Sejm Niemy - sejm zwołany 1.02.1717r., na którym zabroniono posłom zabierania głosu w obawie przed jego zerwaniem. Jego obrady zakończyły etap wojny północnej na terenie Rzeczpospolitej. Postanowienia sejmu położyły kres dążeniom króla Augusta II do wprowadzenia monarchii absolutnej. Sejm uchwalił m.in. zmniejszenie liczebności armii, ukrócił władzę sejmików i hetmanów oraz wprowadził kilka reform ustrojowych. Sejm Niemy zapoczątkował też nadzór Rosji nad Polska, ponieważ kraj ten był jego gwarantem.

Familia - określenie stronnictwa, w którym najważniejszą rolę odgrywały rodziny Czartoryskich, Potockich oraz Lubomirskich. Utworzone w lach 20-tych XVIII w. Familia była zwolennikiem wyboru Stanisława Augusta Poniatowskiego na króla, jednak w trakcie Sejmu Czteroletniego pracowała nad tekstem konstytucji. Stronnictwo to opowiadało się za przeprowadzeniem reform gospodarczych i ustrojowych.

Empiryzm - pogląd filozoficzny, zgodnie z którym jedynie doświadczenie może doprowadzić do prawdziwego poznania. Rola umysłu jest drugorzędna.

Deizm - pogląd, zgodnie z którym świat został jedynie stworzony przez Boga, a Bóg nie ingeruje w jego dalsze losy

Sentymentalizm - prąd literacki u umysłowy, który pojawił się na starym kontynencie w drugiej połowie XVIII w., przeciwstawny racjonalizmowi, który był domeną oświecenia i estetyce klasycystycznej. Sentymentalizm odwoływał się do uczuć i wrażliwości, natomiast kwestionował wartości moralne, które powstały wraz z postępem cywilizacyjnym.

Utylitaryzm - pogląd, który pojawił się w XVIII w., który zakładał, że działanie jednostki lub ogółu powinno być przede wszystkim pożyteczne i powinno przyczyniać się do wywoływania szczęścia wśród jak największej grupy ludzi

Obiady czwartkowe - spotkania, które odbywały się w czwartki w pałacu w Łazienkach lub na Zamku Królewskim za panowania w Polsce króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Na obiady byli zapraszani przedstawiciele kultury, pisarze, artyści, politycy bliscy sercu monarchy. Wśród częstych gości wymienić można m.in. S. Trembeckiego, I. Krasickiego, F. Bohomolca i A.K. Czartoryskiego

Rada Nieustająca - organ, który sprawował władzę administracyjno-rządową w Polsce w drugiej połowie XVIII w. Powstał pod wpływem żądań rosyjskich. Składała się ona z monarchy, który pełnił funkcję przewodniczącego i dysponował dwoma głosami, 18 senatorów i 18 przedstawicieli stanu szlacheckiego (posłów). Swoim działaniem Rada ograniczała rządy monarchy. Znajdowała się pod wpływem Rosji i magnatów.

Straż Praw - organ, który powołany został do życia mocą Konstytucji 3 Maja. Wraz z królem Straż Praw sprawowała władzę wykonawczą. W jej składzie zasiadali: król, prymas Polski i pięciu ministrów (spraw wewnętrznych, spraw zagranicznych, wojska, skarbu i wojny)

Virtuti Militari - order wojenny, który został ustanowiony przez Stanisława Augusta Poniatowskiego w XVIII w. po zakończeniu bitwy pod Zieleńcami. Jest to najwyższe odznaczenie w Polsce, które przyznawane jest za wybitne dokonania wojenne.

Konstytuanta - organ powołany w celu opracowania treści konstytucji, a następnie jej uchwalenia. Ciało przedstawicielskie, którego nazwa pierwszy raz pojawiła się w trakcie rewolucji francuskiej z 1789r.

Jakobini - stronnictwo polityczne, które ukształtowało się w trakcie trwania rewolucji francuskiej. Najpierw byli to umiarkowani konstytucjonaliści. Jakobini stali w opozycji do żyrondystów, a ich przywódcą był Robespierre. W 1793r. zdobyli władzę we Francji. Ich rządy zapisały się w historii jako czas terroru. Zostali pozbawieni władzy w 1794r., a główni działacze zostali straceni lub aresztowani. Jakobini reaktywowali się a trakcie rządów we Francji Dyrektoriatu.

Oświecenie - epoka historyczna, która trwała w Europie od schyłku XVII w. do początków XIX w. Okres oświecenia charakteryzował się przede wszystkim uznaniem rozumu jako głównego źródła poznania rzeczywistości. W trakcie jego trwania odwoływano się do nurtów klasycystycznych. Nie doszło do powstania charakterystycznego stylu w sztuce.

Encyklopedyści - twórcy Wielkiej Encyklopedii Francuskiej za czasów Oświecenia. Do ich grona zalicza się m.in. pisarza Denisa Diderota

Deklaracja Niepodległości Stanów Zjednoczonych - deklaracja, która została uchwalona 4.07.1776r. w trakcie obrad Kongresu Kontynentalnego w Filadelfii. Jej twórcą był Thomas Jefferson. Głównym jej postanowieniem było powstanie suwerennych stanów w miejsce kolonii brytyjskich. Jej treść posłużyła uzasadnieniu wybuchu wojny o niepodległość. Twórcy Deklaracji odwołali się do prawa natury, które sankcjonowało możliwość obalenia władzy, która nie respektowała podstawowych praw człowieka. Jej postanowienia stały się wzorem dla tworzenia kolejnych deklaracji praw i postanowień konstytucji.

Komitet Ocalenia Publicznego- rząd za czasów dyktatury Jakobinów, który sprawował funkcję wykonawczą. Został ustanowiony przez Konwent Narodowy, by kontrolować ministrów, kierować polityka zagraniczną i wewnętrzną, a także zajmować się kwestią obrony kraju. Nadzorował on pracę wszystkich organów administracyjnych oraz wojsko. W jego składzie zasiadali głównie Jakobini.

Komitet Bezpieczeństwa Powszechnego - utworzona w 1793r. z inicjatywy Komitetu Narodowego policja w okresie rewolucji francuskiej. Gdy jakobini zdobyli władzę, Komitet był głównym narzędziem terroru. Został rozwiązany w 1795r.

Dyrektoriat - 5-sosbowy rząd, który działał we Francji od 1795 do 1795r.; w szerszym rozumieniu określenie francuskiego ustroju, który obowiązywał od momentu usunięcia od władzy Robespierra do czasu dokonania przez Napoleona Bonaparte zamachu stanu

Bastylia - symbol rewolucji francuskiej. Twierdza wybudowana w XIV w. w Paryżu, która następnie została zamieniona na więzienie. 14.07.1789r. lud paryski opanował twierdzę, a następnie ją zburzył. Data 14 lipca obchodzona jest jako francuskie święto narodowe

Collegium Nobilum - szkoła średnia założona przez księdza Konarskiego w 1740r. w Warszawie. Byłą to szkoła z internatem, do której mogła uczęszczać młodzież magnacka i szlachecka. Szkołę prowadzili pijarzy. Jej powstanie rozpoczęło w Polsce reformę edukacji. Kształciło się w niej wielu zasłużonych ludzi oświecenia polskiego.

Monarchia konstytucyjna - ustrój, w którym uprawnienia monarchy regulowane SA w ustawie zasadniczej, a kompetencje władcze są podzielone pomiędzy króla i parlament (organ przedstawicielski)

Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela - dokument uchwalony 23.08.1789r. we Francji przez Konstytuantę w trakcie trwania rewolucji. Deklaracja postulowała wprowadzenie równości wszystkich wobec prawa, opowiadała się za suwerennością narodu i nienaruszalnością prawa własności. Postanowienia w niej zawarte stały się późniejszą podstawą dla tworzenia przepisów konstytucyjnych innych państw

Konfederacja targowicka - utworzony w 1792r. w Petersburgu związek z inicjatywy polskich magnatów - Szczęsnego Potockiego, Ksawerego Branickiego i Stanisława Rzewuskiego, nad którym patronat objęła caryca Katarzyna II. Konfederacja została ogłoszona oficjalnie w Targowicy. Ogłoszenie to stanowiło pretekst dla Rosji i rozpoczęło wojnę polsko-rosyjską w 1792r. Powstanie konfederacji udaremniło wprowadzenie w życie reform Sejmu Czteroletniego oraz Konstytucji 3 Maja. W 1793r. miał miejsce drugi rozbiór Polski.

Legislatywa - inaczej Zgromadzenie Ustawodawcze; organ powołany na mocy konstytucji francuskiej z 1791r., który miał sprawować władze ustawodawczą. Wybory do legislatywy miały się odbywać co dwa lata i miały być to wybory powszechne. Podzielona była na trzy stronnictwa: prawicę, czyli zwolenników monarchii, lewicę, czyli zwolenników republiki i bagno-grupę, która nie miała sprecyzowanych politycznych poglądów

Faktorie - osady handlowe, które były zakładane w koloniach przez kupców z Europy. Pierwsze faktorie datuje się na XVII i XVIII w. Najpierw zakładane były głównie przez Holendrów, Portugalczyków i Anglików w ich posiadłościach w Ameryce i Afryce

Czarna procesja - określenie procesji, która odbyła się w Warszawie w 1789r. z inicjatywy jej prezydenta Jana Dekerta. Wzięli w niej udział przedstawiciele 141 miast królewskich, którzy domagali się obrony praw mieszczan oraz przywilejów, jakie posiadały miasta. Jednym z inicjatorów czarnej procesji był Hugo Kołłątaj

Sejm skonfederowany - był to sejm, który zwoływano w Polsce by ukrócić stosowanie zasady liberum veto. Każdy poseł i senator przystępował do konfederacji imiennie. Uchwały na takim sejmie przyjmowane były większością głosów. Przykładem sejmu skonfederowanego jest Sejm Czteroletni (1788-1792r.)

Insurekcja - inna nazwa powstania; wystąpienie zbrojne przygotowane przez ludność w celu wyrażenia sprzeciwu wobec panującej władzy. W Polsce nazwą tą określa się powstanie kościuszkowskie z 1794r.

Krytycyzm - postawa, która polega na sprawdzaniu prawdziwości istniejącego stwierdzenia w konfrontacji z nowymi faktami. Krytycyzm jest postawą przeciwstawną dogmatyzmowi

Fizjokratyzm - pogląd, który pojawił się we Francji w drugiej połowie XVIII w. Fizjokraci uważali, że rolnictwo jest podstawowym źródłem bogactwa. Byli zwolennikami naturalnego porządku, z którym zgodny miał być porządek gospodarczy. Pogląd ten opowiadał się za wolnością osobistą i wolnością posiadania własności.