Definicja klimatu określa go jako ogół stanów pogody obserwowany na danym obszarze na podstawie wieloletnich obserwacji. Jest on cechą charakterystyczną obszaru i jest wypadkową cech troposfery na danym obszarze kształtujących się pod wpływem czynników klimatycznych. Główne procesy zachodzące w atmosferze takie jak obieg wody, dostawa promieniowania słonecznego i jej cyrkulacja są modyfikowane przez czynniki: położenia geograficznego, szerokości geograficznej, układu lądów i mórz, charakteru podłoża, pokrycia terenu, wysokości nad poziomem morza oraz występowania prądów morskich. Ostatnie kilkaset lat to także wpływ działalności człowieka. Klimat danego obszaru kuli ziemskiej ma więc swoje charakterystyczne cechy, które klimatolodzy mierzą między innymi poprzez określanie: średnich temperatur dla okresów, zmiany wilgotności powietrza, dominujące masy powietrza, występowanie opadów, zjawiska ekstremalne i sezonowe.

Klimat całej kuli ziemskiej został więc podzielony na strefy na podstawie tych właśnie wieloletnich obserwacji. W dużym uproszczeniu można przyjąć założenie o ich równoleżnikowym układzie co wynika z kształtu planety i jej obrotowego ruchu. Ich układ jest jednak modyfikowany przez lokalne uwarunkowania. Strefy te to (wg Okołowicza):

  • Równikowa - średnie temperatury na poziomie ponad 20 oC, brak zimnej pory roku, amplitudy niewielki do 10 stopni na krańcach strefy, opady między 3000 a 1000 milimetrów
  • Zwrotnikowa - średnie temperatury ponad 10 stopni, pory roku, opady zróżnicowane na pory roku od kilkuset do 2000 milimetrów, duże amplitudy
  • Podzwrotnikowa - średnia temperatura roczna ponad 10 stopni ale miesiąca najchłodniejszego poniżej 10 stopni, opady zróżnicowane, duże różnice temperatur
  • Umiarkowana ciepła - średnie temperatury od kilku do ponad 10 oC, wyraźne cztery pory roku, opady przeważnie całoroczne
  • Umiarkowana chłodna - strefa zróżnicowana, odmiana morska łagodna, kontynentalna duże amplitudy
  • Okołobiegunowa - podzielona na polarną i subpolarną, w polarnej ujemne temperatury przez cały rok

Strefy klimatyczna są zróżnicowane na odmiany klimatów. Zależą ona od układu lądów i mórz, ukształtowania terenu. Są to klimaty górskie charakteryzujące się piętrowością klimatyczną, kontynentalny charakteryzujący się ostrością przebiegu temperatur, morski o łagodnym przebiegu zim i równomiernych opadach głównie w porze chłodnej, śródziemnomorski jako charakterystyczny dla strefy podzwrotnikowej o ciepłymi suchym lecie oraz wilgotnej zimie, monsunowy z jego sezonowymi, gwałtownymi opadami oraz wyróżniany przez niektórych klimat pustyń, który odznacza się skrajnymi warunkami klimatycznymi dla każdej ze stref.

Krajem afrykańskim, którego klimat scharakteryzuję jest Egipt. Powierzchnia Egiptu to 1 001 449 km2. Obszar ten zamieszkiwany jest przez 62 miliony osób, których życie w istotny sposób zależy od klimatu. Egipt w całości znajduje się na obszarze Sahary w prowincji Sahara Wschodnia. Położony jest na sześciu podprowincjach fizyczno-geograficznych. Są to:

  1. Wyżyna Cyrenajki
  2. Wyżyny Pustyni Libijskie
  3. Niziny i depresje Pustyni Libijskiej
  4. Dolina Nilu
  5. Pustynia Arabska
  6. Pustynia Nubijska

Dolina Nilu (zajmująca 3% powierzchni) to główna arteria Egiptu. Stanowi strefę rozgraniczającą pustynie. Sama dolina ma różną szerokość (od 3 do kilkunastu kilometrów) a rzeka kończy swój bieg rozległą deltą (główne odnogi: Rosetta i Damietta). Delta jest cały czas tworzona o czym świadczą liczne jeziora lagunowe: Mariut, Idku, Burullus, Al-Manzila. Największy obszar zajmuje Pustynia Libijska (60% pow.). Jest to płaska równina na której południowo zachodnim krańcu znajduje się płaskowyż Dżilf al-Kabir (do 1064 m). Na jej terenie występują również liczne depresje i obniżenia jak na przykład Al-Kattara (133 m p.p.m.), a w odpowiednich miejscach oazy: Al-Charidża, Ad-Dachila, Al-Farafira, Al-Bahrija i Fajum (45 m p.p.m.).

Pustynia Arabska (25% powierzchni) ma charakter skalistego płaskowyżu. Góry Atbaj stanowiącego wschodni kraniec i stromo opadają do Zatoki Sueskiej, która razem z kanałem oddziela Egipt od Półwyspu Synaj gdzie znajduje się najwyższy szczyt kraju czyli Góra Św. Katarzyny o wysokości 2637 metrów nad poziomem morza.

Egipt w całości znajduje się w strefie klimatu zwrotnikowego. Na jego terenie występują dwie jego odmiany: skrajnie sucha i śródziemnomorska. Przyjrzyjmy się najpierw tej pierwszej. Występują tam najdogodniejsze warunki dla człowieka i występowania roślinności naturalnej poza doliną Nilu. Opady dochodzą tam do 150 mm a w okolicy Aleksandrii może to być nawet 200 milimetrów. Jest to jedyny fragment kraju o mniejszych amplitudach temperatury dzięki bliskości morza. Dużą rolę odgrywa bryza morska łagodząca upał. Gleby tam występujące to słabo wykształcone gleby półpustyń i rędziny. Średnie temperatury stycznia wahają się w granicach 11 12 stopni a w lipcu 23 do 26 stopni. Roślinność naturalna został praktycznie wyniszczona. Rosną tam wprowadzone przez człowieka eukaliptusy i platany.

W strefie klimatu zwrotnikowego skrajnie suchego roczne sumy opadów to około 30 mm na północy do kilku mm na okres 2 -3 lat na południu. Z tego tez faktu wynikają gleby tam występujące. Są to na obszarze pustyń yermosole i sołonczaki. Jedynie w delcie Nilu i w jej dolinie pojawiają się fluwisole i glejsole. Amplitudy temperatur są duże. W styczniu 15 - 16 oC a w lipcu aż 26 do 33 stopnie. Temperatury ekstremalne przekraczają 40 stopni. Wiosną z południowego zachodu wieje mocny suchy i gorący wiatr chamsin, który niesie ze sobą ogromne ilości pyłu i piasku. Jedyną rzeką Egiptu stałą jest Nil. W granicach kraju ma on długość 1545 kilometrów. Przez prawie 1200 kilometrów nie otrzymuje on żadnego stałego dopływu wody a jego wahania są obecnie w całości regulowane przez system Asuański. Średni roczny przepływ to około 88 milionów m3.

Klimat Egiptu wyraźnie dobija się na gospodarowaniu ziemią. Gruntów ornych jest w Egipcie około 2,6 mln ha. Daje to na jednego mieszkańca 0,04 ha a na jedną osobę zatrudnioną w rolnictwie tylko 0,39 ha. Należy dodać, że w rolnictwie pracuje 33% ludności czynnej zawodowo. Uprawa koncentruje się w dolinie i delcie Nilu, prawie 90% powierzchni uprawianej, oraz w Nowej Dolinie na półwyspie Synaj i nad morzem Śródziemnym. Ogromne znaczenie ma więc nawadnianie, które jest mało efektywne ze względu na 70% straty związane z parowaniem. Stosuje się więc intensywne nawożenie. Pozwoliło to na osiągniecie w latach 70. samowystarczalności produkcyjnej żywności. Całoroczne nawadnianie i nawożenie daje możliwość potrojenie a nawet czterokrotnego zbierania zbiorów. Od lat 80. produkcja rolna utrzymuje się na ustabilizowanym poziomie. Spośród zbóż główną rolę odgrywa pszenica, której zbiory to około 4,6 miliona ton. Oprócz tego ryż 2,9, kukurydza 5,2 mln ton. Dobrze udaje się też uprawa roślin strączkowych (groch, bób, fasola, soczewica), oleistych (sezam, orzeszki ziemne) i warzyw (cebula, pomidory, arbuzy). Wśród roślin przemysłowych dominująca jest bawełna (ok. 1,6% świat. zbiorów) i trzcina cukrowa. Ponadto uprawa pomarańczy i mandarynek, winorośli, bananów, oliwek, fig. Zbiory daktyli (610 tys.) dają Egiptowi 1 miejsce na świecie.

W hodowli zwierząt Egipt nie ma znaczącej roli. Brak pastwisk ogranicza utrzymanie zwierząt. Hodowane osły, muły i bydło lokalnych odmian to głównie siła pociągowa dla często prymitywnego rolnictwa egipskiego. Na wybrzeżu i w wodach rzeki Nil prowadzi się połów ryb oraz zbieranie korali i pereł. Coraz większym problemem staje się brak ryb w zbiorniku Asuańskim. Klimat bardzo wpływa na działalność człowieka w Egipcie. Dzisiaj podstawą dochodów kraju jest turystyka. Zarówno ta związana z cywilizacją starożytną jak i ta nowoczesna polegająca na eksploracji mórz i pustyń.

Drugim państwem tym razem z kontynentu azjatyckiego są Chiny. Państwo bardzo różni się od Egiptu. Powierzchnia kraju to przeszło 9,5 miliona kilometrów kwadratowych. Zamieszkuje je miliard dwieście dziewięćdziesiąt milionów osób co daje 135 osób na kilometr kwadratowy. To ogromne państwo posiada zarówno obszary nizinne, wyżyny jak i ogromne góry. Spotkamy tam ogromną różnorodność formacji roślinnych i bogactwo świata zwierząt. Na ich obszarze występują trzy strefy klimatyczne. Pierwsza najbardziej na południu to strefa zwrotnikowa. Następnie w centralnej części Chin spotykamy strefę podzwrotnikową i najdalej na północy strefę umiarkowaną zarówno w odmianie ciepłej jak i chłodnej. Ważna jest odmiana monsunowa tych trzech stref rozciągająca się na południowym wschodzie kraju. Rozciąga się ona również na wschodzie aż poza 5o stopień szerokości geograficznej północnej. Wiąże się to z sezonowością wiatrów jak i opadów, bardzo intensywnych opadów. Opady w państwie środka są bardzo zróżnicowane. Na obszarach zachodnich Chin gdzie mamy do czynienia z obszarami pustyń i półpustyń mogą to być wartości sum rocznych nie przekraczające 100 mm na pustyni Ałaszan. Na pozostałym obszarze jest pośrednio około 250 milimetrów. Temperatury też przyjmują skrajne wartości. W styczniu średnia w niektórych obszarach to poniżej minus 26 stopni. W lipcu silny kontynentalizm ujawnia się w postaci średnich na poziomie 20 - 25 oC. Wyżyna tybetańska ze względu na wysokość bezwzględną ma średnio temperaturę lipca w okolicy 10 stopni a opady głownie w lipcu. Na całym obszarze Chin pora deszczowa to miesiące letnie przez co zaznacza się wyraźnie monsunowy ich charakter. W obszarach pustynnych występują burze pyłowe.

Na południowo wschodnim krańcu opady dochodzą do 1000 milimetrów. Na wybrzeżu jest to już 2000 mm a na wyspie Hajnan nawet przeszło 3000 milimetrów opadu rocznie. Temperatury stycznia to -5 stopni w stolicy a na wyspach na południowych krańcach będzie to aż 20 stopni. Temperatury lipca są zbliżone i wynoszą około 25 do 30 oC. Najdalej na północ rejony to klimat umiarkowany chłodny. Temperatury średnie stycznia wynoszą od minus 30 stopni do minus 10. Temperatury lipca ponownie przekraczają 20 stopni a opady na poziomie 250 do 1000 milimetrów również przeważają w okresie ciepłym.

Jak wobec tych warunków wygląda chińskie rolnictwo?

Pomimo intensywnego w ostatnich latach rozwoju gospodarczego kraju rolnictwo tego państwa jest na niskim poziomie. Na grunty orne przypada około 15% powierzchni kraju a na łąki i pastwiska około 42%. Z tych 10% gruntów ornych aż 50% jest nawadnianych a w południowych rejonach (Góry Południowochińskie) rozpowszechniony jest system terasowania pól uprawnych. W produkcji rolnej dominuje uprawa roślin. Dominująca rolę ogrywa ryż, który jest podstawą chińskiego wyżywienia. Uprawiane są jego dwie odmiany: mokra i górska. Chiny są największym producentem tego zboża uprawianego głównie na południe od rzeki Huai He i gór Qin Ling. Roczne zbiory kształtują się na poziomie 167 milionów ton. Na południu osiąga się nawet 2 lub 3 krotne plony. Chiny mają również znaczącą pozycję na świcie w uprawie:

  • pszenicy (1 miejsce w zbiorach świat.),
  • kukurydzy (2 miejsce, po USA),
  • jęczmienia, prosa, sorga i ziemniaków

Średnie plony dzięki korzystnym warunkom do uprawy wynoszą około 43 kwintale z hektara. Z pośród innych upraw dużą rolę odgrywają:

  • Największe znaczenie wśród roślin przemysłowych ma bawełna, której Chiny najwięcej zbierają, głównie na obszarze Niziny Chińskiej.
  • Pewna nowością jest uprawa kauczukowca, duże jego plantacje znajdują się w prowincji Yunnan, przy granicy z Laosem i Birmą.
  • Rośliny oleiste to głównie: soja (północno-wschodnie Chiny, Niz. Chińska), orzeszki ziemne (prowincja Shandong), rzepak (Sichuan, Anhui), sezam (Niz. Chińska).
  • Herbata (uprawianej od tysiącleci na południu) Chiny zajmują 2 miejsce na świecie (po Indiach),
  • Tytoń: 1 miejsce (ok. 40% światowej uprawy).
  • W najcieplejszych rejonach kraju wprowadzono uprawy cytrusowe i owoców egzotycznych
  • Okolice miast to również uprawa warzyw
  • Dla ludności chińskiej duże znaczenia ma medycyna naturalna dlatego zbieractwo ziół i roślin rolniczych też ma swoje znaczenie.

Jeśli chodzi o hodowlę to największy udział ma trzoda chlewna gdzie szacowane pogłowie to ponad 470 milionów co stanowi 1 miejsce na świecie. Hoduje się również w tym samym rejonie co trzodę konie i drób, głównie kaczki i kury. W obszarach bardziej suchych przy udziale pastwisk rozwinęła się hodowla owiec i kóz, a w Tybecie podtrzymywana jest tradycja hodowli jaków. Nie można też zapomnieć o jedwabnikach hodowanych głównie w dorzeczu Jangcy i Xi Jiang. W 1990 roku Chiny wysunęły się na pierwsze miejsce w tonażu złowionych ryb zarówno morskich jak i słodkowodnych. Obecnie poławia się ich rocznie44 miliony ton. Rybołówstwo morskie obsługiwane jest przez 140 portów na chińskim wybrzeżu, które obsługują osiem głównych łowisk na szelfie oceanu Spokojnego.

Zważywszy na fakt, że ludność tego jednego państwa to 20% całego potencjału ludności świta nie dziwią problemy z wyżywieniem tej masy ludzi. Chiny odnotowywały bardzo gwałtowny przyrost liczby ludności ( 1964 -1991 wzrost o ponad 30%z 705 mln do 1136 mln). Temu przyrostowi towarzyszył bardzo duży przyrost naturalny. Wprowadzane reformy i poprawa bytu mieszkańców sprawiła, że gwałtownie zwiększyła się liczba urodzeń. Dlatego też państwo wprowadziło ograniczenia co do posiadanych dzieci. Odtąd jedna rodzina równała się jednemu dziecku. Doprowadziło to do częściowej redukcji urodzeń i przyrost spadł do poziomu 14,5%. Średnia długość życia to około 70 lat. Klimat pośrednio decyduje o bardzo nierównomiernym rozłożeniu ludności. Zachód kraju jest bardzo słabo zaludniony. Ludność koncentruje się głównie wzdłuż głównych rzek i na wybrzeżu. Doprowadziło to do powstania szeregu miast o dużej liczbie ludności. Najgęściej zaludnione (600-1000 osób na km2) są obszary delty Jangcy i Rzeki Perłowej, równina Chengdu oraz położona na wybrzeżu część prowincji Fujian (2000 osób na km2). Wraz z oddalaniem się na zachód spotykamy coraz mniej osób. Silny kontynentalizm sprawia, że najsłabiej zaludniona (ok. 1 mieszk. na km2) jest Wyżyna Tybetańska, szczególnie północna część (prawie bezludna). Do dzisiaj część ludności z tamtych obszarów prowadzi koczowniczy tryb życia reagując na okresowe niekorzystne zmiany klimatu. Pomimo dużej liczby miast tylko 38% mieszka w miastach. W Chinach jest 39 miast o liczbie ponad 1 mln mieszkańców (w tym 16 powyżej 2 mln), największe ośrodki to: Szanghaj (12,8 mln mieszkańców), Pekin (10,4 mln), Tianjin (8,6 mln), Shenyang, Kanton, Chongqing, Harbin,Chengdu, Wuhan, Xi'an i Nankin. Miasta chińskie to często rozległe obszary o zabudowie nie przypominającej miast w znaczeniu europejskim. Zabudowa gównie parterowa i rzadko są to konstrukcje murowane. Spis powszechny w 1982 wykazał 447 mln zdolnych do pracy, z czego 320 mln (71,6%) pracowało w rolnictwie, 59,3 mln (13,3%) w przemyśle.

Państwem europejskim dla którego zostanie przedstawiony wpływ klimatu na gospodarkę jest Norwegia. Kraj ten położony na półwyspie skandynawskim cechuje się dużym udziałem obszarów wyżynnych i górskich. Jego rzeźba nosi wyraźne ślady niedawnej obecności lądolodu kontynentalnego. Formy rzeźby są bardzo wyraźne i odznaczają się dużym zróżnicowaniem. Charakterystyczne są rozległe wysoko położone rozległe stoliwa górskie. Obszary wewnętrzne nie nadają się pod uprawę rolniczą. Możliwe jest to tylko na wybrzeżach ale i tam jest specyficzne. Linia brzegowa jest bowiem w Norwegii bardzo rozwinięta. Większą cześć zajmuje wybrzeże typu fiordowego. Utrudnia to działalność rolniczą ze względu na stromo opadające zbocza dolin fiordowych do morza. Jedynie w niektórych rejonach pojawia się wąski kilkusetmetrowy pas równinny nadający się do upraw. Również możliwa jest ona na licznych wyspach i na południu kraju w rejonie stolicy.

Klimat Norwegii, ze względu na dużą rozciągłość równoleżnikową przechodzi od umiarkowanego ciepłego przez umiarkowanie chłodny po subpolarny na północy i w wyższych partiach gór. Całe zachodnie wybrzeże to odmiana morska tych klimatów. Dużą rolę w kształtowaniu klimatu Norwegii odgrywa Prąd Zatokowy oblewający na całej długości zachodnie wybrzeże. Sprawia on, że temperatury stycznia są na wybrzeżu o kilkanaście stopni większe od średniej temperatury wschodnich obszarów Norwegii. W lipcu średnia temperatura na południowym wschodzie dochodzi do 18 stopni a na pozostałym wybrzeżu jest coraz niższa im dalej na północ. Sumy opadów są zróżnicowane. Wschodnie obszary położone są w cieniu opadowym gór Skandynawskich i sumy opadów nie przekraczają tam 500 mm. Najmniejsze są na północy (300 mm). Na południu jest to między 500 a 800 milimetrów. Największe sumy są charakterystyczne dla zachodniego wybrzeża i są to wartości w przedziale 2000 - 3000 mm rocznie. Częste są na tym wybrzeżu przeciągające się mżawki. Wody powierzchniowe to głównie krótkie rzeki o bardzo dużym spadku doskonale nadające się do wykorzystania w energetyce co też Norwegia czyni. Roślinność Norwegii to głównie formacje leśne. Lasy mieszane i liściaste (dąb, jesion, wiąz i klon) dominują na jej terytorium. Na północno wschodnim skraju są to lasy borealne. Najbardziej na północy i w wysokich partiach gór dominujące są lasy brzozowe, często skarłowaciałe postacie różnych gatunków drzew. Bogata jest również fauna Norwegii, która niezagrożona rozwijała się w niedostępnych terenach.

Ludność Norwegii to obecnie ponad 4,5 miliona osób co sprawia, że przy powierzchni rzędu 323 tys. km2 jest to drugi po Islandii najrzadziej zaludniony kraj w Europie. Większość z nich skupia się w rejonie stołecznym i Oslofjordu i na wybrzeżu. Średnia gęstość zaludnienia wynosi jedyne 13,2 osoby na km2. Sama stolica skupia aż 11% ludności Norwegii a w miastach żyje 75% obywateli. Do innych większych miast należą: Bergen, Trondheim i Stavanger. Zajęcia mieszkańców to:

  • w przemyśle zatrudnionych było 16,6% ludności zawodowo czynnej,
  • w budownictwie 6,2%,
  • w transporcie i łączności 7,6%,
  • w handlu 17,2%,
  • w finansach i ubezpieczeniach 7,4%,
  • w usługach 36,6%,
  • w rolnictwie, leśnictwie i rybołówstwie 5,4%;
  • bezrobotni stanowili 5,4% ogółu zatrudnionych.

Dla gospodarki norweskiej jednym z głównych źródeł dochodów pozostaje rybołówstwo. Zajmuje ona 10 miejsce na świecie poławiając rocznie ponad 3,1 miliona ton ryb. Na jednego mieszkańca jest to drugi po Islandii wynika na świecie. Głównymi portami są Bergen i Stavanger a łowi się głównie łososie, dorsze i śledzie z makrelami. Norwegia ma bardzo mało terenów użytkowanych rolniczo - jedynie 3% ogólnej powierzchni. Grunty orne i sady to łącznie 0,9 mln ha, łąki i pastwiska 0,1 mln ha. Jest to rolnictwo nowoczesne i nastawione na zmniejszenie strat i maksymalne wykorzystanie niewielkich obszarów rolniczych. W hodowli dominują krowy mleczne oraz owce z reniferami. Norwegia to także hodowla zwierząt futerkowych, szczególnie lisów. Krótki okres wegetacyjny sprawia, że ze zbóż uprawia się głównie jęczmień i owies oraz ziemniaki i rośliny pastewne.

Klimat w istotny sposób warunkuje działalność człowieka. Trudne warunki klimatyczne decydują o rozmieszczeniu ludności w obszarach o sprzyjających warunkach do produkcji rolnej. Niekorzystny klimat może powodować duże zwiększenie wydatków na rolnictwo gdyż każdy kraj dąży do samodzielności jeśli chodzi o dostawy żywności. Zróżnicowanie klimatyczne może wpływać na różnorodność upraw a więc zwiększyć asortyment produktów eksportowych i wyraźnie zwiększyć wpływy do budżetu. Może też zachęcać do wypoczynku turystów i stwarzać możliwości rozwoju różnych form spędzania czasu.