OKRES WYSTĘPOWANIA, CECHY CHARAKTERYSTYCZNE BUDOWY, KULTUROWE ORAZ NARZĘDZIOWE ZACHOWANIA
AUSTRALOPITEKI
Ten gatunek człowieka występował 4-2 mln lat temu. Ich kości szkieletu wskazują na to, iż poruszali się w pionowej postawie a ustawienie i kształt zębów przypominają ludzkie cechy. Australopiteka cechowała stosunkowo masywna budowa ciała oraz duże trzonowe zęby, ale z kłami już skróconymi, prawdopodobnie był głównie albo tylko roślinożerny, posiadał mózg mający objętość do 500 cm3. Cechy budowy stóp oraz miednicy pozwalają stwierdzić iż był dwunożną istotą. Organizmy te były zbieraczami. Żywili się padliną, robakami i korą. Nie posiadały umiejętności gromadzenia jedzenia. Były raczej osobnikami samotnikami, nie skupiały w gromady. W celu zapewnienia sobie bezpieczeństwa posługiwali się kamieniami i kijami, lecz nie mogli konkurować ze zwierzętami dzikimi. Tryb życia australopiteków był koczowniczy, dużo przebywały na drzewach.
HOMO HABILIS
Człowiek ten żył przed 3 milionami lat. Wyposażony był w lepiej wysklepioną, delikatniejszą czaszkę mającej większą pojemność (700-800 cm3). Sylwetka jego była wyprostowana bardziej w porównaniu z Australopitekami, był tym samym przystosowany w większym stopniu do poruszania się przy zastosowaniu dwóch kończyn. Anatomiczna budowa dłoni pozwoliła stwierdzić, iż ten człowiek był zdolny do wykonywania czynności precyzyjnych. Był on pierwszą istotą która wytwarzała narzędzia prymitywne. Był zdolny do wykorzystania ognia, zapewne nie potrafił go rozniecać. Wykazywał rozwinięte społeczne zachowania, żył w rodzinnych grupach na otwartych leśnych sawannach. Posługiwał się zapewne również już mową.
HOMO EREKTUS
Żył przed 1,8-2 milionami lat. Jego cechami charakterystycznymi były rozwinięte silnie nadoczodołowe wały, wysunięte ku przodowi masywne szczęki oraz pochylone czoło. Jednocześnie jego proporcje ciała i wzrost były zbliżone do współczesnego człowieka. Ewolucja tego gatunku doprowadziła do znacznego zwiększenia rozmiarów mózgu: od 800 cm3 charakterystycznych dla form najwcześniejszych do w przybliżeniu 1200 cm3 Rozpoczął tworzenie pierwszych gromad (dowódcą tej gromady był najsilniejszy i najodważniejszy mężczyzna), choć prowadzi nadal tryb życia koczowniczy, lecz wykorzystuje siedliska naturalne w tym jaskinie czy szałasy. Stawia próby walki ze zwierzętami, zwłaszcza przy pomocy łuków, dzid, strzał, oszczepów. Nadal jest zbieraczem, lecz w wytwarza przeciwieństwie do Australopiteków zasobniki na zboże, owoce i wodę. Żywił się korzeniami roślin, owocami leśnymi, upolowaną zwierzyną oraz ptasimi jajkami. Gesty oraz dźwięki stanowiły sposób na porozumiewanie się z jego współtowarzyszami. Dodatkowo zaczął wykorzystywać ogień naturalny, czyli ogień powstały m.in. na skutek uderzenia pioruna albo wybuchu wulkanu.
Żył około 150 tys. lat temu. Ten gatunek charakteryzował się wzrostem niskim - mężczyźni 160 cm średnio, kobiety z kolei 140 cm. Jego sylwetka była przysadzista, czaszka i twarz duże stosunkowo, a brwiowe łuki wydatne. Posiadał wąską, wydłużona do tyłu i spłaszczoną od góry czaszkę. Posiadał umiejętność wytworzenia różnych narzędzi: drewniane oszczepy, ostrza krzemienne, skrobaki itp. Ci praludzie zapewne wykazywali także jakieś duchowe życie, ponieważ grzebali swych zmarłych, przy czym obdarzali ich podczas pochówku narzędziami, prawdopodobnie użytecznymi znacznie w świecie należącym do żywych. Neandertalczyk uprawiał zbieractwo i myślistwo, znał ogień, chronił zapewne ciało przed grożącym zimnem skóry, już praktykował pochówek obrzędowy zmarłych.
HOMO SAPIENS
Pojawiał się 30 tysięcy lat temu. To co wyróżnia anatomicznie Homo sapiens od pozostałych człowiekowatych to wykształcenie bródkowej guzowatości, twarzoczaszka cofnięta, zanik nadoczodołowych wałów, mózgoczaszka wysoko wysklepiona a także budowa delikatna szkieletu oraz wyższy wzrost. Główny jego atut to sprawny, wysoko rozwinięty mózg (1100-1400 cm3) a także zdolność do mowy artykułowanej.
Ten człowiek wyróżniał się większą zręcznością względem pozostałych gatunków. Charakteryzowała go również zwiększona pojemność mózgu. Był w stanie wytwarzać liczne narzędzia, żył przede wszystkim z myślistwa. Wraz z końcem paleolitu rozwojowi podlegała sztuka. Znane są odnalezione posążki kobiet wykonane z ciosów mamuta, takich jak słynna już "Wenus z Willendorfu" - zapewne stanowiły one symbole bogini - matki, zatem bóstwa płodności. Żyjący w tym czasie ludzie ryli również płaskorzeźby, które przedstawiały zwierzęta. Człowiek z czasów paleolitu był żyjącym zwykle ze zbieractwa i myślistwa koczownikiem. Dopiero ustąpienie struktur lodowców dało możliwość kontaktów pomiędzy szczepami oraz wymiany pomysłów. Człowieka cechuje wysoka inteligencja oraz wysoki stopień psychicznego rozwoju, posługuje się właściwą mu mową, podlega nieustannej kulturowej ewolucji, która napędzana jest przez zdolność myślenia abstrakcyjnego oraz celowego, świadomego podejmowania decyzji, jak i rozwój pracy połączony z nieustannym doskonaleniem narzędzi, a to sprzyjało idącemu daleko rozwojowi współżycia w danym społeczeństwie.
