Monarchia to niewątpliwie jedna z najstarszych form ustroju państwa. Polega ona na sprawowaniu najwyższej władzy przez jedną osobę - monarchę. Może to być na przykład cesarz, król, książę lub sułtan. Monarchia może być dziedziczna lub elekcyjna (zależy to od sposobu obioru władcy). W historii Europy wykształciło się kilka rodzajów monarchii. Monarchia wczesnofeudalna cechowała się silną, usankcjonowaną religijnie władzą monarchy, który traktował państwo jak swoją własność. Monarchia stanowa, w której władza panującego ograniczona została przywilejami stanów społecznych. Monarchia absolutna to forma ustroju państwa, która cechowała się nieograniczoną władzą monarchy, który ma do pomocy aparat biurokratyczny. Inne formy monarchii to monarchia konstytucyjna (panujący dzieli funkcje z parlamentem) i parlamentarna (władca pełni tylko funkcje reprezentacyjne).
W drugiej połowie XVIII wieku, pod wpływem filozofii oświecenia, ukształtowała się forma absolutyzmu zwana absolutyzmem oświeceniowym. Zgodnie z założeniami oświeceniowych filozofów, władza królewska nie pochodziła od Boga, ale od ludu, który nie umiejąc jej użyć, sam z niej zrezygnował i przekazał monarchom. Dlatego władca zobowiązany jest do przeprowadzenia reform społecznych, a także do poprawy sytuacji ludności wiejskiej i łagodzenia prawa. Reformy te wynikać miały z zasad rozum, którymi powinien kierować się oświecony monarcha. Pełnił on funkcję służebną wobec narodu, a nie odwrotnie. Przeprowadzenie licznych reform, wzmocnienie państwa i podporządkowanie Kościoła nie mogło być przeprowadzone przez jednostkę słabą, zatem oświecenie to czas jednostek wybitnych, takich jak: Fryderyk II Wielki, Katarzyna Wielka czy Józef II. Ale czy udało się im dokonać przekształcenia swoich państw zgodnie z założeniami oświeceniowymi?
Za reprezentatywnego oświeceniowego władcę uważany jest Fryderyk II, król Prus (1740 - 1786) z dynastii Hohenzollernów, który w młodości zaczytywał się w pismach pisarzy francuskich (korespondował m.in. z Wolterem). Fryderyk II uważał się za sługę państwa, a jego dążeniem było podporządkowanie wszystkich aspektów życia jego interesom. Tego wymagał zarówno od siebie, jak i od poddanych. Rozbudowywał armię i administrację, usprawniał sądownictwo. Zlikwidował tortury i wprowadził przymus szkolny. Za jego panowania rozbudowana została biurokracja, zwiększyła się też liczebność armii. Fryderyk II był znakomitym wodzem. Jako król - filozof, znany był ze swego zamiłowania do literatury i sztuki. Był mecenasem, ale także i kompozytorem (grywał na flecie). Jego dwór był centrum życia kulturalnego w Niemczech. Fryderyk wykazywał liberalne podejście w kwestiach religijnych, jednak w polityce był bezwzględny. To za jego panowania dokonał się pierwszy rozbiór Polski, w którym aktywnie uczestniczyły Prusy. Po śmierci Fryderyka ujawnił się jednak zastój w armii pruskiej i w administracji państwowej, co wynikało z wieloletnich rządów osobistych króla.
Caryca Katarzyna II Wielka (panowała w latach 1762 - 1796) także korespondowała z wybitnymi przedstawicielami oświecenia (Wolterem, Diderotem). Była osobą inteligentną i niezwykle ambitną. Zachodni myśliciele podziwiali jej mądrość i umiłowanie wiedzy, jednak nie zdawali sobie sprawy, że caryca stale umiejętnie wprowadza ich w błąd. Katarzyna II sprawowała rządy silnej ręki. Za jej panowania legalny był handel chłopami, a buntowników wywożono na Syberię. Oficjalnie występowała jako protektorka Polski, a uczestniczyła w trzech jej rozbiorach i ostatecznym wymazaniu państwa polskiego z mapy Europy. W sprawach polityki wewnętrznej przeprowadziła kilka reform, m.in. sekularyzację dóbr duchownych (przeszły one na własność skarbu państwa). Katarzyna przyczyniła się do wzmocnienia potęgi Rosji (za jej panowania terytorium tego kraju znacznie się powiększyło).
Przedstawione powyżej dwie postaci władców oświeceniowych wskazują, że w tym okresie autorytet władcy miał spore znaczenie dla przebudowy państwa. Monarcha absolutny musiał sprawować silną władzę, ponieważ to na jego autorytecie opierał się cały system rządów. Decyzje o reformach i przebudowie kraju mógł podejmować samodzielnie. To on był głównym ośrodkiem decyzyjnym. Do obowiązków monarchy absolutnego tego okresu należała także promocja kultury i sztuki. Władcy sprawowali mecenat kulturalny, otaczali się wybitnymi myślicielami i pisarzami. Ich dwory stawały się ośrodkami kultury. Autorytet był także konieczny dla potwierdzenia swojej pozycji na arenie międzynarodowej.
