Święty Łukasz ewangelista – jego życie i dzieło

Święty Łukasz był jednym z uczniów Chrystusa, choć najprawdopodobniej nie należał do ścisłego grona jego towarzyszy, dziś znamy go głownie jako jednego z czterech ewangelistów. Jego pisma stały się częścią Pisma Świętego uznawanego przez wszystkich chrześcijan. Święto ku jego czci obchodzone jest 18 października.

Większość danych na temat świętego Łukasza pochodzi ze źródeł historycznych autorstwa Euzebiusza z Cezarei (+ 340), uznawanego za pierwszego historyka Kościoła. Według jego przekazów święty Łukasz urodził się w Antiochii Syryjskiej. Pochodzenie ewangelisty zostało potwierdzone także przez św. Hieronima (+ 420), ta wersja jest przez uznawana przez tradycję kościelna. W II wieku naszej ery powstały prologi do jego pism, w nich także mówi się o Łukaszu jako Syryjczyku. Oznacza to, że święty Łukasz nie był żydem, nie wyznawał religii judaistycznej, w świetle religii chrześcijańskiej był poganinem. W listach świętego Łukasza do Kolosan występują liczne pozdrowienia, wymienia w nich autor swoich przyjaciół, najpierw tych z grona żydowskiego, potem pogańskiego. Te wersje poświadcza sam święty Paweł, zaliczając św. Łukasza do grona nawróconych pogan, a nie tych, którzy uwierzyli w Mesjasza. Naród żydowski czekał na nadejście zbawiciela. Wielu z nich uwierzyło, ze Mesjaszem jest Chrystus, jednak większość nie przyjęła jego przesłania. Natomiast wielu spośród pogan uwierzyło, że Jezus jest bożym synem i przyjęło nowa wiarę. Właśnie do nich należał święty Łukasz.

Czasem świętego Łukasza ewangelistę utożsamia się z jednym z apostołów, jednak istnieją przypuszczenia, ze jest to pogląd niesłuszny. Tak miedzy innymi twierdzi święty Epifaniusz, który zaprzecza, jakoby Łukasz był jednym z 72 najbliższych uczniów Jezusa. Z kolei św. Grzegorz I Wielki i Teofilakt negują pogląd jakoby święty Łukasz ewangelista był tym uczniem, który spotkał zmartwychwstałego Jezusa w drodze do Emaus.

Co oprócz pochodzenia świętego Łukasza ewangelisty jest nam dziś wiadome. Miedzy innymi jego profesja. Łukasz był lekarzem, możemy o tym przeczytać u świętego Pawła w Liście do Kolosan (Kol 4,14). Niewątpliwie był więc osoba wykształconą. Już z samego systemu ówczesnego kształcenia należy wnioskować, ze jego edukacja nie ograniczała się do samej tylko medycyny. Także pisma Łukasza świadczą o tym, ze był on człowiekiem oczytanym, znającym się na kulturze i sztuce. Święty Łukasz biegle mówił i pisał po grecku, posiadał zdolność wysławiania się i wyrażania myśli w piśmie, jednocześnie był kronikarzem skrupulatnym, szukającym potwierdzenia swego świadectwa w źródłach historycznych.

Święty Łukasz był człowiekiem obytym i wszechstronnie uzdolnionym, oprócz lekarskiego fachu i historycznej pasji, posiadał także talenty malarskie. Teodor Lektor (żyjący w VI w.) przypisuje mu autorstwo obrazu Matki Bożej. Dzieło to miało znajdować się w Jerozolimie, skąd najprawdopodobniej zabrała je cesarzowa Eudoksja, małżonka Teodozego I Wielkiego, by w końcu przesłać je w darze swej szwagierce, siostrze Teodozego, św. Pulcherii. Nie wiadomo na ile prawdziwe jest przesłanie Teodora Lektora, fakt, ze dało ono początek innym legendom, które przypisywały świetnemu Łukaszowi wiele słynnych obrazów. Miedzy innymi częstochowski wizerunek Matki Bożej był uznawany za jego dzieło, jednak nie można tego w żaden sposób potwierdzić.

Święty Łukasz, przebywając w Antiochii niejednokrotnie mógł się zetknąć z nauką chrześcijańską. W tym czasie bowiem, czyli tuż po śmierci Jezusa, Antiochia stałą się siedzibą świętego Pawła, który stad ruszał w swe apostolskie wyprawy. Chrześcijaństwo dotarło do Antiochii najpierw poprzez chrześcijan, którzy szukali tu schronienia. Po zabójstwie świętego Szczepana rozpętała się kolejna fala prześladowań, do tego doszło aresztowanie świętego Pawła i stracenie świętego Jakuba Młodszego, wówczas to wielu wyznawców nowej religii uciekało w bezpieczniejsze okolice, wielu z nich dotarło do Antiochii właśnie i tu szerzyło swą naukę.

Według tego, co zostało napisane w Dziejach apostolskich, właśnie w Antiochii wyznawców nauki Jezusa zaczęto określać mianem chrześcijan (Dz 11,26). Antiochia szybko stała się ważnym ośrodkiem kultu, święty Łukasz niewątpliwie miał wiele okazji, by się zetknąć z nową nauką. Wydaje się jednak, ze podobnie jak w wielu innych przypadkach szczególne wrażenie wywarła na nim obserwacja życia pierwszych chrześcijan, świadectwo ich życia, które potwierdzało głoszone przez nich słowa. Święty Łukasz widział jak żyją chrześcijanie, słuchał nauk apostolskich i uwierzył. Na znak tego przyjął chrzest, miało to miejsce około roku 50 naszej ery, czyli kilkanaście lat po śmierci Jezusa. Wykluczone więc, by Łukasz słuchał nauk z ust samego Jezusa, tym niemniej należał do gorliwych Jego wyznawców. Łukasz przyłączył się do działalności św. Pawła Apostoła. Towarzyszył mu w podróżach, po pewnym czasie stał się najbliższym jego towarzyszem, od roku 58 stale już podróżował z apostołem. Także w czasie uwięzienia świętego Pawła Łukasz był mu oddany i jako jedyny miał odwagę pozostać przy aresztowanym (2 Tm 4,11).

Okres dwóch lat, kiedy święty Paweł przebywał w więzieniu, również miał duże znaczenie dla życia świętego Łukasza. Nie mogąc podróżować z Apostołem, zbliżył się do gminy chrześcijańskiej, po raz kolejny, już jako wierzący, przyglądał się jej organizacji, podziwiał ludzi, którzy potrafili żyć w zgodzie z Bożymi przykazaniami, niezależnie od okoliczności i prześladowań. W tym czasie prowadzili swa działalność apostolską także św. Piotr i św. Jakub Starszy, żyła jeszcze Matka Jezusa. Święty Łukasz wykorzystał ten czas na zbieranie informacji o życiu Jezusa. Znał jego naukę, ale interesowało go jeszcze cos więcej. Jego krytyczny zmysł historyczny nakazał mu badać fakty, ustalać ich chronologie i szukać potwierdzenia wśród różnych źródeł. Dzięki tej pracy, ewangelia świętego Łukasza zawiera informacje, których nie można odnaleźć w dziełach pozostałych ewangelistów.

W roku 67 święty Paweł poniósł męczeńską śmierć, co wówczas działo się ze świętym Łukaszem, nie wiadomo. Różnie podają źródła historyczne, mówi się w nich o podróży do Achai i Macedonii, gdzie indziej znów o wyprawie do Włoch i Francji. Dość prawdopodobna wydaje się wersja, według której święty Łukasz został mianowany przez Pawła biskupem w którymś z greckich miast i tam właśnie przebywał. Nie wiele też wiadomo na temat śmierci ewangelisty. W jednym z prologów do ewangelii według świętego Łukasza czytamy, ze zmarł on, mając lat 84 w Beocji, a więc na terenie Grecji. Ów autor, piszący te słowa w II wieku pisze o śmierci świętego, ze "zmarł pełen Ducha Świętego". Późniejsze podania dodawały informacje o jego męczeńskiej śmierci, jednak ich świadectwo wydaje się mało przekonujące i uznawane jest raczej za legendę.

Dziś znamy świętego Łukasza głownie dzięki temu, co napisał. Pomnikiem ku jego pamięci pozostają Ewangelia i Dzieje Apostolskie. Są to dzieła godne historyka, zdradzają one autorstwo człowieka oczytanego, znającego się na literaturze i historii. We wstępie do Ewangelii pisał: "Wielu już starało się ułożyć opowiadanie o zdarzeniach, które się dokonały pośród nas, tak jak je przekazali ci, którzy od początku byli naocznymi świadkami oraz sługami słowa. Postanowiłem więc i ja zbadać dokładnie wszystko od pierwszych chwil i opisać ci po kolei, dostojny Teofilu, abyś mógł przekonać się o całkowitej pewności nauk, których ci udzielono" (Łk. 1,1-4). Trzeba pamiętać, ze święty Łukasz nie miał okazji spotkać się z Chrystusem za Jego życia, przyjął wiarę chrześcijańską już po śmierci Chrystusa, a Jego naukę poznawał dzięki świadectwu apostołów. Zasługą Łukasza jest jego badawcze podejście, nie chodzi o to, ze nie dowierzał świadkom, ale starał się dotrzeć do prawdy skrupulatnie badając źródła, tak pisane historyczne, jak i przekazywane ustnie przez świadków. Kiedy Łukasz przystępował do swej pracy, istniały już ewangelie świętego Marka i świętego Mateusza, Łukasz niewątpliwie je znał i na nich się wzorował, co widać głownie pod względem formy. Dzięki temu, ze opierał się na gotowych już ewangeliach, jego dzieło zawiera wiele szczegółów, których poprzednie nie mają, Łukasz starał się wzbogacić historie świętą o wszystko to, co jeszcze można było ocalić, rozmawiając z żyjącymi świadkami nauk Jezusa. Święty Łukasz rozmawiał z Matką Bożą, prawdopodobnie dzięki temu, jako jedyny, umieścił w swej ewangelii sceny jakie miały miejsce przed narodzeniem Jezusa, a więc Zwiastowanie Najświętszej Marii Pannie, informacje dotyczące zwiastowania narodzenia świętego Jana, nawiedzenia św. Elżbiety, narodzin Jana Chrzciciela, a także narodzin samego Jezusa. Święty Łukasz jako jedyny szukał informacji o narodzinach i dzieciństwie Zbawiciela, toteż u niego możemy przeczytać o ofiarowaniu w świątyni, a także o tym, jak Jezus będąc jeszcze dzieckiem nauczał kapłanów w świątyni. Także z późniejszego życia Chrystusa jest wiele szczegółów, które poprzednicy Łukasza pominęli, Łukasz pisze na przykład o pierwszym wystąpieniu Pana Jezusa w Nazarecie, pierwszej próbie zamachu na Jego życie, o wskrzeszeniu młodzieńca w mieście Naim, przytacza historie jawnogrzesznicy, która miała miejsce w domu Szymona faryzeusza. Łukasz cytuje też słowa jednej z niewiast: ,,Błogosławione łono, które Cię nosiło i piersi, któreś ssał". Apostołów ewangelii świętego Łukasza odnajdujemy też relacje z wizyty Jezusa w pewnym mieście w Samarii, gdzie Go nie przyjęto, na co Apostołowie zareagowali wielkim oburzeniem, czytamy o rozesłaniu 72 uczniów, by głosili Słowo Boże. Ewangelia świętego Łukasza zawiera także przypowieści, których nie ma w innych przekazach samych apostołów, jest to między innymi przypowieść o przewrotnym włodarzu, o miłosiernym Samarytaninie, o zgubionej owcy i znalezionej drachmie, o drzewie, które nie wydawało owocu, o zaproszonych na wesele, , czy o bogaczu i Łazarzu, także słynna przypowieść o synu marnotrawnym. Święty Łukasz przytacza też opowieść o uzdrowieniu dziesięciu trędowatych i nawróceniu Zacheusza. itp.

Oprócz życia Jezusa święty Łukasz postanowił udokumentować także życie jego uczniów, część informacji musiał zdobywać szukając w licznych źródłach i czerpiąc wiedzę od samych apostołów, jednak wiele ze zdarzeń obserwował sam, będąc jednocześnie autorem dzieła i jego głównym świadkiem. Najdokładniej zostały tu opisane podróże świętego Pawła, ponieważ Łukasz brał w nich udział.

Miejsce pochówku świętego Łukasza Ewangelisty nie jest znane, w średniowieczu, kiedy handel relikwiami był popularny, narosło wiele legend, wiele miast upierało się, ze właśnie tam są pochowane jego szczątki. O grób świętego Łukasza spierały się: Efez, Beocja, Wenecja i Padwa. Oficjalnie szczątki świętego obecnie znajdują się w Padwie, gdzie miały trafić z Wenecji a wcześniej z Konstantynopola.

Wizerunki świętego Łukasza, które zachowały się do dziś, pochodzą z okresu znacznie późniejszego, są więc autorska fantazją. Najstarszy portret świętego, jaki przetrwał do czasów współczesnych pochodzi z wieku VI, wizerunek więc powstał na długo po śmierci ewangelisty, obecnie można go podziwiać w kościele św. Witalisa w Rawennie.