Reformacja

Określenie "reformacja" stosuje się, by opisać religijno-społeczny ruch, który wybuchł

w Europie na początku XVI wieku. W jego wyniku doszło do rozłamu chrześcijaństwa oraz do wyodrębnienia się z niego nowych Kościołów protestanckich. Reformacja rozpoczęła się w Niemczech po wystąpieniu Marcina Lutra. W październiku 1517 roku w Wittenberdze mnich ten ogłosił 95 tez, w których potępiał nadużycia i nieuczciwości Kościoła katolickiego. Wkrótce ruch ten objął niemal cała Europę, reformacja zaczęła się rozwijać między innymi

w: Anglii, Czechach, Francji, Polsce, Niemczech, Szwajcarii, na Węgrzech i w krajach skandynawskich. W państwach ogarniętych reformacją zaczęły powstawać kościoły narodowe, których głową byli królowie lub organizacje kościelne niezależne od Rzymu

i papieża. Przeciwko reformacji wystąpił przede wszystkim Kościół katolicki, a także władcy świeccy na czele z cesarskim rodem Habsburgów. W całej Europie wybuchały krwawe wojny religijne, zakończone dopiero pokojem w Augsburgu, które przyniósł pewną równowagę

i zakończenie konfliktów religijnych. Pokój augsburski został podpisany w 1555 roku, jako obowiązującą przyjął zasadę "czyja władza, tego religia" ("cuius regio, eius religio"). Postanawiał on również prawnie uznać wyznania protestanckie, przyznał władcom protestanckim już zajęte majątki kościelne, ale wprowadził zakaz przejmowania dóbr kościelnych w przyszłości, zniósł też sądownictwo episkopatu katolickiego wobec innowierców. Także we Francji, po długoletnich walkach katolicko-protestanckich, doszło do ustabilizowania sytuacji. W 1598 roku król Henryk IV Burbon ogłosił edykt nantejski, który zapewniał wolność religijną i wolność wyznania hugenotom.

W reformacji można wyróżnić dwa główne prądy:

1) Luteranizm - ruch związany z wystąpieniem Marcina Lutra i jego reformami, ogarnął głównie Rzeszę Niemiecką. Niemiecki teolog dążył do uniezależnienia kościoła od władzy Rzymu, kościół luterański został podporządkowany lokalnej władzy świeckiej, żądał też sekularyzacji i rozdania majątków kościelnych. Za podstawowe, jedyne i główne źródło wiary uznawał Pismo Święte, samego zbawienia można dostąpić jedynie przez łaskę, wiarę i pokutę, uznał tylko dwa sakramenty, a mianowicie chrzest oraz Eucharystię, ale pod dwiema postaciami. Walczył z przekupstwem i demoralizacją kleru, zniósł celibat, postulował odprawianie liturgii w językach narodowych.

2) Kalwinizm - ruch związany z francuskim teologiem, Janem Kalwinem, który działał głównie w szwajcarskiej Genewie, gdzie wprowadzał w życie swe reformy. Dla Kalwina również Biblia był jedynym i podstawowym źródłem wiary człowieka. Odrzucał on kult świętych oraz kult Maryi, wprowadził liturgię w językach narodowych, zniósł też Mszę jako ofiarę, a wprowadził nabożeństwo oparte na czytaniu Pisma Świętego. Teologia Kalwina opierała się o doktrynę o predestynacji, wiarę w przeznaczenie. Miało to szerokie skutki społeczne, gdyż praca była uważana przez kalwinów za służbę ku chwale Boga, zaś powodzenie i bogactwa były uznawane za oznakę przychylności i łaski Boga.

Reformacja wywarła wpływ na późniejsze losy całej Europy i świata. Jej skutki były długofalowe, przede wszystkim doszło do rozłamu jednolitej, do tej pory religijnie, Europy. Kontynent podzielił się na dwa, walczące ze sobą, obozy: katolicki i protestancki Podział ten był poprzedzony licznymi i krwawymi wojnami religijnymi, głównie w Niderlandach, Niemczech i Francji. Wiele krajów podzieliło się religijnie, a co za tym idzie politycznie. Pociągnęło to za sobą upadek uniwersalizmu kulturowego i religijnego Europy, a także szerzenie się nietolerancji i uprzedzeń po obu stronach barykady. Reakcją na reformację była ze strony Kościoła katolickiego kontrreformacja.

Kontrreformacja

Kontrreformacja była reakcją Kościoła katolickiego, a także środowiska świeckich na przemiany religijne w Europie. Był to ruch, który objął sferę religijną, kulturową, a także polityczną. Jego głównym celem był opór wobec reformacji, przywrócenie Rzymowi prymatu nad Europą, przeprowadzenie reform w łonie Kościoła, a także przywrócenia mu naczelnej pozycji w społeczeństwie. Kontrreformacji nie udało się jednak powstrzymać postępów reformacji, ani powrócić do dawnego stanu. By przeprowadzić reformy w łonie Kościoła oraz skuteczniej walczyć z reformacją, zwołano sobór do Trydentu, który obradował w latach 1545-1563. Sobór ten potwierdził wszystkie dotychczasowe dogmaty, a także przeprowadził szereg reform. Przede wszystkim uznano dominującą rolę nauczania Kościoła, a także tradycji przy wyjaśnianiu słów Biblii. Podkreślono ważność wszystkich siedmiu sakramentów oraz ważność dobrych uczynków, których spełnianie konieczne jest do osiągnięcia zbawienia. Potwierdzono dogmat o istnieniu czyśćca oraz doktrynę o przeistoczeniu ciała i krwi Chrystusa. Potępiono też wszelkie nauki reformatorów o predestynacji, a papieża uznano za jedyną głowę Kościoła, który jest nieomylny w sprawach wiary. Na biskupów nałożono obowiązek wizytacji wszystkich parafii należących do ich diecezji oraz nakaz tworzenia seminariów duchownych oraz rejestracji wszystkich wiernych w poszczególnych parafiach. Wprowadzono też nakaz rezydencji, czyli obowiązek przebywania proboszczów w swoich parafiach, a biskupów w swoich diecezjach, oraz zakaz łączenia kilku diecezji w jednym ręku. Ujednolicono też liturgię mszalną, pozostając jednak przy łacinie jako języku liturgii.