Mszaki to samożywne rośliny lądowe, pierwsze prymitywne organowce. Gromada mszaków obejmuje dwie klasy mchy i wątrobowce. W trakcie rozwoju zachodzi przemian pokoleń z wyraźną dominacją zielonego fotosyntetyzującego gametofitu.
Powstawanie i budowa gametofitu
Zarodnik ð splątek (stadium młodociane gametofitu) ð gametofit
Gametofit często jest wieloletni, występuje w postaci ulistnionej łodyżki, do kilkunastu centymetrów wysokości. Do podłoża przyczepiony jest za pomocą chwytników (ryzoidów). Na gametoficie występują maczugowate plemnie i butelkowate rodnie - organy rozmnażania płciowego. Do zapłodnienia dochodzi tylko w obecności wody, tylko w środowisku wodnym plemniki mają zdolność ruchu.
Powstanie i budowa sporofitu
W wyniku zapłodnienia komórki jajowej powstaje zygota, z której rozwija się sporofit. Sporofit rozwija się początkowo wewnątrz rodni, wrastając tzw. stopą w gametofit. Powyżej stopy znajduje się bezlistny trzonek a na nim zarodnia (puszka). W zarodni produkowane są po mejozie haploidalne zarodniki, które wysypane kiełkują w splątek. A zatem sporofit jest cudzożywny i przez całe życie uzależniony od samożywnego gametofitu.
Najpospolitszymi mchami są: torfowiec, płonnik pospolity, prątnik.
Znaczenie mchów
- Regulacja bilansu wodnego wielu zbiorowisk
- Pionierzy w zasiedlaniu nieużytków
- Ściółka dla zwierząt i podściółka w uprawie truskawek
- Działalność torfotwórcza (z torfu produkuje się: papier, tekturę, płyty izolacyjne, borowinę)
Mszaki są organowcami, tzn. że w ich budowie można wyróżnić łodyżkę, liście i ryzoidy. Liście mają zdolności higroskopijne, tzn. że potrafią chłonąć wodę z opadów. W budowie anatomicznej mchów wyróżniamy: skórkę (tkanka okrywająca), tkankę miękiszową (asymilującą), tkankę wzmacniającą (chroniącą przed rozerwaniem), przewodzącą (rozprowadzającą produkty asymilacji i wodę).
Wątrobowce
Do wątrobowców zaliczamy gatunki o grzbieto-brzusznej łodyżce z listkami, która nie ma specjalnych elementów do przewodzenia wody albo też gatunki plechokształtne, o blaszkowatym ciele. Przykładem wątrobowca o plechokształtnej budowie ciała jest prostnica wielokształtna, która mimo pozornie prymitywnej budowy morfologicznej, wykazuje dużą złożoność anatomiczną. Na jednym osobniku występują rodnie i plemnie.
Mchy
Mchy dzielimy na Torfowce i Mchy właściwe.
Torfowce - baldaszkowaty splątek, przekształca się gametofit w formie łodyżki z bocznymi odgałęzieniami. Drobne liski zawierają żywe i martwe komórki. Żywe komórki przeprowadzają fotosyntezę, martwe gromadzą wodę - dzięki tym komórkom torfowce tworzą gęste darnie przepełnione wodą. Rodnie i plemnie umieszczone są na różnych gałązkach. Sporofit jest drobny, złożony ze stopy i kulistej zarodni otwierającej się wieczkiem.
Mchy właściwe - na ich przykładzie została omówiona budowa i powstawanie gametofitu oraz sporofitu we wstępie.
