Jedyną z postaci gruźlicy, poza gruźlicą płucną, jest gruźlica skóry. Występuje ona u osób, które mają stosunkowo wysoką odporność swoistą. Gruźlica skóry ma przewlekły charakter. Może ona towarzyszyć gruźlicy płuc lub innych narządów wewnętrznych lub występować sama.
Gruźlicę wywołują bakterie zwane prątkami gruźlicy (Mycabacterium tuberculosis). Najczęściej ich źródłem jest człowiek chory na gruźlicę typu tzw. otwartego, której przebiegowi wydalanie na zewnątrz zakaźnych prątków. Pod wpływem tych czynników chorobotwórczych dochodzi do uszkodzenia tkanek, które wykazują ponadto skłonności do martwicy. W wyniku degeneracji tkanek dochodzi w organizmie do powstania odczynu wytwórczego (proliferacyjnego) lub odczynu zapalno-wysiękowego. Najbardziej charakterystyczną zmianą histologiczną, która towarzyszy tej chorobie, jest powstanie guzka, zwanego guzełkiem gruźliczym (tuberculum). Jest to twór złożony z różnokształtnych komórek nabłonkowych o dużych jądrach komórkowych, komórek olbrzymich oraz limfocytów. W obrębie guzełka dochodzi do martwicy, której towarzyszy wytworzenie mas serowatych. Pojedyncze guzełki mogą się ze sobą łączyć, w wyniku czego dochodzi do rozpływania się martwiczych mas i ich wypadania, czego efektem mogą być ubytki tkankowe, tak zwane jamy (cavernae), np. w płucach. Gojenie się zmian gruźliczych polega na łącznotkankowym włóknieniu (bliznowaceniu), a następnie na kurczeniu się powstałych blizn. W związku z tym tworzą się zaciągnięcia i zniekształcenia w zarażonych narządach. U człowieka gruźlicy atakuje najczęściej układ oddechowy.
Odmiany gruźlicy skóry:
- gruźlica brodawkowa skóry - jest to jedna z postaci gruźlicy skóry, która często powstaje w wyniku zakażenia prątkiem typu bydlęcego. Występuje ona np. na stopach u rolników. Zdarzają również przypadki zarażenia w czasie wykonywania sekcji, w efekcie czego dochodzi do powstania tzw. guzka anatomów na palcach. Jest to brodawkowaty, rogowaciejący wykwit skórny, zwiększający swe rozmiary obwodowo. Początkowo może przypominać on zwykłą brodawkę, jednakże różni się od niej zapalnym naciekiem u podstawy. Długotrwałe i nasilone zmiany mogą prowadzić do rozległej degeneracji tkanki i zniekształceń. Dodatkowo może wystąpić stan zapalny naczyń i węzłów limfatycznych leżących w pobliżu miejsca zakażenia
- gruźlica guzkowo-zgorzelinowa skóry - cechuje ją nadmiernie silna reakcja na tuberkulinę. Choroba ta powoduje powstanie licznych wykwitów guzkowych, które ulegają martwicy, czemu towarzyszy wytworzenie, rozsianych na skórze owrzodzeń. Owrzodzenia te tworzą się najczęściej na powierzchni kończyn
- gruźlica liszajowata skóry - powstaje w wyniku działania toksyn, które powstają w wyniku rozpadu prątków w ogniskach gruźliczych w narządach wewnętrznych. Odmiana ta może wystąpić u osób w dobrym stanie ogólnym, które przeszły próbę tuberkulinową lub są w trakcie leczenia przeciwgruźliczego. Choroba ta powoduje ogólny, symetryczny wysiew drobnych, różowych grudek. Ulegają one skupieniu, ale nie zlewają się ze sobą. Ta odmiana gruźlicy skóry nie sprawia dolegliwości i nie pozostawia blizn
- gruźlica prosówkowa skóry - występuje ona w efekcie ogólnego, krwiopochodnego wysiewu prątków gruźlicy do skóry. Chorobie tej towarzyszą ciężki stan ogólny, wysoka temperatura, różnopostaciowe wykwity skórne (grudki, guzki ulegające rozpadowi, zmiany krwotoczne) rozsiane na całej powierzchni skóry. Jest to ciężka i poważna choroba
- gruźlica rozpływna skóry - rzadko może wywodzić się z samej skóry, znacznie częściej z tkanek głębszych. Najczęstsze miejsca jej występowania, to: okolice podżuchwowe i boczne powierzchnie szyi, rzadziej są to okolice pachowej czy pachwinowe. Czasami występuje w okolicy mostkowej lub na pośladkach. Ponadto, u dzieci tworzy się czasem także nieco powyżej kącików ust. Choroba ta początkowo rozwija się w tkance podskórnej w postaci guzowatego nacieku, który po pewnym czasie ulega rozmiękczeniu i otwarciu, w wyniku czego powstaje jedna lub kilka przetok, z których wydobywa się skąpa wydzielina ropna. Przebieg tej odmiany gruźlicy skórnej jest bardzo przewlekły
- toczeń gruźliczy (gruźlica toczniowa) - jest to jedna z najczęściej występujących postaci gruźlicy skóry. Występuje głównie w następstwie infekcji błony śluzowej nosa drogą kropelkową, skąd proces chorobotwórczy rozszerza się na skórę twarzy (nos, policzki, uszy). Zmiany skórne występują w postaci tak zwanych guzków toczniowych, które są miękkie i mają żółtobrązowy kolor. Jeżeli choroba ta po raz pierwszy atakuje w dzieciństwie, pozostawia po sobie rozległe, nierówne blizny, w obrębie których proces chorobotwórczy może ulec wznowieniu. Po długim okresie czasu, w wyniku późnych powikłań, może spowodować rozwój raka kolczysto-komórkowego skóry
- gruźlica węzłów chłonnych - bakterie chorobotwórcze osadzają się często w węzłach chłonnych okolicy podżuchwowej. powstała ziarnina gruźlicza ma skłonność do martwicy, wtórnego rozmiękczenia i tworzenia ropiastej masy, która, jeżeli dojdzie do przebicia na powierzchnię skóry, wydzielana jest na zewnątrz jako tak zwana "zimna ropa gruźlicza". Przetoki goją się, pozostawiając szpecące blizny
- gruźlica wrzodziejąca skóry - nazwa ta dotyczy trzech postaci klinicznych gruźlicy skóry, w których głównym objawem jest owrzodzenie:
- gruźlica wrzodziejąca pierwotna - inaczej tzw. skórny zespół pierwotny. Występuje ona u niemowląt i małych dzieci, dla których jest to pierwszy kontakt z gruźlicą. W miejscu wniknięcia bakterii chorobotwórczej powstaje owrzodzenie. Po pewnym czasie następuje powiększenie okolicznych węzłów chłonnych
- gruźlica wrzodziejąca z nadkażenia - pojawia się u osób o wysokiej odporności, które uległy superinfekcji. Wytwarza się owrzodzenie na twardym podłożu naciekowym i pojawia się powiększenie okolicznych węzłów chłonnych. Odmiana ta może przypominać kiłową zmianę pierwotną
- gruźlica wrzodziejąca z samonadkażenia - dotyka ona osoby z ciężką rozpadową gruźlicą narządów wewnętrznych. Zarażenie następuje przez wydzielinę obfitą w prątki gruźlicy, która wypływa poprzez otwory ciała. Dlatego też, najczęstsza lokalizacja owrzodzeń w tej postaci gruźlicy skórnej, to błona śluzowa jamy ustnej, wargi, ujście cewki moczowej i skóra w otoczeniu odbytu
