Do czynników kształtujących klimat Polski należą:

  1. czynniki pozameteorologiczne:

- szerokość geograficzna wpływa na kąt padania promieni słonecznych

- temperatura i opady kształtowane odległością terenu od morza

- rzeźba, wysokość nad poziomem morza oraz ukształtowanie powierzchni

  1. czynniki meteorologiczne:

- przechodzenie frontów atmosferycznych

- zaleganie ośrodków barycznych: niżu islandzkiego, wyży azorskiego, wyży azjatyckiego zimą, niżu azjatyckiego.

- występowanie określonych mas powietrza.

Na obszarze Polski często obserwujemy zjawisko przejścia frontu atmosferycznego. Są to fronty, kształtujące się:

  • nad północnym Atlantykiem. Nadciąga w ciągu całego roku, powoduje wzrost zachmurzenia i opadów. Zimą powoduje ocieplenie a latem obniżenie temperatury. Panuje nad obszarem kraju przez około 64% dni w roku.
  • Nad Azja i Europą Wschodnią. W zimowej porze roku przynosi ochłodzenie oraz przymrozki, latem powoduje upały, sucho i słoneczną pogodę. Panuje przez około 30% dni w roku.
  • Nad Azorami - w letniej porze roku przynosi upały a w zimie odwilż i mgły. Panuje przez około 2% dni w roku.
  • Nad Azją Mniejszą i Północną Afryką - przynosi bardzo gorące powietrze w porze jesiennej i zimowej. Panuje przez około 2% dni w roku.
  • Nad Morzem Arktycznym i Grenlandią - przynosi mrozy i słoneczna pogodę. Zawsze panuje w porze zimowej i wiosennej.

Sieć rzeczna w Polsce:

Definicje:

  • Dorzeczem nazywamy terytorium, z którego wszystkie wody powierzchniowe i podziemne spływają do jednego cieku
  • Zlewiskiem nazywamy zlewnię do morza lub oceanu
  • Zlewnia nazywamy terytorium, z którego wszystkie wody uchodzą w jednym miejscu.

Dorzecza w Polsce:

  • Wisły 54 %
  • Odry 33,9 %
  • Rzek Pobrzeża Południowo-bałtyckiego i wschodnio - bałtyckiego11,8%

Zlewiska rzek Polski:

  • M. Czarnego 0,2% (Strwiąż, Orawa, Olza)
  • M. Północnego 0,1% (Izera, Orlica)

Wisła posiada swe źródła pod Barania Górą a Odra w Górach Odeskich. Reżim polskich rzek jest reżimem śnieżno - deszczowym.

Polska liczy około 23 tysięcy jezior. Jezioro jest definiowane naturalnym zagłębieniem w litosferze, wypełnionym wodą, które nie odprowadza wód do morza. Najwięcej jezior spotyka się na Pojezierzu Pomorskim, Mazurskim i Wielkopolskim na Polesiu Lubelskim, w górach i na pobrzeżu Bałtyku. Największy procent jezior to:

  • Jeziora rynnowe, posiadające wydłużony kształt, których powstanie wiąże się z działalnością erozyjna lądolodu. Przykładami są jeziora: Jeziorak, Gopło, Miedwie, Wigry i Hańcza
  • Jeziora morenowe - denne o dużej powierzchni i urozmaiconej linii brzegowej. Przykładem są jeziora: Śniardwy, Mamry, Niegocin czy Wielimie.

- wytopiskowe "oczka" powstałe w wyniku zapadania się naniesionego materiału w wyniku wytopienia się bryły lodu unieruchomionej w aluwiach oraz krasowe, powstałe w wyniku zapadnięcia się nadległych utworów gipsowych i wapiennych. Takie jeziora spotkamy na Pojezierzu Łęczyńsko-Włodawskim.

  • Starorzecza - powstałe jako jeziora zakolowe poprzez odcięcie meandrów cieku głównego.
  • Jeziora deltowe - jako dawne zatoki morskie. Przykładem są jeziora Dąbie i Drużno na północy Polski.
  • Nadbrzeżne - powstałe w wyniku odcięcia dawnych zatok morskich poprzez narastającą mierzeję. Przykładem są jeziora Wieko czy Sarbsko.
  • Górskie - o dużych głębokościach, stromych brzegach czy owalnych kształtach. Zaliczamy do nich jeziora cyrkowe, powstałe w obszarze zasięgu pola firnowego jak to ma miejsce w przypadku Morskiego Oka, czy Czarnego Stawu Gąsienicowego w Tatrach oraz jeziorka morenowe, powstałymi w wyniku rozlania się wód rzeki powyżej jej ujścia, gdy zostały one zatarasowane wałami morenowymi. Przykładem takiego jeziora jest Toporowy Staw.

Morze Bałtyckie posiada powierzchnię równą 415 kilometrów kwadratowych. Graniczy z Oceanem Atlantyckim na drodze wąskich Cieśnin Duńskich o nazwach: Wielki Bełt, Mały Bełt, Cattegat, Skagerrat. Jest dość małym zbiornikiem wodnym, powstałym w wyniku cofnięcia się lądolodu skandynawskiego. Jest płytkim morzem szelfowym o średniej głębokości 53 metrów. Największą głębokość osiąga w Głębi Landsort - 492 metry. Jest bardzo zróżnicowanym morzem pod względem temperaturowym, jej wartości wahają się od 0 - 18 stopni Celsjusza. Posiada niski stopień zasolenia, jest to uwarunkowane:

1. niską wymianą wód z Atlantykiem

2. dużym dopływem słodkich wód z rzek i opadów

3. niewielkim parowaniem

Zasolenie waha się w granicach od 20 promili w Cieśninach Duńskich do 203 promili na północnym skraju morza dając średni wynik 7-8 promili. Zróżnicowanie zasolenia nie zmienia się jedynie w kierunku poziomym ale i pionowym, wraz ze wzrostem głębokości wzrasta jego wartość.

Etapy tworzenia się Morza Bałtyckiego:

  1. powstanie jeziora zaporowego w wyniku złączenia się wielu jezior zastoiskowych. Na początku był płytkim zbiornikiem , poczęło się tworzyć pod koniec zlodowacenia bałtyckiego.
  2. powstanie morza yoldowego - około 9000 lat p.n.e. wskutek stopienia się lądolodu, posiada kontakt z Atlantykiem, głębokość 40 -50 metrów, jego pierwotna granica sięgała około 20 kilometrów w kierunku północnym od dzisiaj leżącej.
  3. morze ancylusowe - około 8000 lat p.n.e. powstaje w wyniku odcięcia od Morza Północnego na wskutek ruchów izostatycznych wywołanych stopieniem się lądolodu na Skandynawii.
  4. morze litorynowe - powstaje w wyniku obniżenia się południowej części wybrzeża morza ancylusowego i połączenia z Oceanem Atlantyckim drogą Cieśnin Duńskich. Pierwotne Morze Litorynowe było bardziej zasolone i większe niż dzisiejszy Bałtyk.

Gleby w Polsce

Glebą nazywamy zewnętrzną warstwę litosfery, poddawaną zmianom fizycznym, chemicznym i biologicznym, zdolna do produkcji i utrzymania roślinności. Powstaje na określonej skale macierzystej i ona właśnie wpływa na właściwości fizyczne, chemiczne i biologiczne ziemi.

Mamy gleby:

  1. strefowe, w określonej strefie klimatycznej. Dla Polski są nimi gleby brunatnoziemne i bielicowe.
  2. śródstrefowe - w strefach klimatycznych modyfikowane przez wpływy lokalnych warunków klimatycznych. Dla Polski są nimi mady, rędziny, gleby bagien i gór.
  3. pozastrefowe - w charakterystycznej dla siebie strefie nie występujące. Dla Polski są to czarnoziemy, jako przedłużenie zasięgu z Ukrainy.
    • Czarnoziemy zajmują powierzchnie 1% powierzchni kraju, charakteryzują się czarna barwą, duża warstwą próchniczą, co wzmaga ich urodzajność. Powstają na terenach pod łąkami i stepami.
    • Czarne ziemie zajmują powierzchnię 2% powierzchni kraju, składem są bliskie czarnoziemom, a powstają na terenach bagnistych, posiadają dużo próchnicy, co właśnie nadaje im czarną barwę.
    • Gleby bagienne zajmują powierzchnię 9% powierzchni Polski. Są glebami torfowymi i mułowo - torfowymi. Warunki beztlenowe umożliwiają rozkład szczątków organicznych, co stwarza im określone właściwości. Są bardzo urodzajne, zwłaszcza ich torfowe odmiany, intensywnie nawożone i meliorowane stają się bardzo żyzne.
    • Mady zajmują powierzchnię 5% powierzchni Polski, spotkać je można głównie w dolinach rzecznych, tak się dzieje przykładowo na Żuławach, gdzie woda wylewając okresowo przynosi namuły.
    • Rędziny zajmują powierzchnię 1% na skale macierzystej wapiennej i gipsowej. Posiadają wysoką zawartość wapnia a spotkać je można głównie na wyżynach.
    • Gleby bielicowe zajmują powierzchnię 25% kraju. Mogą być słabo, średnio lub silnie zbielicowanymi. Posiadają warstwę próchnicza o miąższości kilku centymetrów, poniżej znajduje się poziom wymywania o jasnoszarej barwie. Jest to związane z wymyciem z tego piętra wodorotlenków żelaza, glinu, manganu i związków próchnicznych do niższego pietra - warstwy wmywania. Tylko staranna uprawa i intensywne nawożenie prowadzi do rolniczej wydajności tej gleby.
    • Gleby brunatne zajmują powierzchnię 52% całkowitej powierzchni kraju. Leżą głównie pod umiarkowanie wilgotnymi zbiorowiskami lasów iglastych i mieszanych. Proces ich powstawania nosi nazwę brunatnienia - przebiega on jako wietrzenie minerałów w glebie - są to głównie glinokrzemiany obfitujące w żelazo. Ten uwolniony związek otacza cząstki glebowe dając właśnie brunatne zabarwienie. Nie są one zbyt urodzajnym kompleksem, mimo to wiele upraw w Polsce lokuje się właśnie na glebach brunatnych.
    • Gleby płowe zajmują powierzchnię 5% terytorium kraju jako odmiana gleb brunatnych. Tu jednak proces wymycia związków żelaza i cząstek ilastych zachodzi o wiele intensywniej.