Wśród wszystkich dokrewnych gruczołów role szczególna odgrywa mózgowa przysadka. Przednia jej część (gruczołowa) oraz część pośrednia wydziela tropowe hormony, pobudzające inne dokrewne gruczoły do wydzielania hormonów własnych albo bezpośrednio oddziaływają na komórki organizmu. Z względów tych ten gruczoł nazywano nadrzędnym gruczołem.
Zasada nadrzędnego gruczołu sprawia, iż mózgowa przysadka jest funkcjonalnie powiązana z pozaprzysadkowymi gruczołami mechanizmem sprężenia zwrotnego ujemnego. Jego funkcjonowanie opiera się na tym, iż efekt określonego procesu hamująco działa na przyczynę, stanowiącą jego źródło. Tropowy hormon pobudza pozaprzysadkowy gruczoł do wydzielania własnego hormonu, a ten z kolei regulująco działa na procesy, które zachodzą w komórkach określonych i równocześnie hamująco oddziałuje na przysadkę.
Mechanizm ten umożliwia mózgowej przysadce kontrolę wydzielanie hormonów a także regulację określonych procesów zachodzących w organizmie.
Wszystkie dokrewne gruczoły podległe mózgowej przysadce powiązane są z nią poprzez mechanizm ujemnego zwrotnego sprężenia.
Mózgowa przysadka połączona jest z podwzgórzem - stanowiącym część międzymózgowia. Nerwowe komórki podwzgórza wytwarzają neurohormony różnego rodzaju. Oksytocyna i wazopresyna (ADH) są przekazywane przy pomocy nerwowych zakończeń do części tylnej (nerwowej) przysadki, a tam są magazynowane oraz do krwi uwalniane zgodnie z potrzebami. Liberyny (RH), które pobudzają przysadkowe wydzielanie i statyny (RIH), które hamują ten proces, są wydzielane do wrotnego układu przysadki a z jego pośrednictwem łącznie z krwią trafiają do środkowej i przedniej części mózgowej przysadki regulując wydzielanie i syntezę tropowych hormonów. Przysadka mózgowa i podwzgórze są także powiązane mechanizmem zwrotnego ujemnego sprężenia.
Obecne są dwie pętle sprężenia zwrotnego ujemnego w tym m.in.:
- Krótka - droga: podwzgórze - mózgowa przysadka - podwzgórze
- długa - droga: podwzgórze - mózgowa przysadka - pozaprzysadkowy gruczoł - podwzgórze
Jeżeli pod działaniem liberyny ilość tropowego hormonu wzrośnie to wskutek zwrotnego sprężenia on oddziałuje na podwzgórze, wzmagające wydzielanie statyny.
Regulacja wydzielania dokrewnych gruczołów pozbawiona pośrednictwa nadrzędnych gruczołów zachodzi również w oparciu o ujemne zwrotne sprężenie. To związane jest ze sprężeniem w pary hormonów o działaniu przeciwstawnym. Tym sposobem regulowany jest poziom we krwi wapnia poprzez kalcytoninę i parathormon a także glukozy poprzez glukagon i insulinę.
Przykład: regulacja we krwi glukozy. W utrzymaniu odpowiedniego poziomu we krwi cukru oraz regulacji węglowodanowych przemian role główną posiadają hormony trzustki. Za duży poziom cukru wywołuje wydzielanie insuliny, stymulującej wykorzystywanie szybkie glukozy poprzez komórki. Ten hormon, poprzez przyspieszenie transportu cukru do różnych komórek, intensyfikuje procesy utleniania cukru a także pobudza wytwarzanie glikogenu w mięśniach i wątrobie oraz przemianę cukrów w tłuszcze (tzw. litogeneza). Glukagon działa antagonistycznie, wydzielany jest po zmniejszeniu ilości cukru we krwi. Związek ten uruchamia węglowodanowe rezerwy wątroby, tym sposobem zwiększając stężenie cukru którego poziom powraca do normalnej wartości. W stresowych sytuacjach działanie glukagonu jest spotęgowane poprzez adrenalinę. Wygląda to podobnie przy regulacji we krwi ilości wapnia, poprzez wspomniane wcześniej hormony.
