Jama ustna stanowi początkowy odcinek układu pokarmowego , jak również układu oddechowego ( w przypadku oddychania przez usta ).
Jamę ustną ograniczają policzki, dziąsła z zębami, język oraz podniebienie. Podniebienie składa się z dwóch części : przedniej -kostnej i tylnej - błoniastej. Ta chrzęstno- kostna płytka oddziela jamę nosową od jamy ustnej. Ponadto miękka cześć podniebienia zabezpiecza przed dostaniem się połykanego pokarmu do jamy nosowej. Umieszczone w jamie ustnej zęby , język oraz gruczoły ślinowe biorą udział w pierwszych etapach rozdrabniania i trawienia pokarmów. U człowieka zęby i język biorą dodatkowo udział w tworzeniu mowy.
Język.
Język jest mocno organem zbudowanym z wielu warstw mięsni poprzecznie prążkowanych. Mięśnie te biegną w kilku płaszczyznach, co zapewnia językowi dużą giętkość i ruchliwość. Skurcz poprzecznych mięsni języka a rozkurcz mięśni podłużnych powoduje jego wyciągniecie ku przodowi. Mięśniówka języka pokryta jest nabłonkiem, który jest zaopatrzony w dużą ilość komórek czuciowych - kubków smakowych. Komórki te odpowiadają za odczuwanie wrażeń smakowych podczas spożywania pokarmu.
Język, dzięki swym skomplikowanym ruchom miesza rozdrobniony pokarm i przepycha go z jamy ustnej do gardzieli.
Zęby.
Kształt i wielkość zębów uzależnione są przede wszystkim od rodzaju pokarmu jaki określone zwierzę zjada. Inaczej wykształcone są zęby roślinożerców a inaczej mięsożerców. Mimo tych wszystkich różnic zęby ssaków charakteryzują się wspólnym planem budowy.
Ząb zbudowany jest z korony, czyli części wystającej ponad dziąsło , szyjki którą okala dziąsło oraz korzeń zagłębiony w zębodole dziąsła.
Centralną część zęba stanowi miazga, czyli pulpa- delikatna tkanka w której umieszczone są liczne nerwy i naczynia krwionośne. Miazgę otacza warstwa zębiny, tkanka która w ponad 70% zbudowana jest ze składników mineralnych ( głównie fosforan wapnia ).
Miazgę otacza warstwa szkliwa, substancja bardzo twarda zbudowana w około 97 % z substancji mineralnych.
Zęby ssaków mają zróżnicowane kształty , w przeciwieństwie do homodontycznych zębów gadów, płazów i ryb. Różnice w budowie tych zębów związane są z wielorakością ich funkcji.
W szczęce człowieka i niektórych ssaków występują siekacze, kły , przedtrzonowe i trzonowce. Siekacze mają kształt dłutowaty i służą do odgryzania kęsów pokarmu. Najlepiej wykształcone siekacze obserwuje się o gryzoni ( np. myszy, chomików, szczurów ). Kły to żeby o zaostrzonym i stożkowatym kształcie umieszczone po bokach szczęki. Mają one zastosowanie przy rozrywaniu pokarmu na mniejsze kęsy. Największymi kłami szczycą się zwierzęta drapieżne takie jak wilki, tygrysy, hieny i wiele innych. W tylnej części szczęki umieszczone są zęby o spłaszczonej powierzchni , którymi pokarm jest rozcierany. Zęby te to przedtrzonowce i trzonowce.
Czasem w szczęce wyrastają dodatkowe żeby tylne, tzw. zęby mądrości. Zęby te to pozostałość po przodkach człowieka, którzy mieli szczęki duże zaopatrzone w większa ilość zębów.
Gruczoły ślinowe.
Wydzieliny gruczołów ślinowych zawierają enzymy trawienne niezbędne w pierwszych etapach trawienia oraz ułatwiają przełykanie pokarmu. W jamie ustnej występują trzy gruczoły, z czego jeden wydziel substancję wodnistą , która zwilża pokarm a dwa pozostałe -substancje śluzowate ,które ułatwiają zlepianie się pokarmu i przejście jego przez gardziel.
Gruczoły te nazywane są śliniankami. Należą do nich : ślinianka przyuszna , która leży w policzku w okolicy uszu, ślinianka podszczękowa leżąca w kącie szczeki dolnej oraz ślinianka podjęzykowa zlokalizowana na dnie jamy ustnej. Wydzielina ślinie doprowadzana jest do jamy ustnej specjalnymi przewodzikami.
Dodatkowo substancje śluzowe pokrywają nabłonek otaczający przełyk, zabezpieczając go w ten sposób przed podrażnieniem w czasie przełykania kęsów pożywienia. Wydzieliny tych wszystkich gruczołów tworzą ślinę , która nawilża całą jamę ustną wraz z językiem. Dodatkowo śliną ma też szczególne znaczenie w czasie mówienia. Dziennie ślinianki mogą wytworzyć nawet 1,5 lita śliny.
Wydzielana ślina ma słabo kwaśny odczyn , pH śliny to około 6,5-6,8. W takich warunkach najwydajniej działa enzym amylaza, który rozkłada skrobię na cząsteczki maltozy. Oprócz amylazy w ślinie występuje jeszcze inny enzym - beta-glukozydaza , która rozkłada maltozę do cząsteczek glukozy. W żołądku , ze względu na obecność kwasu solnego odczyn pH jest o wiele niższy. Jednak enzymy ślinowe nie ulegają unieczynnieniu , ponieważ zwarta masa pokarmu nie przepuszcza do jej wnętrza kwasu .
