W wyniku podpisania układu Sikorski - Majski (30 lipca 1941 r.) zostały wznowione polsko - radzieckie stosunki dyplomatyczne. 14 sierpnia 1941 r. w Moskwie podpisano polsko - radziecką umowę wojskową. Dotyczyła ona zorganizowania na terenie ZSRR armii polskiej. Początkowo gen. Sikorski stanowisko dowódcy tej chciał powierzyć gen. Hallerowi, ostatecznie jednak wybór padł na gen. Władysława Andersa. Władysław Anders (1892 - 1970) uczestniczył w wojnie obronnej Polski w 1939 r. Pod koniec roku 1939 w trakcie próby przedostania się na Węgry został aresztowany przez władze radzieckie i więziony był aż do sierpnia 1941. Armia Polska w ZSRR miała stanowić część Polskich Sił Zbrojnych, podległą Naczelnemu Dowództwu ZSRR (pod względem operacyjnym) i Naczelnemu Wodzowi Polskich Sił Zbrojnych (pod względem organizacyjnym i personalnym). Do tworzącej się armii mieli być przyjmowani obywatele polscy w ZSRR (ochotnicy). Umundurowanie i uzbrojenie armii miało być dostarczone także przez ZSRR. Armia formowała się początkowo na wschód od Wołgi, w obwodzie orenburskim, następnie w Uzbekistanie. Siedzibą dowództwa armii został wyznaczony Buzułuk koło Kujbyszewa. Na mocy dekretu Prezydium Rady Najwyższej ZSRR z dnia 14 sierpnia 1941 r., ogłoszono amnestię dla wszystkich obywateli polskich, którzy zostali pozbawieni wolności jako jeńcy wojenni. Zorganizowanie wojska polskiego nie było zadaniem łatwym. Przede wszystkim nie było wiadomo ilu Polaków znajduje się na okupowanych przez Niemców ziemiach ZSRR. Do punktów zbiorczych napływali Polacy, wypuszczani z łagrów, więzień. Podróż nie była łatwa - wielu zmarło po drodze. Władze radzieckie nie ułatwiały im dotarcia na miejsce i często wprowadzały ich w błąd, udzielając fałszywych informacji (w ten sposób nie trafiali oni na miejsce). Do punktów poborowych przybywali też cywile: kobiety, dzieci, starcy. Należy też pamiętać, że nie wszyscy więźniowie otrzymali zgodę na opuszczenie łagrów, wielu też nie dożyło zwolnienia. Rząd radziecki nie spieszył się też z dostarczaniem oddziałom polskim sprzętu i żywności. Brakowało żywności, odzieży, lekarstw, a nawet mydła. Niepokojący był też fakt braku jakichkolwiek informacji o losie polskich oficerów więzionych w Kozielsku, Starobielsku i Ostaszkowie. 3 grudnia 1941 r. Sikorski i Stalin uzgodnili w Moskwie, że polska armia liczyć będzie 96 tysięcy żołnierzy i 30 tysięcy osób w formacjach pomocniczych. Strona radziecka dążyła do jak najszybszego wysyłania pojedynczych jednostek polskich na front. Jednak gen. Anders nie wyraził na to zgody, powołując się na umowę wojskową, zezwalającą na udział wojska polskiego jedynie jako całości. Nasilił się konflikt między dowódcami polskimi a władzami radzieckimi. Domagał się aby strona radziecka wyposażyła całą armię polską, bo dopiero wtedy gdy będzie ona stanowiła jednolita siłę, walka Polaków na froncie wschodnim będzie miała sens. W październiku 1941 r. armia polska w ZSRR liczyła około 42 tysiące żołnierzy i oficerów, w lutym 1942 r. - 75 tysięcy. Na początku 1942 r. miejsce koncentracji wojsk przeniesiono do Uzbekistanu. Spowodowało to znaczne straty ludnościowe - ponieważ przemieszczenie armii odbywało się w warunkach ogromnych mrozów i śnieżyc, wiele osób zamarzło. Po przybyciu na miejsce, w wyniku chorób tropikalnych, zmarło ok. 10 tysięcy ludzi, głównie dzieci. W marcu 1942 r. władze radzieckie zadecydowały o zmniejszeniu ilości racji żywnościowych dla żołnierzy. Oznaczało to głód nie tylko dla polskich żołnierzy, ale także dla stale napływających cywilów, z którymi wojskowi dzielili się żywnością. Wiosną 1942 r. odbyła się akcja ewakuowania części polskich żołnierzy do Persji. Gen. Anders uzyskał zgodę na wywiezienie z ZSRR także części cywilów. Latem stosunki polsko - radzieckie uległy znacznemu pogorszeniu. W wyniku presji ze strony Wielkiej Brytanii, 2 lipca 1942 r., rząd radziecki zgodził się na ewakuację reszty polskiej armii z ZSRR. Termin ewakuacji ustalono na 5 - 26 sierpnia 1942 r. Miała ona objąć 40 tysięcy żołnierzy i oficerów, 4 i pół tysiąca junaków i kobiecych służb pomocniczych oraz 25 i pół tysiąca cywilów, czyli w sumie 70 tysięcy osób. Strona radziecka starała się utrudnić wyjazd osobom niepolskiej narodowości, na przykład Żydom. Na wyjazd do Iranu nie zgodziła się część oficerów z ppłk. Zygmuntem Berlingiem na czele. W Iraku tzw. "armia Andersa" zapoczątkowała formowanie się 2 Korpusu Armii Polskiej na Wschodzie. Jej dowódcą został mianowany we wrześniu 1942 r. Władysław Anders.
