Przewodnik po wybranych jaskiniach krasowych

TATRY

Jaskinie tatrzańskie posiadają bardzo skomplikowaną genezę. Powstały one głównie w rozwartych i niezwiązanych ze sobą układach szczelinowych, na które składają się uskoki i spękania tektoniczne. Szczeliny te wykorzystywane są przez wodę, która je modeluje. Wiele jaskiń posiada prawie poziome korytarze, co może świadczyć o wykorzystywaniu ich przez wody podziemne. Jaskinie należą do form krasu podziemnego. Tatrzańskie jaskinie posiadają jednak ubogą szatę naciekową, zwłaszcza te dostępne dla turystów. Najlepiej pod tym względem prezentuje się Jaskinia Bielska, której forma naciekowe składa się ze stalagmitów, stalaktytów, stalagnatów, kamiennych wodospadów, kandelabrów i draperii. Tatrzański klimat- duże sumy opadów i niskie temperatury powietrza- sprzyja szybkiemu rozwojowi obszarów krasowych. Oprócz krasu podziemnego w Tatrach spotykamy również formy krasu powierzchniowego, między innymi w postaci żłobków i lejów krasowych, w których okresowo tworzą się jeziora.

Dolina Kościeliska jest miejscem występowania wielu jaskiń tatrzańskich, których liczba tam szacowana jest na ok. 200 a zsumowana długość przekracza 30 km. Najwięcej jaskiń znajduje się w masywach górskich Organy, Kominiarski Wierch, Żar i Czerwone Wierchy. Jaskinie te, jak już wcześniej wspomniano, zostały utworzone przez procesy krasowe działające na skały wapienne i dolomitowe w młodym trzeciorzędzie i czwartorzędzie. Najstarsze formy naciekowe znajdują się w Bańdziochu Kominiarskim i powstały ok. 280 000 lat temu. Duże systemy jaskiniowe, do których możemy zaliczyć Jaskinie Mylną i Mroźną, są skutkiem działania podziemnych potoków. Niewiele z tych jaskiń było znanych w XIX w. ,z wyjątkiem Zbójnickiego Okna oraz Smoczej Jamy, które odkryto w pierwszej połowie XIX w. Pozostałe znane nam jaskinie zostały odkryte w ciągu ostatnich 35 lat.

Główny korytarz Jaskini Mroźnej

www.sktj.pl/epimenides/index_d.html

Idąc drogą prowadzącą do Starych Kościelisk, tuż przed nimi w kierunku południowo-zachodnim zobaczymy czarny szlak należący do Ścieżki nad Reglami. Wiedzie on najpierw do Kominiarskiego Przysłopu i Kominiarskiej Przełęczy a później dalej do Doliny Chochołowskiej. Stamtąd ścieżką w kierunku wschodnim dotrzemy do wejścia do Jaskini Mroźnej. Jaskinia ta znajduje się na 1100 m n.p.m. i aby się do niej dostać trzeba było wykopać otwór o głębokości ok. 8m. Jest ona jedną z 6 jaskiń, które są udostępniane turystom w polskich Tatrach. Utworzona została wskutek rozpuszczania i rozmywania wapieni pochodzenia triasowego i jurajskiego w szczelinie uskoku tektonicznego. Została odkryta przez Stefana Zwolińskiego w 1934 r., natomiast od lat 50-tych XX w. mogą ją zwiedzać turyści, którzy mają do dyspozycji korytarze o łącznej długości 450 m. Są oni głównie zainteresowani jej formami naciekowymi, a także jeziorkiem i ogródkiem ze stalagmitami w komorze.

W Wyżniej Kościeliskiej Bramie, idąc w kierunku wschodnim, napotkamy kilkunastometrową, wapienną, pionową ścianę zwaną Pisaną Skałą. Miejsce to rozpoznamy również po szerokim, lesistym, zachodnim zboczu Gubalca, który rozdziela Wąwóz Kraków i Tomanowską Dolinę. Przed dojściem do Pisanej Skały w kierunku południowo- wschodnim możemy zauważyć wyodrębnienie się Wąwozu Kraków. Spod Pisanej Skały ma wypływ dość obfity potok. Jest on jednocześnie ujściem Jaskini Wodnej pod Pisaną, która jest jedną z jaskiń najwcześniej udostępnianych turystom w Tatrach. Wejście do jaskini nie jest zbyt trudne, ale cześć drogi prowadzi przez koryto strumienia, gdzie wysokość wody sięga do pasa i występują silne prądy utrudniające przeprawę. Drogę tą, mimo takich niedogodności, już stosunkowo dawno pokonywali poszukiwacze skarbów rzekomo tu ukrytych, a od XIX w. również badacze jaskiń, zwani grotołazami. Wody strumienia wypływającego spod Pisanej Skały w 80% dostarczane są przez Potok Kościeliski. W zwężeniu doliny, pomiędzy Wyżnią Kościeliską Bramą a Starą Polaną strumień ten przepływa pomiędzy jurajskimi i kredowymi wapieniami, które podlegają silnym procesom krasowym.

Wejście do Jaskini Mylnej

www.sktj.pl/epimenides/index_d.html

Po przeciwnej stronie Pisanej Skały znajduje się szlak prowadzący do otworu wejściowego Jaskini Mylnej. 100 m dalej w kierunku południowym z drogi odchodzi ścieżka, którą możemy dojść zarówno do wcześniej wspomnianej jaskini, jak również do Jaskiń Raptawickiej i Obłazkowej. Poniżej szlaku natomiast znajdziemy wejście do Jaskini Wodnej pod Raptawicką Turnią, gdzie również ma wypływ niewielki potok. Samodzielnie można zwiedzić jedynie kilka tatrzańskich jaskiń, do których należy Jaskinia Raptawicka, Obłazkowa, Mroźna, Smocza Jama (Wąwóz Kraków) oraz Dziura (Dolina ku Dziurze).

Dojście do otworu Jaskini Raptawickiej

www.sktj.pl/epimenides/index_d.html

Szczególnym zainteresowaniem cieszy się Jaskinia Mylna, którą kiedyś eksplorowali poszukiwacze skarbów. Całkowita długość Jaskini Mylnej wynosi 1300 m, ale do dyspozycji zwiedzających jest ok. 300m, w których i tak można się zgubić. Znajduje się ona na zachodnim stoku Raptawickiej Turni. Zasłynęła również jako jedno z miejsc, gdzie miał siedzibę słynny Janosik. Poziome korytarze tworzące gigantyczny labirynt powstały przez rozpuszczanie spękać w wapieniach jurajskich. We jej wnętrzu znajdują się trzy szlaki, jeden główny i dwa poboczne. W jaskini panuje mrok, dlatego koniecznie trzeba mieć ze sobą jakieś źródło światła. Tutaj również w systemie korytarzy znaleziono okruchy skalne, które dostały się do jaskini wraz z przepływającą przez nią wodą. Kiedyś, podobnie jak obecnie Jaskinia Wodna pod Pisaną, jaskinia ta była zalana wodą pochodzącą z położonego wtedy o ok.120 m wyżej niż obecnie Potoku Kościeliskiego. Została odkryta i spopularyzowana wśród turystów przez grotołaza Jana Gwalberta Pawlikowskiego w 1885r. Należy ona do tzw. trzech Jaskiń Pawlikowskiego u podnóża Raptawickiej Turni znajdującej się w Dolinie Kościeliskiej. Zaliczmy do nich również Jaskinię Raptawicką, która znajduje się najwyżej z nich wszystkich. Rozsławiła ją w 1938r romantyczna historia miłosna, której bohaterem był młody, nieszczęśliwie zakochany zakopiańczyk, który z powodu zawodu miłosnego zamurował się w niej. Głód zmusił go jednak do odstąpienia od zamiaru dokończenia tam swojego żywota. Wewnątrz znajduje się wielka, dwuczłonowa komora o wymiarach 41x10m i wysoka na 10-15m. Dno pokryte jest złomami wapiennymi powstałymi, kiedy zapadła się niżej leżącą próżna o genezie przepływowej. Zakończeniem bocznych korytarzy są ciasne szczeliny o łącznej długości 140 m.

Jaskinia Miętusia

www.sktj.pl/epimenides/index_d.html

Na zachodzie Wantuli, tuż przy stoku Dziurawe, na ok. 1273 m n.p.m. możemy znaleźć niewielkie (0,6 x 0,8 m), ukryte pod skałą wejście do Jaskini Miętusiej. Należy ona do największych polskich jaskiń, jej długość to ok. 10220 m a różnica wysokości w niej wynosi w przybliżeniu 266m. Jaskinia Miętusia jest gigantycznym systemem jaskiniowym, do którego zaliczamy również Jaskinię Miętusią Wyżnią. Rozciąga się on od Doliny Miętusiej do Żlebu pod Wysranki i powstał w tamtejszych wapieniach triasowych, jurajskich i dolnokredowych. Znajdująca się w najniżej położonych częściach jaskini woda posiada specyficzne zabarwienie, co może świadczyć o jej pochodzeniu z Wywierzyska Lodowego w Dolinie Kościeliskiej. Jaskinia Miętusia została odkryta w 1936 r. przez Stanisława Zwolińskiego, który badał odpływ podziemny wód w Dolinie Miętusiej zasilających następnie wody w Dolinie Kościeliskiej. Poszczególne części systemu Jaskini Miętusiej były odkrywane podczas wielkich wypraw speleologicznych, które stanowią ważną część historii speleologii w Polsce. Podczas 60-ci lat eksploatacji jaskini prowadzone były w niej prace górnicze. W jaskini znajdują się również syfony wodne, które są wykorzystywane przez nurków jaskiniowych.

Jaskinie w Wąwozie Krakowskim od najdawniejszych czasów były penetrowane przez poszukiwaczy skarbów. Świadczyć o tym mogą pozostawione przez nich ślady w postaci rysunków, z których jeden podpisany jest datą 1633 r. Jedna z takich jaskiń została nawet nazwana z tego powodu Jaskinią Poszukiwaczy Skarbów. Wąwóz Kraków od zawsze urzekał turystów, którzy od XIX w. regularnie odwiedzają go w drodze do Doliny Kościeliskiej. Prowadzi tutaj żółty szlak, który kończy się w tzw. Rynku, położonym w kotlince. Można również wejść do Smoczej Jamy, gdzie do dyspozycji turystów jest 81 m korytarzy i skorzystać z dawnej austriackiej studni prowadzącej do wąwozu. Nazwa jaskini, podobnie zresztą jak pieczary pod Wawelem, wzięła się z wierzeń, iż zamieszkiwały ją kiedyś smoki.

Twarda Galeria to nazwa używana przez taterników w stosunku do dolnej, prawie poziomej części Twardego Upłazu. Jej zachodnia grzęda, dzieląca Zadnie Kamienie, zakończona jest Lodową Basztą. Na jej południowym stoku możemy znaleźć Jaskinię Lodową w Ciemniaku powstałą w skałach wapiennych pochodzenia jurajskiego i kredowego. Jest ona największą i najbardziej interesującą z wszystkich tatrzańskich jaskiń lodowych, którą znano i opisywano już pod koniec XIX w. Lód zmagazynowany w niej szacowany jest na 1500m³ i posiada wyraźne warstwy tworzące się podczas rocznego cyklu naprzemiennej akumulacji i ablacji lodu. W latach 80-tych XX w. w Jaskini Lodowej naliczono ok. 330 warstw lodu. Niektóre szczeliny jaskiniowe wypełnione są lodem nawet do 5,5 m grubości. Na obecność lodu w jaskiniach wpływa ich morfologia oraz wewnętrzna cyrkulacja powietrza.

Bańdzioch Kominiarski to jaskinia położona wewnątrz Masywu Kominiarski Wierch. Jest ona trzecią najgłębszą jaskinią w Polsce i jednocześnie jedną z najtrudniej dostępnych w Tatrach. Zasłużyła sobie na taką opinię z powodu trudności orientacyjnych w jej wnętrzu. Wpływa na to jej skomplikowany system, w skład którego wchodzą liczne korytarze i studnie, czasami bardzo ciasne. Odkryli ją 11 lipca 1968 r. grotołazi z Poznania.

Jaskinia Czarna należy do największych jaskiń Polski. W skład jej systemu jaskiniowego wchodzi 6000 m poziomych korytarzy, które łączą ze sobą pionowe kominy o różnych wysokościach. Oprócz głównego szlaku prowadzącego przez jaskinię, znajdują się również szlaki boczne, których rzadko się jednak używa. Jaskinię odkryli 17 lipca 1961r. grotołazi z Wrocławia.

W kierunku zachodnim od Wyżniej Świstówki, powyżej jej dna, znajduje się masyw Małołączniaka, na którym znajduje się Dolina Małej Łąki -Kotliny. Jej wyższe piętro jest obszernym, lekko pochylonym, ale za to mocno pofałdowanym tarasem, podciętym od północy urwistą, 200-metrową ścianą. U spodu tej ściany znajduje się wejście do jaskini Śnieżna Studnia. Posiada ona drugi co do długości system korytarzy wśród jaskiń tatrzańskich, mający długość ok. 4500 m i głębokość ok. 730 m.

Otwór Jaskini Śnieżnej

www.sktj.pl/epimenides/index_d.html

Największą jaskinią Polski jest Wielka Jaskinia Śnieżna. Znajduje się ona na wysokości 1875 m. n.p.m. a jedno z jej wejść jest na Kotlinach. W jej skład możemy wliczyć Jaskinię Śnieżną, Jaskinię nad Kotlinami, Jaskinię Jasny Awen i Jaskinię Wielką Litworową z wylotem u wschodniego zbocza Doliny Litworowej. Połączone są one ze sobą przez szczeliny i korytarze. Połączenie Jaskini Wielkiej Litworowej z pozostałymi jaskiniami odkryli stosunkowo niedawno (przełom 1995/1996) wrocławscy speleologowie pod przewodnictwem Witolda Jokiela. Niedawno została również odkryta Jaskinia Wilcza, która również należy do systemu Wielkiej Śnieżnej Jaskini. Jest on gigantyczny w porównaniu z innymi tatrzańskimi systemami jaskiniowymi. Łączna długość jego korytarzy oceniana jest na 20 km a różnica wysokości na 815m. Właściwą Jaskinię Śnieżną odkryto w 1959 r., jednakże wejście do niej, często nawet w lecie zasypane śniegiem, znane było już znacznie wcześniej juhasom.

TATRY BIELSKIE

W zboczu Kobylego Wierchu opadającym ku Dolinie Drabina, wydrążona jest jedyna tatrzańska jaskinia na Słowacji - Jaskinia Bielska. Jest ona szeroko dostępna dla ruchu turystycznego i posiada duże zagospodarowanie turystyczne w skład którego wchodzą: oświetlenie elektryczne, liczne mosty i drabiny, etatowi przewodnicy a także kasa. Przyczynia się to do tłumnego jej odwiedzania przez turystów, których rocznie przybywa tutaj 60 tys. Została ona odkryta w 1881 r. przez speleologów z Białej Spiskiej, ale wiadomo, że już w XVIII w. dotarli do niej poszukiwacze skarbów. System jej korytarzy posiada długość 1752 m, z których 1135 m udostępnianych jest turystom. Powstał on wskutek rozpuszczania przez wodę warstwowanych skał wapiennych pochodzenia triasowego serii reglowych. Jaskinia charakteryzuje się bogatą szatą naciekową, która zachwyca olbrzymimi stalaktytami, stalagmitami, kolumnami, wodospadami naciekowymi oraz jeziorkami np. najwyżej w jaskini położony (na wysokości 1001 m) uroczy zakątek ze "Złotym Jeziorkiem".

WYŻYNA KRAKOWSKA

Największa jaskinia na Wyżynie Krakowskiej to Jaskinia Wierzchowiska. Prezentuje ona oryginalne i ciekawe formy krasowe a jednocześnie bardzo łatwo się ją zwiedza. Podziemne, pięknie wyrzeźbione korytarze mają ok. 1 km długości. Posiada ona najdłuższą jaskiniową trasę turystyczną w Polsce. Odnaleziono w niej również ślady człowieka pochodzące sprzed tys. lat oraz kości takich zwierząt jak niedźwiedź czy renifer, pochodzące z plejstocenu. Jaskinia jest pomnikiem przyrody w Jurajskim Parku Krajobrazowym "Dolinki Podkrakowskie".

SUDETY

W masywie Śnieżnika, w górze doliny Kleśnicy, na zachodnim stoku szczytu Stroma, we wsi Kletno znajduje się Jaskinia Niedźwiedzia. Odkryto ją w 1966 r. eksploatując wapienie krystaliczne na tym obszarze. Długość systemu jaskiniowego, składającego się z sal i korytarzy tworzących trzy poziomy, wynosi ok. 2500m. O wyjątkowości jaskini zadecydowały: owo specyficzne ułożenie korytarzy, imponująca szata naciekowa (stalaktyty, stalagmity, stalagnaty, draperie i firany, heliktyty, kaskady naciekowe- najbardziej imponująca z nic jest wysoka na 8m i nosi nazwę Wielkiej Kaskady) oraz występujące tu namuliska, w których zostały znalezione szczątki zwierząt m.in. niedźwiedzia jaskiniowego- stąd nazwa jaskini. Od 1977 r. jaskinia i otaczający ją obszar są chronionym rezerwatem przyrody.

GÓRY ŚWIĘTOKRZYSKIE

Najbardziej atrakcyjną jaskinią Gór Świętokrzyskich jest Jaskinia Raj, położona na północ od Chęcin. Przez wiele osób uważana jest w ogóle za najpiękniejszą jaskinię w Polsce. Turystów zachwyca pięknie wykształcona szata naciekowa, nagromadzona na stosunkowo małej przestrzeni, która składa się głównie z kolumn naciekowych, stalaktytów i rzadkich pizoidów- luźnych nacieków przyjmujących kształt kulek i określanych mianem "pereł jaskiniowych". Atrakcję stanowią również ściany ze skamieniałościami koralowców. Dno pokryte jest z kolei jeziorkami, misami martwicowymi i polami ryżowymi. Zwiedzanie jaskini zaczyna się od pawilonu, gdzie zorganizowano wystawę wprowadzającą, na której możemy zobaczyć m.in. kamienne narzędzia, którymi posługiwali się Neandertalczycy mieszkający w jaskini 40 tys. lat temu. oraz kości zwierząt z okresów prehistorycznych. Jaskinię odkryto w 1963r. a już w 1968r. została rezerwatem przyrody. Od 1977 r. jest udostępniona dla ruchu turystycznego.