Do najczęstszych chorób układu oddechowego należy nieżyt nosa, potocznie nazywany katarem. Wywoływany jest przez wirusy. U ludzi z katarem dochodzi do zmian zapalnych w błonie śluzowej wyściełającej jamę nosową i gardło. Wirus odpowiedzialny za wywołanie kataru przenoszony jest w powietrzu. Najczęsciej zarażenie następuje drogą kropelkową przy kontakcie z osobą chorą (podczas rozmowy lub przy podawaniu chorej osobie ręki). Przed infekcją można się ustrzec unikając kontaktu z człowiekiem chorym, co jednak nie zawsze jest możliwe. Odporność organizmu też ma w tym przypadku duże znaczenie. Objawy nieżytu nosa (kataru) są następujące: pojawienie się wodnistej śluzowatej wydzieliny w nosie, uczucie pieczenia w nosie i w gardle, czasem łzawienie oczu, w końcu kaszel i chrypka. Po pewnym czasie oddychanie przez nos staje się prawie niemożliwe z powodu śluzowatej wydzieliny. Aby zmniejszyć obrzęk śluzówki nosa, można stosować krople na katar, które są dość skuteczne, jednak nie działają zbyt długo. Poza tym nie można ich stosować przez długi czas, gdyż wywołują skutki uboczne, np. zakłócają rytm pracy serca, powodują powiększenie prostaty u mężczyzn. Jeżeli katar utrzymuje się zbyt długo, a w dodatku osoba chora nie dba o swój stan zdrowia, zaziębia się, słabo się ubiera i nie leczy nieżytu nosa, to mogą pojawić się powikłania w postaci zapalenia zatok. Zapalenie zatok przynosowych wywoływane jest przez wirusy lub bakterie, które prowadzą do zmian zapalnych w obrębie błon śluzowych zatok. Choroba objawia się złym samopoczuciem, gorączką, obfitą wydzieliną z nosa, bólem głowy o pulsującym lub uciskowym charakterze, bólem gałek ocznych, obrzękiem powiek, dreszczami. Chory ma uczucie silnego ucisku i bólu w głowie podczas schylania się. Z zapaleniem zatok człowiek nie jest w stanie poradzić sobie sam. Należy szybko zgłosić się do lekarza z tym problemem. Specjalistą zajmującym się chorobami zatok jest laryngolog. Często choroba wymaga wykonania zabiegu chirurgicznego, w czasie którego płyn zalegający w zatokach zostaje usunięty. Oprócz zatok przynosowych człowiek posiada również zatoki sitowe, czołowe, klinowe i szczękowe, które też mogą być miejscem rozwoju stanu zapalnego.

Krtań jest elementem dróg oddechowych, w którym często dochodzi do zmian chorobowych. Stany zapalne krtani wywoływane są, jak zwykle, przez bakterie i/lub wirusy. Zapalenie krtani może ograniczać się tylko do tego narządu lub też może być powiązane ze stanem zapalnym sąsiadujących narządów układu oddechowego. Objawami zapalenia krtani są: kaszel, chrypka, trudności w wydawaniu głosu, słaby głos, częściowy zanik głosu lub zmiana jego barwy, katar, podwyższona temperatura ciała. Pdczas tej choroby należy ograniczać mówienie, pić syropy i napary ziołowe, unikać przebywania, a zwłaszcza spania w suchych pomieszczeniach. Na kaloryfery (w zimie) najlepiej rozkładać mokre szmatki, które parując zwiększą zawartość pary wodnej w powietrzu.

Zapalenie oskrzeli czy płuc (do którego może prowadzić zapalenie oskrzeli) polega na wydzielaniu przez błonę śluzową dróg oddechowych dużej ilości śluzu, który zalega i podrażnia zakończenia nerwowe, a to jest powodem kaszlu, który ma na celu usunięcie wydzieliny na zewnątrz. Błona oskrzeli jest obrzęknięta. Przy ostrym zapaleniu oskrzeli chory silnie kaszle i czuje przy tym pieczenie w drogach oddechowych. Nie tylko bakterie i wirusy mogą być przyczyną zapalenia dróg oddechowych, ale również pył, opary niektórych związków chemicznych drażniących błony śluzowe, dym, wahania temperatury.

Niepokojącymi objawami, na które należy koniecznie zwrócić uwagę i które świadczą o chorobach dróg oddechowych są:

  1. przede wszystkim kaszel; jeśli utrzymuje się on przez dłuższy czas i przybiera na sile, należy koniecznie zwrócić się z tym do lekarza
  2. zaburzenia oddychania, tzn. niemiarowe oddechy, zbyt szybkie lub zbyt wolne lub raz szybkie, raz wolne
  3. duszności, czyli trudności w oddychaniu, mogące świadczyć o zwężeniu dróg oddechowych, zwłaszcza oskrzeli
  4. krwioplucie, czyli kaszel z wydzieliną zawierającą domieszkę krwi; może to świadczyć o uszkodzeniu dróg oddechowych, gruźlicy, raku płuca
  5. ból w klatce piersiowej, świadczący głównie o stanie zapalnym opłucnej
  6. różne dźwięki słyszane podczas oddychania, są to głównie świsty, syczenie;

Wszystkie opisane objawy wymagają bezwzględnej konsultacji ze specjalistą.

Chorobami płuc są: dychawica oskrzelowa (astma), rozedma płuc, zapalenie płuc, choroby pasożytnicze, POChP, i inne.

Zapalenie płuc, to zmiany wywołane stanem zapalnym w tkance płucnej, głównie w pęcherzykach płucnych. Powoduje to zmniejszenie wydajności pracy pęcherzyków płucnych, a co za tym idzie- całych płuc. Często objawia się to dusznościami i bólem (kłuciem) w klatce piersiowej. Często zapalenie płuc wywoływane jest przez bakterie. Jedną z takich bakterii jest Diplococcus pneumoniae (dwoinka zapalenia płuc). Innymi zarazkami chorobotwórczymi wywołującymi zmiany zapalne w tkance płucnej są wirusy (wspomniany już wirus grypy). Niebezpieczną chorobę objawiającą się jako nietypowe zapalenie płuc wywołują chlamydia. Są to bakterie, którymi człowiek może się zarazić od chorych ptaków (chodzi tutaj o ptaki egzotyczne, np. kanarki, papugi). Choroba wywołana przez chlamydia nazywa się papuzicą. Leczenie polega na podawaniu antybiotyków. Grzyby również mogą prowadzić do zmian zapalnych płuc. Grzybica dróg oddechowych pojawia się u ludzi z obniżoną odpornością, np. po leczeniu antybiotykami (zabita zostaje mikroflora symbiotyczna) lub u ludzi chorych na AIDS.

Rozedma płuc jest chorobą, w której dochodzi do patologicznego rozdęcia pęcherzyków płucnych i trwałych zmian w tkance płucnej. Człowiek chory na rozedmę nie może do końca opróżniać płuc (w porównaniu ze zdrowym człowiekiem, gdyż nigdy nie da się całkowicie opróżnić płuc z powietrza, zawsze pozostaje w płucach zalegająca objętość powietrza). Pojawia się duszność podczas wysiłku fizycznego, kaszel.

Astma (zwana dychawicą oskrzelową), to choroba, w której dochodzi do skurczu oskrzeli, czyli zmniejszenia światła oskrzeli, a to utrudnia przepływ powietrza i wywołuje duszności. Przyczyny skurczu oskrzeli mogą być różne. Przede wszystkim odpowiadają za to reakcje alergiczne na pył, kurz, opary substancji chemicznych, pyłki roślinne itp. Oskrzela mogą też kurczyć się pod wpływem bodźca nerwowego, w sytuacjach stresowych. Astma ma charakter uczuleniowy, dlatego należy leczyć wszelkiego rodzaju uczulenia, aby nie przekształciły się one w dychawicę oskrzelową. Astma objawia się nagłym napadem duszności i świstami słyszalnymi podczas oddychania. Swisty również są skutkiem zwężenia się światła oskrzeli. Leczenie polega na podawaniu środków odczulających, a przede wszystkim rozkurczowych. Często środki rozkurczowe podaje się pacjentowi w aerozolu, który rozpylany jest w jamie ustnej i wdychany. Działanie jest miejscowe i szybkie.