Krajobrazowy Park Knyszyńskiej Puszczy stanowi duży kompleks leśny, który położony jest w kierunku północnym od Białegostoku. Teren parku zajmuje powierzchnię 73094 hektarów, a doliczając obszar otuliny to w sumie 125349 ha powierzchni. Park ten musiał bardzo długo czekać, gdyż oczy wszystkich zwrócone były na sąsiednią, bardzo znaną w Polsce i na świecie Puszczę Białowieską. W roku 1970 stworzono tutaj dwa nieduże rezerwaty przyrodnicze. Następne pojawiły się dopiero kilkanaście lat później. W roku 1988 (maj) dostrzeżono w końcu nieprzeciętne przyrodnicze walory tego miejsca i utworzono Park Krajobrazowy Puszczy Knyszyńskiej, któremu nadano imię profesora Witolda Sławińskiego.

KILKA OGÓLNYCH INFORMACJI

Tereny te należą do Krainy Białowiesko-Knyszyńskiej położonej w rejonie Działu Północnego, która wykazuje geobotanicznie wiele podobnych i wspólnych cech. Roślinność, która tu występuje odznacza się charakterem wybitnie borealnym. Występują tu także zbiorowiska, które posiadają na terenie Europy Środkowej oraz Południowo-wschodniej, optima swojego rozwoju. Łącznie na terenie parku występują 23 leśne oraz zaroślowe zespoły. Doliczono się tutaj 62 gatunków chronionych oraz rzadkich roślin.

Skład gatunkowy lasów:

  • Sosna - 70%
  • Świerk - 15%

Dominują drzewa 40-70 letnie.

KLIMAT

Warunki klimatyczne odznaczają się dużym kontynentalizmem. Okres zimowy trwa tutaj więcej niż 100 dni. Okres letni jest nieco krótszy i wynosi nieco więcej niż 90 dni. Średnia roczna temperatura oscyluje w granicach + 7°C. W lipcu średnia temperatura wynosi +18°C, natomiast w styczniu średnia temperatura wynosi - 4°C. Roczna amplituda jest dość wysoka i wynosi 22°C. Ilość opadów nie jest duża i wynosi około 550 milimetrów rocznie. Wśród wiatrów główną rolę odgrywają zachodnie wiatry, których średnia prędkość to około 3 m/s. Rola wschodnich wiatrów jest większa niż w Polsce centralnej.

GEOMORFOLOGIA

Rzeźba tego obszaru ukształtowała się w końcowej fazie zlodowacenia środkowopolskiego. Można tu spotkać dużo przeróżnych form terenu charakterystycznych dla młodego krajobrazu polodowcowego. Wyjątkowo jak na taki krajobraz brak jest tutaj jezior. Najwyżej położone tereny wznoszą się powyżej 200 metrów n.p.m. Deniwelacje względne dochodzą tutaj do 80 metrów a nachylenie stoków nie przekracza 30°. Tereny, które są położone najniżej występują w dolinie rzeki Supraśl i leżą na około 120 metrach n.p.m.

Znaczna ilość wytopiskowych oraz szczelinowych form każe nam sądzić, iż panowały tu inne warunki zanikania lodowca (deglacjacja) niż na sąsiednich terenach.

WODY

Jeśli chodzi o hydrografię to tereny te prawie w całości należą do zlewni Supraśli. Przez część wschodnią biegnie wodny dział pomiędzy Wisłą a Niemnem. Natomiast w północnej części znajduje się dział wodny pomiędzy Biebrzą a Supraślą, należy on już jednak do rzędu niższego.

Warunki wodne spowodowały wytworzenie się w tym rejonie rzadko spotykanych torfowisk wysokich, natomiast w rzecznych dolinach utworzyły się torfowiska niskie oraz przejściowe.

Wybudowano tu także na rzekach parę wodnych zbiorników:

  • Radulin
  • Świniogród
  • Czapielówka
  • Komosa
  • Wasilków
  • Stanek

FAUNA

Na tym obszarze żyją 154 gatunki ptaków, z czego aż 139 jest gatunkami lęgowymi. Do występujących tu rzadkich gatunków możemy zaliczyć:

  • Żurawie
  • Bociany czarne
  • Dzięcioły trójpalczaste
  • Orliki krzykliwe
  • Kruki

Do najliczniejszych populacji tajgowych zaliczamy:

  • Gile
  • Orzechówki
  • Krzyżodzioby świerkowe

Ważne są także gatunki leśnych kuraków:

  • Cietrzewie
  • Jarząbki
  • Głuszce

Gatunki ssaków:

  • Jelenie - najlepiej znani przedstawiciele tutejszej fauny, osiągają tu znaczne rozmiary oraz wielkie poroża
  • Rysie
  • Wilki
  • Żubry - zostały tu introdukowane w roku 1973. Ich stado powiększyło się z zaledwie 5 sztuk do sztuk 14.
  • Łosie
  • Sarny
  • Jenoty
  • Bobry
  • borsuki

Odkryto także gatunki drobnych ssaków, których doliczono się tu 16 gat. z nich zaś ochronie podlega 7 gatunków, a 5 gatunków jest rzadko spotykana, między innymi:

  • Koszatka
  • Orzesznica

REZERWATY PRZYRODNICZE NA TERENIE PARKU

Rezerwat JAŁÓWKA

Utworzono go w roku 1990. Ma on charakter rezerwatu częściowego. Rozciąga się na powierzchni 277 hektarów. Do stworzenia tutaj rezerwatu skłaniały bardzo duże przyrodnicze walory tego miejsca, a przede wszystkim:

  • duże zróżnicowanie ekosystemów, wśród których możemy znaleźć ekosystemy leśne, źródliskowe oraz wód płynących
  • duże zróżnicowanie zbiorowisk roślinnych, które występują w niezmienionej, naturalnej formie
  • bezcenne biocenozy ludzkich leśnych osad
  • różnorodny krajobraz
  • czysty oraz nieregulowany strumień Jałówka

Różnorodny krajobraz jest ważnym czynnikiem podnoszącym atrakcyjność tego rezerwatu. Dolina strumienia Jałówka jest otoczona przez morenowe wzgórza, które posiadają stosunkowo duże deniwelacje oraz strome stoki o nachyleniu dochodzącym do 30°. Można znaleźć tutaj bardzo dobre miejsca widokowe na całą dolinę rzeki Jałówki, a także rz. Supraśl.

Roślinne zbiorowiska są przyporządkowane 3 oddzielnym seriom rozwojowym, które reprezentują w całości przekrój przez roślinność Knyszyńskiej Puszczy:

  • Seria wysoczyznowa - wiąże się z położonymi wysoko oraz suchymi siedliskami. Występuje tam głęboki poziom gruntowych wód. Należą do nich:
    • Bory iglaste
    • Wielogatunkowe bory iglaste
    • Grądy
    • Kontynentalne bory sosnowe
  • Seria hydrofilna - jest ona pod znacznym wpływem działania wód podziemnych, które wypływają spod wysoczyzny. Należą do nich:
    • Jegiele
    • Grudy świerkowe
    • Łęgi
  • Seria torfowiskowa - wiąże się ona z torfowymi glebami.
    • Świerczyny bagienne
    • Zarośla wierzbowo-brzozowe

W sumie na terenie rezerwatu znajduje się dziewięć roślinnych zespołów. Najciekawszy z nich to grud świerkowy, który występuje w najbliższej okolicy od strumienia. Jest on zespołem o charakterze wybitnie tajgowym, który na terenie puszczy występuje dość rzadko.

Występują tu 9 chronionych gatunków:

  • Widłak jałowcowaty
  • Lilia złotogłów
  • Storczyk plamisty
  • Naparstnica zwyczajna
  • Tajęża jednostronna
  • Widłak goździsty
  • Widłak wroniec
  • pomocnik baldaszkowy
  • wawrzynek wilczełyko

Rezerwat "Krasne"

Utworzono go w roku 1990 po stronie prawej drogi Białystok-Supraśl, w okolicy rybnych stawów należących do Polskiego Związku Wędkarskiego. Jest to nieduży rezerwat rozciągający się na 83,61 hektarach powierzchni.

Prace hydrotechniczne oraz okresowe regulowanie w stawach stanu wody wywierają znaczny wpływ na wodne stosunki panujące na terenie rezerwatu.

Ten równinny obszar porośnięty jest dobrze wykształconymi zbiorowiskami, przede wszystkim borami. Duży rejon porasta starodrzew. Wśród borów największe znaczenie odgrywa podmokły bór iglasty. W centralnej części rezerwatu możemy spotkać kontynentalny sosnowy bór. Rejon północny oraz północno-wschodni pokrywa świeży bór iglasty. Natomiast w części południowo-zachodniej można spotkać ols oraz świerczynę bagienną.

Rośliny chronione na terenie rezerwatu:

  • Widłak spłaszczony
  • Tajęża jednostronna
  • Widłak jałowcowaty
  • Widłak wroniec
  • Wawrzynek wilczełyko
  • Widłak goździsty

W rezerwacie występuje sosna supraskiego ekotypu. Lasy, gdzie dominuje sosna stanowią 65% terenu zajętego przez rezerwat.

BÓR IGLASTY PODMOKŁY - jest to często występujący na terenie Puszczy Knyszyńskiej roślinny zespół, wykazujący się charakterem borealnym, który wykształcił się na rdzawych oraz brunatnych glebach. Tworzy on przeważnie jedną z wielu stref roślinnych, które otaczają torfowiska wysokie. Czasem można je również znaleźć na nisko położonych terasach rzecznych.

Rezerwat "Woronicza"

Powołano go do życia w roku 1989. Leży on na terytorium Nadleśnictwa Supraśl, w obrębie Sokółka. Rozciąga się on na powierzchni 133,80 hektarów. Rezerwat ten odznacza się zróżnicowaną rzeźbą terenu. Środkowa część zajęta jest przez płaskodenną dolinę Woroniczanki, która gdzieniegdzie posiada strome brzegi. Dodatkowo płaski obszar urozmaicony jest pagórkami czołowych moren oraz kemami. W okolicach Kopnej Góry można napotkać ślady moreny dennej. Urozmaicona rzeźba sprawia, że również roślinność jest tutaj bardzo bogata.

Znajduje się tutaj 7 leśnych zbiorowisk, między innymi:

  • Bagienne mszyste
  • Grądy
  • Świerczyny
  • Łąki na terenach źródliskowych strumienia

Rzadkie gatunki roślin na obszarze rezerwatu:

  • Dzwonek szczeciniasty
  • Głowienka wielkokwiatowa

12 gatunków na terenie parku jest pod ścisłą ochroną, między innymi:

  • Gnidosz królewski
  • Rosiczka okrągłolistna
  • Wierzba borówkolistna
  • Buławnik wielkokwiatowy
  • Naparstnica zwyczajna
  • Kruszczyk błotny

Rezerwat ten należy do nielicznych, gdzie obszar parku objął w całości zlewnię Woroniczanki łącznie z jej źródliskową strefą. W związku z tym możliwe jest zachowanie naturalnych stosunków wodnych. A te z kolei decydują o rodzaju roślinności występującej na glebach organicznych.

Na terenie parku znajduje się wiekowy (100 lat) świerkowy starodrzew o naturalnym pochodzeniu. Ma on charakter borealny, który jest związany z torfowo-murszowymi glebami. Ten kompleks kępowo-dolinkowy jest bardzo bogaty w gatunki mszaków.

Znajdują się tutaj także naturalne świerkowe odnowienia (pow. pokryta paruletnimi świerkami). W odróżnieniu do sosny (na obszarze Knyszyńskiej Puszczy odnawia się ogromnie ciężko), świerk odznacza się dużą ekspansywnością.

W środkowo-wschodniej części tego rezerwatu występuje 160-letni nasienny sosnowy drzewostan. Sosna, która tu rośnie stanowi surowiec gospodarczy z najwyższej półki. Sosna jest pochodzenia miejscowego i co więcej produkuje wspaniałej jakości nasienny materiał, który zachowuje rodzimą genową pulę.

Z uzyskanych nasion produkuje się w wielu szkółkach leśnych sadzonki, które wykorzystuje się potem do odnowień zbiorowisk. W nasiennych drzewostanach, z wyjątkiem pielęgnacyjnych cięć, nie prowadzi się w ogóle zabiegów gospodarczych.

OCHRONA KRAJOBRAZU

Jest działalność zapewniająca ochronę, utrzymanie bądź też restytucję naturalnych oraz kulturowych walorów określonego środowiska geograficznego. Wiąże się ona zarówno z ochroną przyrody jak również z ochroną kultury oraz sztuki, archeologii oraz folkloru, a w szerszym zakresie również z planowaniem przestrzennym.

Pomysł by tworzyć indywidualne obszary chronione zrodził się w państwach zachodnich. Uznano, iż ówczesne środki służące ochronie przyrody były niedostateczne.

W naszym kraju formalny proces tworzenia krajobrazowych parków rozpoczął się w roku 1976, kiedy to powołano do życia dwa pierwsze parki krajobrazowe: Wigierski oraz Suwalski. Aktualnie na terytorium naszego kraju znajdują się 102 krajobrazowe parki. Łącznie z ochronnymi strefami pokrywają 1,97 miliony hektarów.

Jednymi z największych są:

  • Park Krajobrazowy Orlich Gniazd - który zajmuje blisko 60 tysięcy hektarów
  • Park Krajobrazowy Puszczy Knyszyńskiej