagadek bytu, śmierci i miłości (metafizyka)
Dwa odmienne nurty kulturowe:
- ziemiański: patriotyzm; obrzędy ludowe pamiątki,
- dworski: popierający europejską kulturę, modę, sztukę.
Jezuici opierali swoją naukę na humanistycznym modelu wykształcenia. Poeci metafizyczni rozważają na tematy filozoficzne.
Sarmatyzm ściśle związany z konserwatyzmem, nietolerancją.
Kontrreformacja wywołała podporządkowanie sztuki kościołowi.
Krytyka Kościoła , pobożności i dewocji można zauważyć w dramacie Moliera "Świętoszek"
