Kanada

Kanada pod względem powierzchni (9 958 319 km²) jest największym krajem Ameryki Północnej i drugim na świecie po Rosji. Północna i wschodnia część składa się z wielu wysp. Są nimi m.in. Archipelag Arktyczny i Nowa Funlandia. Stolicą kraju jest Ottawa, a innymi głównymi miastami Toronto (największe miasto kraju, niemal 2,5 mln mieszkańców), Montreal, Calgary, Edmonton, Vancouver, Hamilton i Winnipeg. Kanadę zamieszkuje 29 121 000 osób, gęstość zaludnienia wynosi 2,9 osoby/km², a przyrost naturalny 1,02%. Średnia długość życia wynosi 79 lat (dla mężczyzn 76, dla kobiet 83). Językami urzędowymi są angielski i francuski. Wskaźnik analfabetyzmu wynosi mniej niż 5%. Główne wyznania to przede wszystkim katolicyzm i anglikanizm, a także United Chuch oraz prezbiterianizm i luteranizm. PKB na jednego mieszkania kształtuje się na poziomie 19 570 USD, walutę stanowi dolar kanadyjski. Głową państwa jest królowa Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej Elżbieta II, która jest reprezentowana przez gubernatora generalnego. Od 1993 roku szefem rządu Kanady jest Jean Chretien. Kanada jest monarchią konstytucyjną i członkiem brytyjskiej Wspólnoty Narodów. Jest federacyjnym państwem parlamentarnym. Głównymi partiami parlamentarnymi są: Partia liberalna, Blok Quebeku (separatyści), Kanadyjska Partia Reform (konserwatyści), Nowa Partia Demokratyczna (socjaldemokraci).

Produkty eksportowe Kanady to przede wszystkim samochody, maszyny i urządzenia, papier i tektura, drewno, zboże oraz rudy metali, ropa naftowa i gaz ziemny, a także mięso.

Warunki naturalne

Kanada położona jest na północy Ameryki Północnej, sąsiadując ze Stanami Zjednoczonymi od południa i północnego zachodu (Alaska). Na północy obejmuje archipelagi podbiegunowe. Położona jest między trzema oceanami: Oceanem Atlantyckim od wschodu, Spokojnym od zachodu i Arktycznym od północy. Środkowa część kraju stanowi tarcza kanadyjska (laurentyńska). Zbudowana jest ze skał prekambryjskich magmowych i metamorficznych, w epoce lodowcowej wygładzonych przez lodowce. Obszar ten zajmują obecnie lasy. Wschód kraju (między tarczą kanadyjską a Apallachami) zajmują niziny Rzeki Świętego Wawrzyńca. Rzeka ta płynie w kierunku północno-zachodnim i stanowi ważny szlak komunikacyjny, łączący Wielkie Jeziora i Ocean Atlantycki. Inne większe rzeki Kanady to: Mackenzie, Nelson, Saskatchewan, Jukon i Frazer. Na zachodzie znajdują się ogromne równiny pokryte trawiastymi formacjami, czyli prerie. Znajdują się tutaj największe w Kanadzie i jedne z największych na świecie obszary uprawy zbóż. Wzdłuż zachodniego wybrzeża biegną, graniczące z Pacyfikiem, Kordyliery. To w tym paśmie górskim znajduje się najwyższy szczyt Kanady - Logan (6050 m n.p.m.). Kordyliery składają się z kilku łańcuchów, które wchodzą w skład systemu Gór Nadbrzeżnych i Gór Skalistych. Największe kanadyjskie jeziora są pochodzenia lodowcowego: Ontario, Wielkie Jezioro Niedźwiedzie, Erie, Winnipeg, Wielkie Jezioro Niewolnicze.

Historia kraju

Przed ponad 20 tys. lat przybyli na tereny dzisiejszej Kanady pierwsi jej mieszkańcy. Przywędrowali oni lądowym przesmykiem z Azji, który znajdował się na miejscu obecnej Cieśniny Beringa. Rdzennymi mieszkańcami Kanady są Eskimosi na północy i Indianie na pozostałym obszarze. Jeszcze przed odkryciem Ameryki przez Krzysztofa Kolumba docierali do wschodnich wybrzeży Kanady żeglarze z Europy. Byli to w X i XI wieku Wikingowie. W erze Kolumba w 1497 roku wybrzeża kanadyjskie zajął, w imieniu Królowej Angielskiej, Włoch Giovanni Caboto odkrywając Cape Breton (Nowa Szkocja) oraz Labrador. Za odkrywcę Kanady uważa się jednak Francuza Jacquesa Cartiera, który w 1534 roku dotarł do Zatoki Świętego Wawrzyńca. Wokół Rzeki Świętego Wawrzyńca w XVII wieku koncentrowały się osady misjonarskie i francuscy podróżnicy, natomiast na wschodzie osiedlali się Anglicy. Między oboma krajami dochodziło do konfliktów, w wyniku których w 1763 roku Francja poniosła klęskę. W roku 1774 podpisano Akt z Quebek, gwarantujący francuskiej ludności pod brytyjskimi rządami zachowanie francuskiego prawa i równouprawnienia katolicyzmu.

W pierwszej połowie XIX wieku nastąpiła do Kanady duża migracja ludności irlandzkiej. Do połowy XIX wieku przybyło ich ok. 800 tysięcy. W 1837 roku w Quebeku wybuchło powstanie pozostającej w mniejszości ludności francuskiej, która obawiała się wynarodowienia. Zostało ono przez Anglików krwawo stłumione. W 1863 roku stworzono Dominium Kanady, poprzez zjednoczenie posiadłości brytyjskich na mocy Aktu Brytyjskiej Ameryki Północnej. Kolejne prowincje dołączały do niego z biegiem czasu, a w 1949 roku, jako ostania (dziesiąta) - Nowa Finlandia. Kolonizację zachodnich obszarów kraju przyspieszyło ukończenie w 1885 roku kolei transkanadyjskiej. W tym też okresie nastąpił szybki wzrost gospodarczy Kanady.

Wojska kanadyjskie w I i II wojnie światowej walczyły w Europie przeciwko Niemcom. Kanada uzyskała niepodległość w 1926 roku (podobnie jak pozostałe dominia brytyjskie). Po II wojnie światowej została przyjęta do NATO.

Kanada była na początku XX wieku celem wielu migracji, przeważnie z Europy Środkowej, również z Polski. Polacy pojawili się w Kanadzie po upadku powstań: listopadowego i styczniowego. W latach 1890-1914 przybyło tutaj w celach zarobkowych około 60 tysięcy Polaków, a prawie trzykrotnie więcej (170 tysięcy) w dwudziestoleciu międzywojennym.. Okresami, które sprzyjały emigracji Polaków do Kanady były okresy II wojny światowej i emigracji politycznej po 1981 roku.

Kultura i sztuka

Do czasu kolonizacji Kanady rozwijała się na jej terenie sztuka rdzennych mieszkańców: Eskimosów i Indian. Później zaczęły dominować wpływy europejskie: francuskie (XVII i XVIII wiek) i angielskie (II połowa XVIII i XIX wiek). W architekturze nowoczesnej zaznaczył się wpływ sztuki amerykańskiej. Dopiero w XX wieku Kanada zaczęła wypracowywać własne wzorce kulturowe. Obecnie kultura kanadyjska jest dwujęzyczna: angielska i francuska (literatura). Autorką cyklu opowiadań dla młodzieży "Ania z Zielonego Wzgórza" jest najbardziej znana kanadyjska pisarka Lucy Maud Montgomery.

Atrakcje turystyczne

Największymi atrakcjami Kanady są parki narodowe: Wood Buffalo, Banff i Jasper. Najstarsze, siedemnastowieczne zabytki to: szpital i klasztor Świętej Urszuli w Quebecu oraz klasztor St. Suplice. W Montrealu mieści się wiele dziewiętnastowiecznych kościołów i budowli, w Ottawie neogotycki parlament oraz National Gallery of Canada, w której prezentowana jest sztuka europejska, kanadyjska i rzemiosło artystyczne. W Toronto, w Art. Gallery of Ontario, prezentowane jest malarstwo impresjonistów francuskich.

Warunki klimatyczne

Klimat Kanady jest zróżnicowany; od umiarkowanego na południu, poprzez kontynentalny suchy w środkowej części kraju, po okołobiegunowy (subpolarny i polarny) w północnej części. Klimat kształtowany jest też przez prądy oceaniczne: zimny Labradorski na wschodnim wybrzeżu oraz ciepły prąd Alaski na zachodnim. Opady również rozłożone są nierównomiernie: najmniejsze występują w centralnej części, a największe na zachodnich stokach Kordylierów. Bardzo silne wiatry, wiejące w zimie na północy i północnym zachodzie, powodują wraz z silnymi opadami śniegu, zamiecie śnieżne. Obszary Jukonu, Terytoriów Północno-Zachodnich i północny Quebec, stanowiące 60% powierzchni kraju, pokryte są wieczną zmarzliną.

Świat zwierzęcy i roślinny

Północna część kraju (Archipelag Arktyczny) pokryta jest przez lodowce i skąpą roślinność pustyni polarnej. Dalej na południe znajduje się strefa borealnych borów szpilkowych tajgi kanadyjskiej (Nowa Fundlandia, Labrador, Jukon). Rosną tam głównie świerk, sosna, modrzew i jodła balsamiczna. Lasy liściaste i mieszane występują w rejonie doliny Rzeki Świętego Wawrzyńca i Wielkich Jezior. Reprezentowane są przez klonu cukrowego (jest, widniejącym na fladze, symbolem narodowym Kanady), choinę kanadyjską, buk amerykański i dęby. Wielkie Równiny pokryte są prerią. Góry Skaliste to obszar występowanie lasów szpilkowych. Wybrzeże Oceanu Spokojnego to duże połacie leśne, w których spotkać można najczęściej żywotnika olbrzymiego i jedlicę zieloną. Około jedną trzecią powierzchni Kanady pokrywają lasy.