Zmysł wzroku jest chyba najważniejszym zmysłem przystosowującym organizm do życia w jego środowisku. Wzrok dostarcza najwięcej informacji na temat otoczenia. Dzięki organom tego zmysłu możliwe jest rozróżnianie barw, kształtów, jasności i rozmiarów. Wzrok pozwala również śledzić ruch otaczających obiektów i oceniać ruchy własnego ciała.

W toku ewolucji u różnych gatunków narząd odpowiadający za widzenie przyjął różne kształty. Wszelkie typy oczu albo pierwotnych receptorów, których nie można jeszcze nazwać okiem, mają wspólną cechę. Wszystkie zbudowane są z komórek światłoczułych, które dzięki zawartym w sobie barwnikom odbierają bodźce świetlne, rozróżniają je zależnie od swojej czułości i przekształcają na impulsy nerwowe, które są przenoszone w układzie nerwowym zwierzęcia. Odebrane impulsy doprowadzają do odpowiedzi organizmu w postaci jakiejś reakcji, odruchowej albo świadomej (u wyższych zwierząt).

BUDOWA OKA LUDZKIEGO:

W strukturze gałki ocznej wyróżnia się złożony z wielu części optyczny układ oka, przez który przechodzą wiązki światła. Dzięki właściwościom poszczególnych części oka promienie świetlne zostają skupione, a na siatkówce odbija się pomniejszony, odwrócony i rzeczywisty obraz obserwowanego obiektu. W skład układu optycznego wchodzą: rogówka, soczewka, siatkówka..

ŚCIANA GAŁKI OKA

W skład ściany gałek ocznych wchodzą trzy błony, które dokładnie do siebie przylegają w tylnej części gałki.

a) warstwa zewnętrzna - włóknista, łącznotkankowa błona, która dzieli się na przeźroczystą rogówkę z przodu gałki ocznej oraz na białawą, nieprzeźroczystą twardówkę, która otacza większą część gałki ocznej.

+ rogówka- przeźroczysta błona, otaczająca od zewnątrz gałkę oczną w jej przedniej części, w około 1/3 jej powierzchni. Rogówka jest fragmentem większego układu- układu optycznego. Rogówka pełni też funkcję ochronną względem tęczówki.

+twardówka- błona nieprzeźroczysta, która otacza od zewnątrz gałkę oczną w tylnej jej części, nadając jej tym samym kształt.

b) warstwa pośrednia - błona naczyniowa, w skład której wchodzą naczyniówka, tęczówka i ciało rzęskowe.

+ naczyniówka - część warstwy pośredniej zbudowana z licznych naczyń włosowatych oraz włókien sprężystych. Naczyniówka dzięki włóknom sprężystym utrzymuje odpowiedni poziom napięcia naczyniówki. Naczyniówka odżywia gałkę oczną i dostarcza jej wystarczającą ilość tlenu.

+ ciało rzęskowe - struktura biegnąca okrężnie aż do miejsca, w którym stykają się rogówka i twardówka. Ciało rzęskowe jest przejściem pomiędzy naczyniówką i tęczówką a siatkówką. Zbudowane jest z wyrostków rzęskowych i mięśnia rzęskowego. Stanowi też łącze z soczewką, wytwarza ciecz wodnistą. Ciecz wodnista pozwala na utrzymanie odpowiednie ciśnienie w gałce ocznej i odżywia rogówkę, soczewkę i ciało szkliste.

+ tęczówka - jest niejako przedłużeniem siatkówki, rogówki i naczyniówki wyrastającym z ciałka rzęskowego. Znajduje się w niej barwnik, który nadaje jej barwę od jasnoniebieskiej po prawie czarną. Tęczówka jest zaopatrzona w okrężny mięsień: zwieracz, który dzięki przywspółczulnemu unerwieniu powoduje skurcze tęczówki zwężając źrenicę oka. Rozwieracz, drugi mięsień tęczówki, rozkurcza ją poszerzając otwór źreniczny a unerwiony jest współczulnie. Barwnik w tęczówce chroni oko przed rozproszonym światłem w otoczeniu.

c) warstwa wewnętrzna - światłoczuła siatkówka zbudowana z pręcików i czopków oraz z elementów właściwej tkanki nerwowej i glejowej.

+ czopki - w siatkówce człowieka występuje około 6 mln tych światłoczułych komórek. Najwięcej czopków jest w centrum siatkówki tworząc plamkę żółtą. W czopkach zawarty jest barwnik - jodopsyna. Czopki odróżniają barwy przy dobrym oświetleniu.

+ pręciki - w siatkówce człowieka jest ich około 120 mln. Odpowiadają za widzenie przy słabym świetle. Barwnikiem występującym w pręcikach jest rodopsyna, pochodna witaminy A.

W skład oka wchodzą elementy nie będące częścią wymienionych wyżej struktur wchodzących w skład trzech błon. Są to:

Ciecz wodnista - substancja, która jest gromadzona w ciele rzęskowym oraz w tylnej części tęczówki, dzięki zjawiskom dializy, ultrafiltracji oraz wydzielania przez naczynia włosowate.

Soczewka oka - dwuwypukła, przeźroczysta struktura, którą budują specjalnie zmodyfikowane komórki nabłonka. Załamują one światło mocniej w części centralnej niż w częściach obwodowych. Sprężysta część soczewki dąży do jak największego uwypuklenia, ale hamują tą tendencję włókna obwódki rzęskowej, rozciągają soczewkę powodując jej spłaszczenie.

Nerw wzrokowy - zbudowany jest z wiązki włókien nerwowych (około 1 mln.), które wychodzą z gałki ocznej przez tarczę nerwu wzrokowego. Tarcza nerwu wzrokowego nosi też nazwę plamki ślepej, ponieważ nie ma w niej ani jednej komórki światłoczułej.

Układ optyczny oka jest zbudowany z przeźroczystych elementów jego budowy: z rogówki, przedniej komory oka, soczewki i ciałka szklistego, przez które kolejno przechodzi promień świetlny. Do układu optycznego zalicza się również siatkówkę , na powierzchnię której docierają wcześniej odpowiednio załamane i skupione promienie świetlne. Na siatkówce powstaje obraz rzeczywisty, odwrócony i pomniejszony. Ostre odzwierciedlanie na siatkówce obrazu obiektów znajdujących się w różnej odległości od obserwatora jest możliwe dzięki zjawisku akomodacji, czyli takiej zmianie kształtu soczewki, aby osie optyczne obu gałek ocznych krzyżowały się na obserwowanym obiekcie.

Funkcję ochronną wobec delikatne struktury gałki ocznej pełnia następujące twory:

Oczodół kostny, w którym mieści się gałka oczna. Chroni on oko przed wszelkimi mechanicznymi uszkodzeniami. Funkcję ochronną oczodołu wzmacnia wyścielająca go tkanka tłuszczowa, która otula gałkę oczną.

Powieka, czyli fałd skórny wysłany od wewnątrz przez błonę śluzową, chroni oko przed nadmiarem światła oraz przed zanieczyszczeniami drobinami ciał stałych. Płaskie krawędzie powieki zwilża wydzielina gruczołów tarczkowych, co nie pozwala na nadmierne wypływanie łez. Rzęsy, które wyrastają z krawędzi powiek, również chronią oko przed zanieczyszczeniami i nadmiarem światła.

Powieki są od wewnątrz wyścielone błoną śluzową, która okrywa również przód gałki ocznej aż do punktów graniczących z rogówką. Inaczej błona ta nazywana jest spojówką.

Pod górną powieką, w części skroniowej oczodołu, znajdują się gruczoły łzowe. Przy każdym mrugnięciu łzy są rozprowadzane na całej przedniej powierzchni oka, chroniąc przede wszystkim rogówkę przed infekcjami różnego typu.

Łzy jest to wydzielina złożona z wody, w której rozpuszczone są niewielkie ilości wodorowęglanów, chlorków, fosforanów, białek oraz substancji mających za zadanie uszkodzić bakterie. Łzy są gromadzone w tak zwanym jeziorku łzowym z punkcikami łzowymi, które leżą w przynosowym rogu powieki. Poprzez punkciki łzowe łzy dostają się do jamy nosowej. Wydzielanie łez nasila się u ludzi przy silnych emocjach oraz w skutek zanieczyszczenia oka obcymi substancjami.

Gałka oczna ogarnia zasięgiem swojego wzroku szerokie pole widzenia. Pomocne są tu jej ruchy we wszystkich kierunkach, które są sterowane przez sześć mięśni ocznych, dwóch skośnych oraz czterech prostych. Mięśnie tworzą jakby lejek, który częścią szerszą przyczepia się w równikowej płaszczyźnie oka a jego wierzchołek przyczepiony jest w głębi do kanału kostnego, poprzez który wychodzi do jamy czaszki nerw wzrokowy. Mięśnie oczne unerwione są przede wszystkim przez nerw okołoruchowy.

Ostrość widzenia oceniana jest podczas specjalistycznych badań okulistycznych. Ocenia się ją za pomocą specjalnych tablic ze znakami o zróżnicowanej wielkości. Zależnie od wykrytej wady wzroku stosuje się szkła korekcyjne a w trudniejszych przypadkach zabiegi chirurgiczne.

WADY WZROKU

a) astygmatyzm - wada wzroku nazywana inaczej niezbornością rogówkową, w której w skutek nierównomiernej, nieprawidłowej krzywiźnie rogówki osoba nią dotknięta odczytuje w zaburzony sposób kształty obserwowanych obiektów. Zniekształcenia krzywizny rogówki mogą mieć charakter wrodzony albo mogą też powstać w wyniku wielu chorób, zabiegów operacyjnych i urazów mechanicznych oka. Zniekształcenia obrazów odbieranych przez astygmatyków wynikają z nieprawidłowego ogniskowania promieni świetlnych. Jakość widzenia poprawiają w takiej sytuacji szkła korekcyjne, cylindryczne.

b) daltonizm - zaburzenia rozróżniania poszczególnych barw, które wynikają z nieprawidłowego działania czopków. Zdrowe oko człowieka rozróżnia barwy o długości fali świetlnej od 400nm do 700 nm. Jeżeli czopki nie są prawidłowo wykształcone albo utraciły zdolność prawidłowego działania, następują zaburzenia w rozpoznawaniu niektórych barw. Najczęstszym typem daltonizmu jest taki, w którym chory nie rozróżnia barwy zielonej od czerwonej. Rzadsze jest nierozróżnianie żadnych barw bądź problemy z rozróżnieniem fioletu albo żółci.

Daltonizm jest zaburzeniem widzenia o podłożu genetycznym. O wiele częściej ujawnia się on u mężczyzn (8% mężczyzn) niż u kobiet (0.5% kobiet). Geny odpowiadające za daltonizm są sprzężone z chromosomem X. Bardzo rzadkie są przypadki daltonizmu nabytego związanego z przebytymi wcześniej chorobami.

c) dalekowzroczność - nazywana też nadwzrocznością, jest to wada widzenia, przy której występuje ostre widzenie obiektów oddalonych od obserwatora przy jednoczesnej małej ostrości obserwowanych obiektów występujących blisko obserwatora. Powodem nadwzroczności są za małe przednio-tylne rozmiary gałki ocznej lub za słabe łamanie wiązek światła przez układ optyczny. Dalekowzroczność pogłębia się wraz z wiekiem, ponieważ u osób starszych zmniejsza się elastyczność mięśnia rzęskowego a co za tym idzie soczewce coraz trudniej jest zmieniać kształt w razie potrzeby.

Promienie świetlne odbite od obiektów leżących blisko ogniskują się za siatkówką, dlatego dalekowidz musi odsunąć od siebie na pewną odległość obserwowany przedmiot, żeby wyraźnie go zobaczyć. Dalekowidzom zaleca się noszenie okularów korekcyjnych ze szkłami skupiającymi.

d) krótkowzroczność - jest bardzo częstą wadą wzroku. Jej powodem jest zbyt silne załamywanie promieni świetlnych przechodzących przez układ optyczny oka. Równoległe promienie świetlne odbite od obserwowanych obiektów są silnie załamywane i ogniskowane przed powierzchnią siatkówki, dlatego krótkowidz przysuwa do siebie przedmioty, które chce wyraźnie zobaczyć. Krótkowidzom zaleca się okulary korekcyjne ze szkłami rozpraszającymi.