Wszystko co należy wiedzieć o HIV i AIDS

HIV (Human Immunodeficiency Virus) - ludzki wirus upośledzenia odporności.

AIDS (Aquired Immune Deficiency Syndrome) - zespół nabytego upośledzenia odporności.

HIV to wirus, należący do grupy RNA-wirusów, czyli takich, których materiał genetyczny stanowi kwas rybonukleinowy. AIDS to zespół chorobowy, rozwijający się w wyniku zakażenia wirusem HIV. Większość specjalistów uważa, że każda osoba zarażona HIV zachoruje na AIDS - nastąpi to wcześniej lub później, ale jest nieuniknione. Są jednak tacy, którzy twierdzą, że nie każdy nosiciel zachoruje, a jedynie 20-50% z nich. U pozostałych wirus będzie przebywał w organizmie bez wywoływania większych strat na zdrowiu.

AIDS to choroba śmiertelna, ale nie jest bezpośrednią przyczyną śmierci osób zakażonych. Choroba ta polega na zniszczeniu układu odpornościowego, w wyniku czego organizm staje się podatny na infekcje, które normalnie nigdy by nie wystąpiły, lub zostałyby natychmiast i bez kłopotów zwalczone. W sytuacji pozbawienia naturalnej odporności wiele infekcji rozwija się jednocześnie i organizm nie jest w stanie poradzić sobie z nimi, co doprowadza do śmierci.

Jak widać, zakażenie HIV nie jest jednoznaczne z zachorowaniem na AIDS. Nosiciel wirusa jest normalną, sprawną osobą, dopóki nie zaczną rozwijać się objawy choroby. Jednak zarówno osoba chora, jak i nosiciel (który może nawet nie wiedzieć o tym, że jest zakażony), mogą zarażać innych drogą płciową lub poprzez kontakt z krwią. Ani nosiciel, ani osoba chora nie może nikogo zarazić przez dotyk czy pocałunek.

Objawy zakażenia HIV i rozwoju AIDS

Samo wniknięcie wirusa do organizmu przez długi czas może pozostać bezobjawowe. Obecność wirusa wykrywa się w badaniu krwi - po 2-8 tygodniach od zakażenia we krwi pojawiają się przeciwciała anty-HIV. Reakcja ta jest jednak bardzo zróżnicowana indywidualnie i przeciwciała mogą być wykrywalne np. dopiero po 6 miesiącach. Pierwsze objawy zakażenia - jeśli w ogóle występują - są mniej lub bardziej nasilone i przypominają objawy grypy lub innej podobnej infekcji. Nie są groźne. Pojawiają się przeważnie po kilku tygodniach od wniknięcia wirusa i utrzymują się mniej więcej przez okres jednego tygodnia. Są to najczęściej:

• powiększone węzły chłonne (szyjne, pachowe i pachwinowe)
• utrata apetytu i spadek masy ciała (o kilka kilogramów)
• słabość mięśni nóg, odczuwalna szczególnie podczas wchodzenia po schodach
• obfite pocenie się nocami (przez kilka nocy pod rząd)
• podwyższenie temperatury, utrzymujące się dłużej niż przez tydzień
• długotrwała biegunka
• suchy kaszel, niepowiązany z żadną dolegliwością
• grzybica w jamie ustnej (charakterystyczny biały nalot), której zwykle towarzyszą nadżerki błony śluzowej policzków
• obrzmienie błon śluzowych jamy ustnej i pochwy oraz języka
• wysypka
• chłoniak (nowotwór w układzie limfatycznym)

Po tym okresie wczesnych objawów, następuje okres utajonego nosicielstwa. Nie występują wówczas żadne dolegliwości - ani fizyczne, ani związane z samopoczuciem. Przez ten czas układ odpornościowy stopniowo ulega wyniszczaniu i dopiero po kilku latach (rzadziej po kilkunastu) gwałtownie pojawia się ostatnie stadium infekcji wirusem HIV - AIDS. Najczęstsze objawy to gorączka, duszności, nudności i ciężkie biegunki, bóle głowy, ból gardła i trudności przy przełykaniu, zaburzenia wzroku, silne wahania nastroju, kłopoty z pamięcią i koncentracją, spadek masy ciała, ogólnie postępujące wyniszczenie całego organizmu.

Choroby, na które najczęściej zapadają chorzy na AIDS to: gruźlica, zapalenie płuc, półpasiec, opryszczka, mięsak Kaposiego (nowotwór złośliwy) i innego rodzaju zakażenia bakteryjne, wirusowe i grzybicze.

Przebieg tego stadium może być różny - jedni umierają bardzo szybko w wyniku gwałtownego i silnego rozwoju choroby, u innych objawy łagodnieją po jakimś czasie, by później wrócić w ostrzejszej formie.

Choć prowadzone jest wiele starań, do dziś nie ma szczepionki przeciwko HIV, gdyż wirus ten jest bardzo zmienny. Nie istnieje również skuteczny lek. U osób zakażonych stosuje się leki (AZT i ZDU), które jedynie spowalniają postęp infekcji i tym samym opóźniają rozwinięcie się AIDS. Nie ma jednak sposobu na całkowite wyeliminowanie wirusa z organizmu.

Drogi zakażenia wirusem HIV

Wirus HIV jest wirusem specyficznym, ponieważ drogi jego rozprzestrzeniania się są bardzo ograniczone. Może przenieść się z jednego człowieka na drugiego jedynie drogą płciową lub przez bezpośredni kontakt krwi zakażonej z krwią zdrowej osoby. Podczas stosunku seksualnego wirus może przedostać się do organizmu wraz z krwią, spermą lub wydzieliną pochwową przez błony śluzowe członka, odbytu lub pochwy. Używanie prezerwatywy w dużym stopniu zabezpiecza przez zakażeniem. Wirus może znajdować się również w mleku matki karmiącej.

Kontakt z zakażoną krwią może nastąpić:

• podczas używania wspólnych igieł, strzykawek lub innych przedmiotów, na których mogą zostawać resztki krwi (najczęstsza droga zakażenia wśród narkomanów)
• podczas transfuzji krwi lub narządów (obecnie krew i tkanki dawców są badane na obecność HIV, więc droga ta jest zminimalizowana)
• podczas porodu (krew zakażonej matki miesza się wówczas z krwią płodu)
• podczas bezpośredniego kontaktu z krwią w sytuacjach pierwszej pomocy przy otwartych ranach, krwawiących otarciach itp.

Aby doszło do zakażenia, w krwi lub innej wydzielinie musi być duża ilość wirusów, niewielkie jego ilości nie są w stanie zainfekować organizmu.

Wirusem HIV nie można się zarazić drogą kropelkową ani pokarmową, toteż kichanie czy kaszel osoby zakażonej nie są niebezpieczne. Nie można się również zarazić poprzez jej ślinę czy pot ani kontakt z przedmiotami codziennego użytku. Bez obaw można więc całować i przytulać nosiciela, używać tych samych naczyń i sztućców czy ręcznika. Wirus HIV nie jest przenoszony przez owady ani inne zwierzęta domowe.

Niestety, wiedza społeczeństwa o HIV nie jest zbyt rozwinięta i wciąż spotyka się obawę przed osobami zarażonymi i chęć odizolowania ich od reszty (w szkole czy w pracy). Lekarze argumentują, że gdyby rzeczywiście AIDS było chorobą tak zaraźliwą, jak wielu z nas uważa, to już dawno ludzkość by została zdziesiątkowana. Trzeba poznać to, czego się boimy - wtedy okaże się, że nie ma się czego bać.

Czynniki ryzyka w kontaktach seksualnych

W przypadku kontaktów seksualnych jedyną gwarancją, że nie dojdzie do zakażenia HIV jest tylko całkowita abstynencja. Zawsze istnieje jakieś ryzyko zarażenia, w zależności od sytuacji - mniejsze lub większe. Najbardziej ryzykuje mężczyzna uprawiający stosunek analny z mężczyzną, który dożylnie wstrzykuje sobie narkotyki. Kontakty heteroseksualne są mniej ryzykowne, ale pod warunkiem, że żadne z partnerów nie używa dożylnych narkotyków.

Poniżej przedstawiono różne zachowania seksualne, pogrupowane pod względem ryzyka zarażenia HIV.

Zachowania seksualne bardzo ryzykowne (wysoki stopień prawdopodobieństwa zarażenia HIV - możliwy bezpośredni kontakt krwi z krwią lub spermy z krwią):

• stosunek analny jako osoba bierna (dotyczy zarówno kobiet, jak i mężczyzn), nawet w przypadku użycia prezerwatywy
• stosunek kobiety z mężczyzną homo- lub biseksualnym
• dowolny stosunek płciowy z osobą używającą narkotyków wstrzykiwanych dożylnie
• częste zmiany partnerów seksualnych (więcej niż jeden w ciągu roku)
• stosunki z partnerem mających innych partnerów
• używanie wspólnych gadżetów erotycznych (np. wibratora)
• stosunek seksualny bez użycia prezerwatywy i środka plemnikobójczego
• fellatio bez użycia prezerwatywy i gdy wytrysk następuje w ustach kobiety
• cunnilingus podczas menstruacji kobiety

Fellatio bez użycia prezerwatywy jest ryzykowne zarówno dla kobiety, jak i dla mężczyzny. Jeśli to sperma jest zakażona, wirus z łatwością może wniknąć do organizmu kobiety przez błonę śluzową jamy ustnej. Wystarczy niewielkie zadrapanie, powstałe np. przy przygryzieniu języka lub otarciu dziąseł szczoteczką do zębów. Niebezpieczny dla mężczyzny może być kontakt jego penisa ze śliną zakażonej kobiety.

Cunnilingus w trakcie menstruacji jest dla mężczyzny zachowaniem bardzo ryzykownym. Wirus znajdujący się w krwi zakażonej kobiety może przedostać się do jego organizmu poprzez śluzówki jamy ustnej i gardła. O uszkodzenia w tych miejscach bardzo łatwo, a dla wirusa wystarczą mikroskopijne ranki.

Zachowania seksualne ryzykowne (zakażenie wirusem HIV prawdopodobne, lecz w dużo mniejszym stopniu, niż w poprzedniej grupie):

• stosunek seksualny (pochwowy) z osobą przygodną, nieznaną, nawet jeśli użyta została prezerwatywa i środek plemnikobójczy, zwłaszcza, gdy jest to osoba, o której nie wiadomo, czy nie używa narkotyków dożylnych lub nie uprawia seksu analnego
• fellatio bez użycia prezerwatywy, nawet jeśli wytrysk następuje w sposób kontrolowany, poza ustami kobiety
• pocałunki, podczas których język znajduje się głęboko w ustach partnera, szczególnie z partnerem nieznanym

Zachowania seksualne mało ryzykowne (prawdopodobieństwo zarażenia HIV występuje tylko teoretycznie):

• pocałunki, przytulanie się, obejmowanie
• pieszczoty polegające na dotykaniu ciała partnera, zarówno jego części osłoniętych ubraniem, jak i odkrytych
• pieszczoty polegające na całowaniu ciała partnera, pod warunkiem, że usta nie kontaktują się ze skaleczeniami i zadrapaniami na skórze, ani że nie ma kontaktu ust z językiem partnera, jego genitaliami i odbytem
• wzajemna masturbacja
• masaż
• wspólna kąpiel lub prysznic

Ryzyko zakażenia a płeć

W pierwszych latach, kiedy zaczęto mówić o epidemii AIDS, zarażenia występowały przeważnie wśród mężczyzn homoseksualnych. Stąd nasunęło się pytanie, czy wirus może przenosić się również drogą stosunków heteroseksualnych z kobiety na mężczyznę i z mężczyzny na kobietę? Obecnie wiadomo z pewnością, że drogi zarażenia wirusem HIV prowadzą w obu tych kierunkach, jednak okoliczności i stopień ryzyka są bardzo różne, a eksperci nie mogą osiągnąć jednomyślności w tej sprawie.

Dominuje pogląd, że łatwiej zaraża się kobieta od mężczyzny, niż odwrotnie. Argumentem jest to, że wydzielina kobiecej pochwy zawiera bardzo małe ilości wirusa. Niektórzy lekarze uważają nawet, że zarażenie się mężczyzny od prostytutki jest wynikiem jego kontaktu ze spermą poprzednich klientów, pozostałą jeszcze w pochwie kobiety. Teza ta nie została udowodniona, ale sposoby przenoszenia się wirusa mogą wskazywać na jej prawdziwość. Część specjalistów twierdzi jednak, że wskaźniki częstości zarażenia mężczyzny od kobiety i kobiety od mężczyzny są bardzo zbliżone do siebie, z nieznaczną jedynie przewagą w stronę zakażenia kobiety od mężczyzny.

Regułą natomiast jest wzrost stopnia ryzyka wraz ze wzrostem liczby partnerów seksualnych. Im więcej partnerów tym większe prawdopodobieństwo trafienia na osobę zarażoną. Warto też zwrócić uwagę na ilość partnerów w kontaktach homo- i heteroseksualnych - można tu znaleźć odpowiedź na pytanie, dlaczego częstość zarażeń jest tak wysoka wśród homoseksualistów.

Niezależnie od orientacji seksualnej i kierunku przenoszenia wirusa, ryzyko zakażenia jest bardzo wysokie, jeśli jedno z partnerów cierpi na chorobę weneryczną. W przebiegu tych chorób bowiem przeważnie występują zmiany w obrębie narządów płciowych, które ułatwiają wnikanie wirusa.

Jak żyć bezpiecznie?

Choroby przenoszone drogą płciową są obecne w każdym społeczeństwie i - jak na razie - nie sposób ich wyeliminować. Dlatego należy liczyć się z tym, że ryzyko zawsze istnieje i postępować tak, by nie narażać zdrowia i życia własnego ani partnera, którego się kocha. Nie chcąc rezygnować z seksu całkowicie, powinno się podjąć przemyślane decyzje odpowiednio wcześnie. Wspólnie można ustalić, że dopóki partnerzy nie poznają się na tyle dobrze, żeby obdarzyć się pełnym zaufaniem, będą powstrzymywać się od zachowań seksualnych, niosących ze sobą większe ryzyko zarażenia. Na początku związku można poddać się wspólnym badaniom na nosicielstwo wirusa HIV oraz innych chorób przenoszonych drogą płciową. Po takich badaniach dobrze jest odczekać pół roku i zbadać się ponownie (wykrycie HIV w organizmie często jest możliwe dopiero po kilku miesiącach), a w tym czasie unikać zachować ryzykownych. Pozostaje zawsze świadomość, że po badaniach będzie można bezpiecznie i spokojnie pozwolić sobie na więcej.

Oczywiście takie decyzje i wybory zależą od indywidualnego podejścia i potrzeby bezpieczeństwa każdego z partnerów. Jedni będą czekać, bo wolą później mieć poczucie pełnego bezpieczeństwa, ci z silniejszymi potrzebami seksualnymi zaryzykują, po prostu ufając partnerowi. Podejście zależy też od wieku partnerów oraz rodzaju więzi między nimi. Ryzyka jednak nie da się wyeliminować całkowicie i tak samo można zarazić się w czasie pierwszego w życiu stosunku (po prostu pech), jak i od któregoś z kolejnych partnerów po krótkim okresie współżycia z nim. W każdym przypadku efekt jest taki sam - prawdopodobnie śmierć po kilku, może kilkunastu latach od zakażenia.

Ryzyko zakażenia w zakładach usługowych

W zakładach usługowych, szczególnie fryzjerskich i kosmetycznych, możliwe jest zakażenie wirusem HIV, ponieważ możliwy jest kontakt z krwią. Zarazić się może osoba wykonująca zabieg od klienta oraz klient od osoby wykonującej zabieg. W zakładach takich konieczne jest dbanie o czystość używanych narzędzi oraz ubrań ochronnych. Wymagana jest bezwzględna czystość osobista pracowników oraz pomieszczeń i stanowisk zabiegowych.

Oto zasady, których należy przestrzegać w tego typu zakładach:

• przed i po wykonaniu każdego zabiegu pracownik powinien umyć ręce mydłem, zdezynfekować je i spłukać pod ciepłą, bieżącą wodą
• w bezpośredniej bliskości umywalki powinien znajdować się dozownik mydła w płynie oraz jednorazowe ręczniki, a woda powinna być uruchamiana bez konieczności dotykania umywalki dłonią, co mogłoby sprzyjać przenoszeniu drobnoustrojów
• wszelkiego rodzaju zabiegi wiążące się z naruszeniem ciągłości tkanki należy wykonywać w jednorazowych, sterylnych rękawiczkach, maseczce i okularach ochronnych oraz w fartuchu
• stosowane rękawice, waciki, gazy, tampony, lignina powinny być wyjałowione, a po zużyciu traktowane jako medyczne odpady niebezpieczne i utylizowane zgodnie z przepisami o tego typu odpadach
• wszystkie narzędzia po wykonaniu zabiegu powinny zostać poddane dezynfekcji i odpowiedniemu zabezpieczeniu
• pojemniki przeznaczone do dezynfekcji narzędzi powinny stać w pobliżu miejsca pracy, ale płyn dezynfekujący stosuje się dopiero po zakończeniu zabiegu, ponieważ jego opary są szkodliwe. Narzędzia powinny zostać całkowicie w nim zanurzone, a pojemnik szczelnie zamknięty. Preparat używany do dezynfekcji powinien być odpowiednio dobrany pod względem zakresu działania (bakterie, wirusy i grzyby), czasu trwania dezynfekcji oraz oddziaływania z tworzywem, z którego wykonane są narzędzia. Powinien oczywiście spełniać wymogi Państwowego Zakładu Higieny.
• po dezynfekcji narzędzia powinny zostać umyte w wodzie z detergentem oraz poddane sterylizacji w autoklawie parowym (sterylizacja zewnętrzna i wewnętrzna); stosowane do sterylizacji autoklawy powinny posiadać atest Państwowego Zakładu Higieny
• ostre narzędzia jednorazowego użycia należy umieścić w odpowiednio zabezpieczonym pojemniku i traktować jako odpady niebezpieczne
• aparaty do zabiegów kosmetycznych, np. łóżka do opalania czy pasy do masażu, należy poddawać konserwacji i dezynfekcji zgodnie z ich instrukcją obsługi
• wszelkie stosowane kosmetyki i środki chemiczne muszą spełniać wymogi Państwowego Zakładu Higieny
• w przypadku widocznych skaleczeń u klienta, powinien on być obsługiwany z zachowaniem szczególnej ostrożności (rękawiczki ochronne)
• skaleczenia czy pęknięcia skóry u klienta lub pracownika powinny być zabezpieczone plastrem z opatrunkiem przez przystąpieniem do wykonywania zabiegu
• pracownicy z ranami, które nie dadzą się odpowiednio zabezpieczyć, nie mogą mieć kontaktu z klientami aż do całkowitego wyleczenia
• pracownicy powinni dbać o to, by ich dłonie były czyste, a paznokcie nie były przyczyną zadrapania klienta
• zabiegi, w których może dojść do krwawienia lub polegających na oczyszczaniu krwi, powinny być wykonywane w jednorazowych, sterylnych rękawiczkach, które po zużyciu należy traktować jako odpady niebezpieczne
• w razie zranienia w trakcie wykonywania zabiegu, należy go bezzwłocznie przerwać, a skaleczone miejsce przemyć wodą z mydłem (może być płyn na bazie alkoholu 70% do mycia rąk) i zdezynfekować. W przypadku większych skaleczeń należy udać się do lekarza