Silna władza Rosji zaznaczyła się po raz pierwszy na ziemiach polskich w czasie okupacji radzieckiej, potem Stalin miał ogromny wpływ na decyzje podejmowane w sprawie polskiej na kolejnych konferencjach międzynarodowych decydujących o ładzie w powojennej Europie. W końcu jak trafnie podsumował to w wygłoszonym w Fulton przemówieniu Winston Churchill, Europa została podzielona żelazną kurtyną, za którą znalazła się również Polska, co jak się okazało miało naznaczyć jej historię bolesnymi doświadczeniami rosyjskiej dominacji w ciągu najbliższego pół wieku. Okres rozpoczęty od utrwalania władzy komunistycznej w Polsce jeszcze w czasie drugiej wojny światowej, aż do śmierci Stalina w 1953 roku nazywamy stalinizmem. Okres, który nastąpił po kapitulacji Niemiec i zakończeniu wojny, był pełen niepokojów i napięcia, dlatego Związek Radziecki starał się za wszelką cenę skonsolidować podległy sobie blok państw. Po złamaniu opozycji w państwach Europy Środkowo - Wschodniej, dążono do zaprowadzenia wszędzie identycznej polityki, ustroju, gospodarki, norm obyczajowych i kulturowych, wypowiedziano wojnę wolnomyślicielom i Kościołowi.

Najważniejszym zadaniem po zlikwidowaniu opozycji, było podporządkowanie działających w poszczególnych krajach partii komunistycznych, jednemu centralnemu organowi. Dlatego na zjeździe w Szklarskiej Porębie, który miał miejsce w 1947 roku utworzono Kominform (Biuro Informacyjne Partii Komunistycznych i Robotniczych).

Partia komunistyczna stopniowo rosła w siłę. Dzięki sfałszowanym wyborom uzyskała większość w wybranym w 1947 roku parlamencie. Najważniejsza partia opozycyjna, czyli PSL została ostatecznie przejęta przez komunistyczne władze, wcześniej jej przewodniczący Stanisław Mikołajczyk musiał opuścić kraj, a wielu działaczy objęły dotkliwe represje. Odbywało się wiele procesów o charakterze politycznym. Rozbudowano znacząco aparat bezpieczeństwa. Społeczeństwo było nie tylko powszechnie inwigilowane, ale także sterowane i manipulowane - władza wskazywała wroga np. w żołnierzach Armii Krajowej, na swój sposób interpretując historię II wojny światowej. W końcu czystki dotknęły również partię rządzącą. Najpierw dążąc do stworzenia systemu monopartyjnego w państwie połączono PPR i PPS, tworząc nową partię - Polską Zjednoczoną Partię Robotniczą (PZPR). W końcu doszło do zmiany na szczytach władzy - Wiesław Gomułka został odsunięty a zastąpił go Bolesław Bierut. Wszystkie ważniejsze działania podejmowane w Polsce były sterowane z zewnątrz przez ZSRR! Było to symboliczne wydarzenie zamykające pewien etap na drodze przekształcania Polski w państwo totalitarne: władza została scentralizowana, działał terror, struktury wewnętrzne państwa były silnie zbiurokratyzowane, aparat milicyjny bardzo rozbudowany, a propaganda zaznaczała swoją obecność w każdej niemal sferze życia. Co więcej we wszystkich dziedzinach życia, w tym w polityce, zaznaczał się wyraźnie wpływ ZSRR. W 1949 roku z polecenia Kremla nominowano na ministra obrony narodowej Konstantego Rokossowskiego, rusyfikowanego Polaka, który dowodził w czasie II wojny wojskami radzieckimi. Równocześnie wielu polskich oficerów zostało odsuniętych od władzy. Polska polityka zagraniczna zależała całkowicie od Moskwy a docierające do naszego kraju informacje z Zachodu były poddawane uprzednio filtrom propagandy.

Doszło do tego, że naginając prawo do potrzeb nowej władzy, w 1950 zniesiono urzędy wojewodów, starostów itp., powołując w ich miejsce rady narodowe. Niezawisły przed wojną system sądownictwa stał się środkiem walki ze starymi i nowymi wrogami. Mam tu na myśli po pierwsze ostateczną rozprawę z polskim państwem podziemnym: wydano wyroki w sprawach osób związanych z organizacją Wolność i Niezawisłość, a Wilnie stracono dowódców AK. Po drugie procesu nie uniknął również towarzysz Gomułka i 9 wyższych oficerów Wojska Polskiego, oskarżonych o nieprawdziwy spisek. W końcu doszło do tego, że po kolejnych sfałszowanych wyborach, sejm uchwalił 22 lipca 1952 (w rocznicę uchwalenia manifestu przez PKWN) nową konstytucję. Nowa konstytucja była wzorowana bezpośrednio na radzieckiej, z wprowadzonych przez nią zmian warto wymienić, np. zniesienie urzędu prezydenta, zastąpionego przez Radę Państwa.

Pierwszą znaczącą ingerencją w polski system gospodarczy był nakaz ze strony ZSRR, aby rząd polski odrzucił zaoferowaną przez USA pomoc w postaci planu Marshalla, co przesądziło o fatalnym stanie polskiej gospodarki w okresie powojennym, która miała szansę dzięki oferowanym z Zachodu pieniądzom na szybką naprawę. Gospodarka została zmonopolizowana i zależna od interwencjonizmu państwowego. To, co różniło znacząco polską gospodarkę od jej radzieckiego wzoru, to brak potężnego kompleksu o charakterze wojskowo - przemysłowym i niestosowanie pracy przymusowej, mimo istnienia obozów pracy (największy znajdował się w Jaworznie). Dalszymi przejawami braku samodzielności polskiego państwa, jeżeli chodzi o jego system gospodarczy było wprowadzenie charakterystycznych dla sytemu radzieckiej gospodarki planów gospodarczych. Plan gospodarczy określał normy np. w zakresie produkcji czy zbiorów, jakie należało osiągnąć w danym okresie. Pierwszy plan przyjęty przez sejm w 1947 roku obejmował trzyletni okres. Był to jedyny faktycznie w pełni zrealizowany plan gospodarczy okresu PRL -u. W trakcie jego realizacji dokonano zakrojonego na szeroką skalę procesu elektryfikacji i radiofonizacji. W tym samym okresie przeprowadzono nacjonalizację handlu, wydając walkę prywatnym handlowcom. W 1948 roku rzucono po raz pierwszy hasło o kolektywizacji wsi. W 1950 roku uchwalono nowy, tym razem pięcioletni plan gospodarczy. Skupiono się na rozbudowie przemysłu, jako podstaw produkcji zbrojeniowej. Jednym z wyznaczników realizacji planu pięcioletniego była budowa Huty im. Lenina pod Krakowem, gdzie przy okazji tworzono wzorowe miasto socjalistyczne - Nową Hutę. Nowa Huta w zamyśle jej twórców miała być przeciwwagą dla niepokornego, opozycyjnego, inteligencko - kulturalnego Krakowa. Ponownie wprowadzono przymusowe dostawy przez rolników tzw. kontyngenty. Poprzez politykę państwa polegającą na ogromnych inwestycjach, pogłębiała się inflacja. Lekiem na rosnącą inflację miała być wymiana pieniędzy, której dokonano w 1950 roku. Wszyscy obywatele stracili jedną trzecią posiadanych przez siebie pieniędzy, największe straty dotknęły tych, którzy mieli jakieś oszczędności. Równocześnie wprowadzono zakaz obejmujący posiadanie obcych walut i złota. Handlujący walutami lub złotem musieli liczyć z groźbą kary więzienia. W początkach lat pięćdziesiątych nastąpiło znaczące pogorszenie się sytuacji materialno - bytowej ludności, co wyrażało się w licznych strajkach, brutalnie pacyfikowanych przez milicję. W 1953 roku rząd był zmuszony wprowadzić drastyczną podwyżkę cen żywności. Z drugiej strony były także pozytywne aspekty przeprowadzanego planu pięcioletniego: podniosło się czytelnictwo, wzrosła liczba kin, pojawiła się telewizja, a z sukcesów typowo gospodarczych możemy odnotować otwarcie dwóch fabryk: samochodów osobowych na Żeraniu i ciężarowych w Lublinie.

Wraz z nasilającą się zimną wojną, potem trwająca wojną w Korei pogłębiały się niekorzystne tendencje, zaostrzano terror i propagandę. Budowano kult wodza - Bieruta, który świecił światłem odbitym od najwyższego wodza, Stalina. Jedyną słuszną, wolę partii miały narzucać nie tylko partia, ale również związki zawodowe i kulturalne. W tym celu powstały między innymi Liga Kobiet czy Związek Młodzieży Polskiej, który w 1949 roku na zjeździe w Szczecinie ogłosił podporządkowanie kultury hasłom socjalistycznym. Głównym zadaniem środków propagandy miało być idealizowanie w oczach społeczeństwa systemu socjalistycznego i równocześnie druzgocąca krytyka amerykańskiego imperializmu. Partia kontrolowała radio i gazety, panowała ostra cenzura. Dominowały doniesienia o sukcesach ZSRR i krajów demokracji ludowych. Promowano twórców, którzy przystali na tworzenie zgodnie z nowymi wymaganiami socrealizmu, czyli sławiąc nowy system i działanie władzy. Nawet badania naukowe nie były wolne od wpływów politycznych. Ci, którzy nie chcieli pogodzić się z nowym kształtem i charakterem Polski ratowali się ucieczką na Zachód lub schodzili do podziemia, usuwając się na bok głównego nurtu życia społecznego, skazując się na szykany lub mniej aktywni na zapomnienie. Doszło do tego, że promowano głównie radzieckich twórców, piosenki itd., albo innych artystów, którzy zyskali aprobatę ze strony sytemu.

Lata sytemu stalinowskiego naznaczone były również licznymi represjami wobec Kościoła. Najpierw oskarżano duchownych o popieranie rewizjonizmu niemieckiego. Potem były procesy pokazowe księży, likwidowanie świąt kościelnych, szykanowanie osób uczęszczających na religię i do kościoła (wojskowi, milicjanci, urzędnicy oraz ich rodziny byli objęci bezwzględnym zakazem wszelkich praktyk religijnych). Zlikwidowano wiele katolickich tytułów prasowych. Ograniczano budownictwo sakralne. W 1953 roku władze wydały tzw. dekret lutowy, mówiący o tym, że w kompetencji rządu leży kontrolowanie postanowień kościelnych w zakresie nominowania i odwoływania duchownych. Wielkim autorytetem tego okresu był prymas Stefan Wyszyński, który za swoją działalność przez 3 lata przebywał w areszcie (1953 - 1956)

Józef Stalin zmarł 5 marca 1953, co oznaczało rezygnację z radykalnego kursu władzy, powoli nadchodziła odwilż - destalinizacja. W Polsce zmiany nie były odczuwalne od razu. Pierwszą symboliczną zmianą było zlikwidowanie MBP, symbolu aparatu terroru stalinowskiego, które nastąpiło po serii audycji Radia Wolna Europa. W 1954 roku zwolniono z więzienia Gomułkę. Rok później od poematu Adama Ważyka (Poemat dla dorosłych), odważono się na krytykę socrealizmu. Przełomowy był jednak tak naprawdę 1956 rok: idąc za przykładem krytycznego podsumowania rządów Stalina w ZSRR, skrytykowano na zjeździe partyjnym politykę Bieruta, wprowadzono amnestię, zelżała cenzura, już po wypadkach poznańskich zwolniono z więzienia prymasa Wyszyńskiego.