Depresja jest to stan obniżonego nastroju z towarzyszącym mu uczuciem przygnębienia, beznadziejności, utraty poczucia sensu życia, smutku. Depresja łączy się często z obniżoną sprawnością umysłową, apatią a także spowolnieniem ruchowym. Najczęściej wywołana jest przykrymi przeżyciami, niepowodzeniami zawodowymi lub osobistymi. Zazwyczaj mija po ustąpieniu czynników, które ją wywołały. Depresja może pojawić się bez żadnej przyczyny, samoistnie. Ma wtedy swoje źródło w patologicznych zaburzeniach sfery psychicznej i emocjonalnej lub też w chorobowych zmianach zachodzących w mózgu. W chorobie tej bardzo częste jest współwystępowanie charakterystycznych objawów somatycznych (m.in. skrócenie snu, obniżenie łaknienia i libido, spadek masy ciała). Depresja jest zaburzeniem, które może mieć charakter depresji egzogennych (depresje objawowe, somatogenne) - dominują przyczyny związane bezpośrednio z różnymi chorobami (np. choroby układu krążenia, dokrewnego, nerwowego, choroby zakaźne, metaboliczne) lub stanami somatycznymi (m.in. niedoborami pokarmowymi, niepożądanym działaniem niektórych leków). Przyczyny depresji endogennych (depresje w przebiegu chorób afektywnych) nie są w pełni poznane, lecz za dominujące uważa się uwarunkowania biologiczne z udziałem czynników dziedzicznych i nabytych. Depresja może wystąpić jednorazowo (epizod depresyjny) lub powtarzać się z różną częstością (depresja nawracająca) lub trwać przewlekle (depresja przewlekła); depresja nawracająca przybiera u niektórych chorych postać nawrotów powtarzających się regularnie w określonej porze roku (depresja sezonowa).

Depresja wymaga leczenia, które dobierane jest w zależności od jej przyczyn. Najczęściej leczenie depresji polega na stosowaniu środków farmakologicznych o działaniu przeciwdepresyjnym, psychoterapii oraz leczenia chorób somatycznych, jeśli występują. Leczenie depresji jest zazwyczaj trójetapowe:

  1. leczenie fazy ostrej - epizodu, nawrotu,
  2. leczenie podtrzymujące - utrwalające,
  3. profilaktyka.

W chwili obecnej w Polsce zarejestrowanych jest kilkadziesiąt leków przeciwdepresyjnych. Różnią się one nie tylko budową chemiczną, ale także profilem i siłą działania oraz bezpieczeństwem ich stosowania w konkretnym przypadku. Decyzję o zastosowaniu danego środka może podjąć tylko lekarz, najlepiej psychiatra. Specjaliści z tej dziedziny mają największe doświadczenia i wiedzę w zakresie działania tej grupy leków, wskazań czy ewentualnych interakcji z innymi farmaceutykami. Efekty stosowania leków przeciwdepresyjnych widoczne są zwykle po 2,3 lub nawet 4 tygodniach zażywania pełnej dawki terapeutycznej. Do tego czasu może nie być widoczna żadna poprawa. Po uzyskaniu poprawy należy przyjmować lek zgodnie z zaleceniami lekarza, zazwyczaj jeszcze przez 3 - 6 miesięcy. Stosowanie niskich dawek lub nieregularne zażywanie leków nie leczy depresji, a zbyt duże dawki mogą być niebezpieczne dla życia. Leki przeciwdepresyjne nie uzależniają. Natomiast leki uspokajająco - nasenne nie działają przeciwdepresyjnie, ale są stosowane wspomagająco. Dają jedynie efekt objawowy, zmniejszając niepokój, uczucie napięcia czy poprawiają sen. Nie mogą być stosowane przewlekle. Regularne ich stosowanie przez okres dłuższy niż 4 - 5 tygodni może doprowadzić do uzależnienia. W trakcie stosowania leków przeciwdepresyjnych może wystąpić zmniejszenie szybkości reakcji. Dlatego należy zachować szczególna ostrożność przy prowadzeniu pojazdów i obsługiwaniu urządzeń mechanicznych.

Podział leków przeciwdepresyjnych ze względu na mechanizm działania:

  • Leki nieselektywne hamujące zwrotny wychwyt monomim głównie noradrenaliny i serotoniny, ale często wykazują też powinowactwo do innych receptorów np. do receptorów muskarynowych, adrenergicznych czy histaminowych a są to leki:
      • Trójpierścieniowe - amitryptylina, imipramina, doksepina,
      • Czteropierścieniowe - maprotylina,
      • Inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny i noradrenaliny - milnacipran,
  • Selektywne inhibitory zwrotnego wychwytu monoamin:
      • Serotoniny SSRI - fluoksetyna, fluwoksamina, paroksetyna, sertalina, citalopram,
  • Inhibitory monoaminooksydazy IMAO:
      • Selektywne, odwracalne RIMA,
      • Nieselektywne - fenelzyna, tranylcypromina -w Polsce nie są używane.
  • Inne:
      • Antagonista alfa2 - adrenoreceptora - mianseryna,
      • Inhibitor osi LPPN - tianeptyna,
      • Agonista NA (alfa 2) i 5HT1, antagonista 5 - HT2 i 5 - HT3 - mirtazapina,
      • Leki stosowane głównie w innych wskazaniach - B - blokery,
      • Neuroleptyki - niektóre leki tej grupy wykazują słaby efekt przeciwdepresyjny - np. pochodne tioksantenu, zuklopentyksol. Są stosowane w depresjach z dużym lękiem, niepokojami, urojeniami. Najczęściej ich zastosowanie jest wstępem przez właściwym leczeniem przeciwdepresyjnym,
      • Normotyki - normalizują nastrój. Stosowane są w leczeniu i profilaktyce nawrotów faz choroby afektywnej dwubiegunowej, są to np. sole litu, karbamazepina, kwas walproinowy,

Podział leków przeciwdepresyjnych ze względu na budowę chemiczną:

  • Klasyczne leki o budowie trójpierścieniowej. Ich zaletą jest to, że działają przeciwdepresyjnie i co najważniejsze sprawdzają się w terapii depresji. Wadą tych leków jest to, że mają powolne działanie. Zazwyczaj pierwszy efekt występuje po 2 - 3 tygodniach. Bardzo niebezpieczne jest przedawkowanie tych leków, ponieważ przekroczenie dawki o 3 - 5 razy dawki maksymalnej stanowi dawkę toksyczną. W związku z tym istnieje możliwość wykorzystania tego leku do celów samobójczych. Działaniem niepożądanym tej grupy leków przeciwdepresyjnych jest wystąpienie kardiotoksyczności, czyli zaburzenie rytmu serca. Inną istotną wadą leków o budowie trójpierścieniowej jest opróżniony początek działania. Leki przeciwdepresyjne działają po około 2 - 3 tygodniach. Objawy uboczne ich działania to głównie: suchość w ustach, zaparcia, zaburzenia akomodacji i zaburzenia pamięci oraz ortostatyczne spadki ciśnienia, kardiotoksyczność spowodowana zaburzeniem rytmu serca przez uszkodzenie układu przewodząco - bodźcotwórczego, zwiększenie masy ciała. Leki te są skuteczne u około 60 - 70 % pacjentów. Ich skuteczne działanie zostało potwierdzone długoletnim badaniami. Nie stwierdzono większych różnic w sile działania poszczególnych leków trójpierścieniowych.
  • Leki drugiej generacji inne niż trójpierścieniowe: SSRI, SNRI i MAO. Są to leki, które działają przeciwdepresyjnie, po zażyciu tych leków jest mniejsze ryzyko popełnienia samobójstwa oraz charakteryzują się słabszym działaniem niepożądanym. Wadą tych leków jest to, że działają wolno a pierwsze efekty działania są widoczne po 2 - 3 tygodniach od podania. W porównaniu z lekami trójpierścieniowymi są to leki lepiej tolerowane i bezpieczniejsze. Jednak są mniej skuteczne w leczeniu depresji od leków klasycznych. Nie powodują działania antycholinergicznego, czyli niw wywołują suchości w ustach, zaparć, nie są też kardiotoksyczne i nie powodują przyrostu masy ciała. I co najważniejsze ich przedawkowanie nie jest niebezpieczne. W przypadku SSRI częstsze są nudności, wymioty, przynajmniej na początku terapii. Czasem może wystąpić niepokój. Nieodwracalne, nieselektywne inhibitory, monoaminooksydazy nie są w tej chwili używane w terapii depresji ze względu na toksyczność i mniejszą skurczność. Powodowały one przełomy nadciśnieniowe wywołane nadmiarem, tyramniy, która także zawarta jest w serze i czerwonym winie. Odwracalne selektywne IMAO - A są bezpieczniejsze i nie ma efektu tyraminowego. Należy jednak uważać, aby nie łączyć tych leków z selektywnymi IMAO - B, które są stosowane głównie w terapii choroby Alzhimera.

Inne sposoby terapii depresji:

  • Leki anksjolityczne - używane są w terapii wspomagającej a zwłaszcza w przypadku zaburzeń snu, niepokoju czy lęku,
  • Elektrowstrząsy - ten typ leczenia stosowany jest w ciężkich depresjach i depresjach lekoopornych,
  • Światłoterapia - stosuje się ją w leczeniach depresji sezonowych,
  • Psychoterapia - jest jedną z najskuteczniejszych metod leczenia terapii,
  • Deprywacja snu - stosuje się bezsenne noce, nieprzerywalny okres czuwania przynajmniej 36 godzin, zaleca się około dwóch razy w tygodniu podczas leczenia tymoleptycznego.

Mimo ogromnych postępów w leczeniu depresji są przypadki, wobec których lekarze są bezsilni. Często trudno jest nawet rozstrzygnąć, dlaczego wysiłki lekarzy nie odnoszą oczekiwanych skutków. Dopiero niedawno zwrócono uwagę na fakt, że niepowodzenia w leczeniu kobiet mogą być związane z różnicami między obu płciami. Z zasady, bowiem nie testuje się leków na kobietach w wieku rozrodczym, czyli dawkę i sposób podawania preparatu ustala się na organizmie mężczyzny. Oznacza to, że wiedza o działaniu środków psychotropowych jest niekompletna. W przypadku kobiet trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne są mniej skuteczne. Być może wynika to z biodostępności tych leków - ze względu na inny metabolizm w wątrobie, odmienny ciężar ciała, ilość krwi, procent tłuszczu, uwodnienie tkanek i wiele innych czynników fizjologicznych. Według niektórych badaczy większość leków przeciwdepresyjnych przepisywana jest kobietom a nie wiadomo czy i jak zmienia się ich skuteczność podczas cyklu menstruacyjnego. Co więcej nie wiadomo jak klimakterium wpływa na przebieg zaburzeń nastroju i ich leczenie ani jaka jest interakcja między zastępczą kuracją estrogenową którą coraz częściej stosuje się w okresie się w okresie menopauzy i innymi lekami przeciwdepresyjnymi. Lecząc depresję wieku podeszłego bardzo często zawodzi psychoterapia a przy leczeniu farmakologicznym kłopoty dotyczą ustalenia dawki leku, który miały by być przyjmowany. Ze względu na zmiany ilości wody i tłuszczu w starzejącym się organizmie trudno jest ustalić stały jego poziom we krwi.