Królestwo Polskie
- utworzono je z 80% powierzchni Księstwa Warszawskiego (128 tys. km2, 3 mln ludności)
- 27 listopada 1815 car Aleksander I nadaje Królestwu konstytucję ( monarchia konstytucyjna):
unia personalna z Rosją, autonomia dla Polaków, odrębność terytorialna,
polskie wojsko, polski parlament, sądy, urzędy, j. polski, na czele Król. Pol.
stał król mający szerokie uprawnienia wykonawcze i ustawodawcze,
powoływał namiestnika, senatorów, ministrów, oficerów.
OKRĘGI PRZEMYSŁOWE
- staropolski - ok. Kielc, głównie przemysł wydobywczy
- Zagłębie Dąbrowskie - ok. Dąbrowy Górniczej, przemysł hutniczy
i wydobywczy
- Okręg Łódzki - przemysł lekki sukienniczy i włókienniczy
- Okręg Warszawski - okolice Warszawy, przemysł lekki oraz maszynowy (fabryka
maszyn parowych na Solcu)
PRZYCZYNY POWSTANIA LISTOPADOWEGO
- łamanie przez cara konstytucji Król. Pol. (zniesiono wolność myśli i słowa, ostra cenzura, bezprawne
aresztowania, sejm zwoływany nie regularnie, państwo policyjne, tajna policja,
pogarszająca się sytuacja w polskiej armii - dowódcą brat cara książę Konstanty, surowa dyscyplina,
poniżanie oficerów, musztra, noc apuchtinowska - Apuchtin kuratorem oświaty
(kara chłosty, szkoły pod policyjnym nadzorem, donosicielstwo)
OPOZYCJA LEGALNA - tzw. "kaliszanie" posłowie ziemi kaliskiej, na czele
Wincenty i Bonawentura Niemojowski
OPOZYCJA NIELEGALNA
- Związek Wolnych Polaków (1819-23r.) młodzież gimnazjalna, studenci, Wiktor
Heltman, Tadeusz Krępowiecki, Maurycy Mochnacki
-Towarzystwo Filomatów (w Wilnie 1816r.) pośród studentów Uniwersytetu
Wileńskiego, Adam Mickiewicz, Tomasz Zan, Józef Jeżowski
- Związek Filaretów (1820r.)
Organizacje wojskowe:
- Wolnomularstwo Narodowe (1819r.) mjr Walerian Łukasiński. W 1820r. przekształcone
w Towarzystwo Patriotyczne, zmierzali do wywołania powstania, w 1822r. Łukasiewicz
aresztowany. Seweryn Krzyżanowski zajmuje jego miejsce
- 1822r. w Warszawie, w Szkole Podchorążych Piechoty Piotr Wysoki organizuje sprzysiężenie
PRZEBIEG POWSTANIA
- noc z 29 na 30 listopada 1830 roku - wybucha powstanie, sygnałem do jego rozpoczęcia
był pożar budynku starego browaru na Solcu,
- powstańcy zdobywają Arsenał, pozwoliło to zaopatrzyć ludność w broń
5 grudnia 1830r. dyktaturę powierzono generałowi Józefowi Chłopickiemu
18 grudnia 1830r. sejm ogłosił powstania narodowego
25 stycznia 1831r. detronizacja cara Mikołaja I jako polskiego króla
29 stycznia 1831r. powołany został Rząd Narodowy
5 lutego 1831r. wkroczenie rosyjskiej armii na ziemie Królestwa Polskiego
14 lutego 1831r. wygrana przez Polaków potyczka pod Stoczkiem
25 lutego 1831r. bitwa pod Grochowem - nierozstrzygnięta
31 marca 1831r. zwycięstwo polskich wojsk w bitwie pod Dębem Wielkim
10 kwietnia 1831r. porażka rosyjskich oddziałów pod Iganiami
27 kwietnia 1831r. przekroczenie austriackiej granicy i oddanie broni przez żołnierzy
z polskiego korpusu na Ukrainie
26 maja 1831r. druzgocąca klęska powstańczych wojsk pod Ostrołęką
13 lipca 1831r. przekroczenie pruskiej granicy i poddanie się polskich sił na Litwie
15 sierpnia 1831r. manifestacja w Warszawie
17 sierpnia 1831r. na stanowisko dyktatora powołany zostaje generał Jan Krukowiecki
6 września 1831r. szturm rosyjskich wojsk na Warszawę
8 września 1831r. kapitulacja stolicy
5 października 1831r. większość sił powstańczych wraz z najwyższymi władzami
opuszcza polskie ziemie
7 października 1831r. kapitulacja twierdzy Modlin
21 października 1831r. kapitulacja Zamościa
SKUTKI POWSTANIA
wprowadzenie ciężkiej ery Paskiewicza, Statut Organiczny zamiast konstytucji,
ograniczenie autonomii Królestwa Polskiego,
zakaz posiadania armii przez Królestwo, represje wobec uczestniczących w powstaniu
(zsyłki na Syberię, zajęcie majątków powstańców), Wielka Emigracja, zamknięcie
Uniwersytetu Warszawskiego, Liceum Krzemienieckiego i Uniwersytetu
Wileńskiego, zawieszenie działalności Towarzystwa Przyjaciół Nauk, wprowadzenie
w listopadzie 1831 roku cła między Królestwem a cesarstwem rosyjskim
WIELKA EMIGRACJA
- ok.9 tys. Polaków wyjechało w obawie przed carskimi represjami(75% to szlachta)
wyjeżdżali do: Francji, Anglii, Szwajcarii, Włoch ,Turcji, USA, państwa niemieckiego
Związki polityczne na emigracji:
Obóz demokratyczny- Komitet Tymczasowy Emigracji Polskiej, Komitet Narodowy
Polski (Joachim Lelewel), Towarzystwo Demokratyczne Polskie (Krępowiecki, Heltman)
Program: przygotowanie powstania, Polska ma być republiką, wprowadzenie uwłaszczenia chłopów
Obóz plebejsko radykalny- jednoczył najbiedniejsze warstwy robotników i chłopów, Gromady
Ludu Polskiego(Humań, Grudziąż), program: przyszła Polska ma być Polską ludową bez prywatnej
własności (komunistyczne hasła), dążenie do powstania ludowego
Obóz konserwatywno-ziemiański- skupiony głównie wokół ks. Adama Czartoryskiego, Hotel
Lambert, Polska ma być monarchią konstytucyjną, królem zostać miał ks. Adam Czartoryski.
Liczono na pomoc zachodnich mocarstw zwłaszcza Anglii i Francji a także na międzynarodowy konflikt
DZIAŁALNOŚĆ SPISKOWA
Emisariusz czyli łącznik pomiędzy emigracją a krajem, za zadanie miał utrzymywać
stały kontakt z krajem, organizować sieć konspiracyjną
- Stowarzyszenie Ludu Polskiego (1835-1837) przywódcy Szymon Konarski, Seweryn Goszczyński
program: zniesienie pańszczyzny, przeprowadzenie uwłaszczenia chłopów,
wprowadzenie demokracji, w 1839r. Konarski zostaje aresztowany i publicznie stracony w Wilnie
- Komitet Poznański (1839-1846) Karol Libelt, Wiktor Heltman , Wielkopolska, trójzaborowe
powstanie, demokratyczne hasła
- Związek Narodu Polskiego(1839-1850) teren Królestwa Polskiego, Edward Dembowski,
Kamieński, radykalny socjalistyczny program, uwłaszczenie chłopów, poprawa bytu
Robotników, wprowadzenie Polski Ludowej
- Związek Chłopski (1842-1844), Piotr Ściegienny, teren Galicji, społeczna rewolucja, oswobodzenie
chłopów, solidarność z ludem rosyjskim, walka ze szlachtą. Dawał chłopom tzw. "złotą
książeczkę", rzekomo będącą bullą papieża Grzegorza XVI
- Związek Plebejuszy (1842-1845), Walenty Stefański, Wielkopolska i Królestwo Polskie,
radykalne społeczne reformy, wybuch powstania ludowego.
POWSTANIE KRAKOWSKIE
Przygotowania do powstania:
- wybuch powstania (we wszystkich trzech zaborach) uzgodniono na luty 1846 r.,
Kraków miał być siedzibą powstańczych władz;
- spiskowcy uważali, że wystarczy jak ogłosi się uwłaszczenie, a wieś masowo poprze powstanie,
(tylko nieliczni jak Edward Dembowski w Galicji prowadzili uświadamiającą akcję
wśród chłopów),
- w spisku wzięła udział większa liczba osób w miastach niż na wsi,
zaś w Galicji, w Księstwie Poznańskim, w Królestwie oraz na Litwie
była ogromnie słaba organizacja,
- naczelnym wodzem miał być Ludwik Mierosławski, wykluczał on w swoich planach
prowadzoną przez chłopstwo "wojnę ludową"; uważał, że po ataku na wroga
należy powołać włościan pod broń i stworzyć z nich regularne wojsko, był to jednak
mało realny plan;
- tymczasem pruskie władze uwięziły przyszłych wodzów powstania na czele z Mierosławskim,
aresztowania te rozbiły powstańcze kierownictwo oraz załamały plan równoczesnego
wystąpienia na obszarze wszystkich ziemi polskich;
- aresztowania miały miejsce tuż przed umówionym dniem wybuchu powstania, dlatego nie wszędzie
udało się powstrzymać spiskowców, stąd w 1846 r. doszło przeważnie tylko do lokalnych,
pojedynczych wystąpień - tym samym powstanie nie ogarnęło wszystkich ziem;
- wśród wydarzeń 1846 roku istotne znaczenie miało powstanie krakowskie a także
ruch chłopów w Galicji (tzw. rabacja galicyjska).
Wybuch powstania krakowskiego
-Kraków był doskonałym ośrodkiem dla prowadzenia konspiracyjnej działalności;
-18 lutego do Krakowa w ramach zapobiegawczej akcji, wkroczyły austriackie wojska;
-spiskowcy pod dowództwem Ludwika Gorzkowskiego w nocy z 19 na 20 lutego
uderzyli na Austriaków następnie zajęli Kraków,
-utworzono Rząd Narodowy z L. Gorzkowskim, J. Tyssowskim i A. Grzegorzewskim na czele;
-Austriacy wycofują się do Galicji;
- Rząd Narodowy ogłasza manifest:
- znosił on wszelkie stanowe przywileje,
- oddawał chłopom na własność użytkowaną ziemię,
- uchylał pańszczyznę oraz czynsze bez odszkodowania,
- obiecywał bezrolnym uczestnikom powstania ziemię
MANIFEST BYŁ NAJBARDZIEJ POSTĘPOWY DOKUMENTEM W SPRAWIE CHŁOPSKIEJ
OD CZASÓW POWSTANIA KOŚCIUSZKOWSKIEGO.
- dyktatorem ogłosił się J. Tyssowski, jednak nie ogarnął powstaniem reszty kraju;
- powstanie znów się ożywiło gdy przybył do Krakowa Edwarda Dembowskiego, objął
urząd sekretarza dyktatora; dzięki Dembowskiemu powstanie jeszcze wtedy nie upadło
(szerzył on rozwój powstania i planował przekształcić go w społeczną rewolucję, wysyłał do
chłopów w Galicji emisariuszy);
-chłopi w krakowskim okręgu chętnie przystępowali do powstania, ale za to galicyjskich chłopów nie
udało się zjednać, gdyż byli wyjątkowo niechętni szlachcie, byli też podburzani przez
urzędników austriackich, którzy im wmawiali, że "dobry cesarz już dawno zniósł pańszczyznę";
-chłopi rozgromili powstańcze wojska pod Tarnowem, wtedy E. Dembowski postanowił
się odwołać do religijnych uczuć chłopstwa, stanął na czele religijnej procesji, jaka wyruszyła
z Krakowa naprzeciw chłopskim oddziałom, zamiast chłopów jednak napotkał austriackie wojsko,
jako pierwszy rozstrzelany został właśnie Dembowski;
- śmierć Dembowskiego doprowadziła do upadku powstania;
-Tyssowski oddał władzę, do Krakowa wkroczyły austriackie i rosyjskie wojska.
Skutki:
-likwidacja Rzeczypospolitej Krakowskiej i włączenie jej do Austrii (1846);
-powstanie połączyło niepodległościowy program z radykalizmem społecznym;
-zastosowano masowe represje (Sybir, terror, więzienia, wyroki śmierci).
RABACJA GALICYJSKA
Przyczyny:
- wzrost pańszczyzny, ucisku chłopów przez szlachtę;
- kłamliwa austriacka polityka, austriaccy urzędnicy wmawiali chłopom, że "cesarz jest dobry";
- brak łączności między wsią a dworem;
- powodzie i nieurodzaj w latach wcześniejszych pogorszyły warunki życia chłopów.
Przebieg:
- już z początkiem lutego 1846 r. w licznych punktach Galicji grupy zbrojnych chłopów
występowały przeciwko dworom;
- szlachty utrzymywała w tajemnicy zbrojenie się, wyglądało to na przygotowania do
rozprawy z chłopstwem;
- na czele buntu chłopów staje Jakub Szela;
- pogrom ok. 470 dworów, zabito ok. 10 000 osób;
- J. Szela na obszarze pogromów wprowadzał swoje władze, uzbrojoną chłopską straż,
a także prowadził rokowania z Austriakami;
- powstanie krakowskie tymczasem zostało stłumione, chłopi zaś przestali być już potrzebni Austriakom -
rozpoczęła się bezwzględna pacyfikacja;
- Szela został internowano, a potem przesiedlony na Bukowinę;
- opór chłopstwa trwał kilka miesięcy, jesienią 1846 r. zapanował dopiero względny spokój.
Skutki rabacji galicyjskiej:
- rabacja - było to największe wystąpienie antyfeudalne na ziemiach polskich; to wydarzenie
istotnie wpłynęło na szlachecko -chłopskie stosunki w Galicji;
- rabacja poważnie się przyczyniła do porażki kolejnego narodowego zrywu tj. powstania krakowskiego.
POWSTANIE STYCZNIOWE
Wojna krymska 1853-56r.
- toczyła się między Turcją a Rosją o panowanie nad czarnomorskimi cieśninami ( Bosfor, Dardanele)
- Turcji pomagały Francja i Anglia, wysyłając ekspedycyjne wojska
- wojna skończyła się klęską Rosji (oblężenie Sewastopola 1854-55)
- zawarto pokój w Paryżu, Rosja straciła wpływy na Bałkanach, okazała się być "kolosem na glinianych nogach"
Wiosna posewastopolska.
- polityka ustępstw caratu (amnestie polityczne, utworzenie polskiej wyższej szkoły medycznej -Akademii Medyko-Chirurgicznej, spolszczenie urzędów, zezwolenie na tworzenie polskich towarzystw np. Tow. Rolnicze 1858r. na czele z hrabią Andrzejem Zamoyskim
Ruchy polityczne w Królestwie Polskim przed wybuchem powstania styczniowego
- patriotyczne manifestacje z okazji rocznic: np. 30 rocznica bitwy grochowskiej
- manifestacja w związku z pogrzebem wdowy po gen. Sowińskim
- wojna na symbole i kolory
Obozy polityczne.
Biali- wywodzili się z burżuazji, inteligencji, ziemiaństwie, na czele stali: Andrzej Zamoyski i bankier Leopold Kroneberg, odkładali powstanie na dalszy plan, zamierzali pokojową drogą zmusić cara do nadania autonomii dla Królestwa
Czerwoni- wywodzili się z inteligencji, urzędników, wojska, studentów, na czele ich stał Jarosław Dąbrowski pseudonim Łokietek; zmierzali do narodowego powstania, uzyskania pełnej niepodległości, zakładali współpracę z rosyjskimi rewolucjonistami
ALEKSANDER WIELOPOLSKI.
- mianowany przez cara naczelnikiem rządu cywilnego Królestwie Polskiego
- przeprowadził liczne reformy: zniesienie pańszczyzny wraz z zamianą jej na czynsz, spolszczenie administracji, zwiększenie roli języka polskiego, równouprawnienie Żydów, zniesienie stanu wojennego, założenie ASP oraz uniwersytetu pod nazwą Szkoły Głównej
PRZEBIEG POWSTANIA
- jesienią 1862r. ogłoszenie powszechnego poboru do wojska z inicjatywy Wielopolskiego w celu pozbycia się konspiratorów
- przyspieszenie przez czerwonych decyzji odnośnie wybuchu powstania
- w nocy z 22 na 23 stycznia powstańcze oddziały stoczyły walkę z 24 rosyjskimi garnizonami
- Komitet Centralny Narodowy wydaje manifest, w którym ogłasza się Tymczasowym Rządem Narodowym
- powstańcze potyczki -przeszło 1200 starć, m.in. 4 lutego 1863r. oddział pod dowództwem
Jeziorańskiego zaatakował koszary rosyjskie
- skoncentrowanie wojsk przez rosyjskich dowódców w kilku garnizonach
- 11 marca 1863r. biali dyktatorem Mariana Langiewicza, 17 marca zostaje on aresztowany
- lato 1863r. cara odwołuje ze stanowiska Aleksandra Wielopolskiego
- pażdziernik1863r. dyktatorem powstania zostaje Romuald Traugutt
- marzec 1864r. carskie władze ogłaszają uwłaszczenie chłopów
- pojmany zostaje ostatni naczelnik Warszawy- Aleksander Waszkowski (XII.1864r.)
Skutki:
- ogromne straty w ludziach
- w społeczeństwie zaczyna panować pogląd o beznadziejności jakiejkolwiek akcji zbrojnej
- rozwój świadomości narodowej wśród szerokich mas społeczeństwa
- przeprowadzenie uwłaszczenia na terenie Królestwa
- żywe, przez następne lata, tradycje związane z powstaniem styczniowym,
które odegrały znaczącą rolę w późniejszych czynach zbrojnych
