Komórka jest podstawową jednostką anatomiczną i funkcjonalną organizmów żywych. Samodzielnie jest w stanie spełniać wszystkie czynności życiowe - pobiera energię ze środowiska i przetwarza ją na pracę, wykorzystywaną do procesów metabolicznych, wzrostu i powielania się.
Związki organiczne, wchodzące w skład każdej komórki to białka, cukry oraz lipidy. Substancje te budują organella - struktury pełniące w komórce różnorakie funkcje. Każda komórka otoczona jest błoną komórkową (plazmalemmą). Wewnątrz znajduje się cytoplazma, w której zawieszone są wszystkie organella: jądro komórkowe, mitochondria, plastydy, rybosomy, aparaty Golgiego, lizosomy, retikulum endoplazmatyczne.
Białka to polimery zbudowane z aminokwasów, których liczba wynosi od kilkudziesięciu do tysiąca. Kolejność ułożenia aminokwasów oraz struktura przestrzenna cząsteczki białka decydują o jego właściwościach biologicznych. Najważniejsza grupa białek to enzymy, będące katalizatorami reakcji chemicznych w komórce. Dzięki nim organizm sprawnie funkcjonuje. W skład białek oprócz aminokwasów mogą wchodzić też przyłączone grupy niebiałkowe (np. metale) - takie cząsteczki nazywamy białkami złożonymi. Oprócz spełniania funkcji enzymatycznej (regulatorowej) białka są podstawowym elementem budulcowym tkanek.
Cukry ze względu na budowę dzieli się na proste (monosacharydy) i złożone. Cukry złożone składają się z dwóch (disacharydy, np. sacharoza) lub więcej (polisacharydy, np. skrobia) cząsteczek cukrów prostych. Monosacharydy - np. glukoza i fruktoza - łatwo rozpuszczają się w wodzie i krystalizują. Pełnią funkcję energetyczną, stanowiąc paliwo w procesach oddechowych. Cukry złożone (np. skrobia, celuloza) pełnią funkcje zapasowe i budulcowe.
Tłuszcze (lipidy) są nierozpuszczalne w wodzie. Pod względem chemicznych są estrami glicerolu i kwasów tłuszczowych. Pełnią funkcję energetyczną i budulcową.
Całą komórkę wypełnia cytoplazma o konsystencji galaretowatej, półpłynnej lub półstałej, znajdująca się w ciągłym ruchu. Otacza ją białkowo-lipidowo błona cytoplazmatyczna (plazmalemma). Jej zrąb stanowi dwuwarstwa lipidowa, w której rozmieszczone są białka. Błona ma właściwości półprzepuszczalne - woda przenika przez nią na drodze osmozy w obie strony, natomiast transport innych substancji jest wybiórczy, bierny lub aktywny. Błona komórkowa i cytoplazma to elementy obecne w budowie każdej bez wyjątku komórki żywej.
Jądro komórkowe - najważniejszy element odpowiadający na funkcjonowanie komórki - nie występuje u organizmów prokariotycznych, tj. u bakterii i sinic. Zamiast niego występuje swobodnie zawieszone w cytoplazmie DNA. Właściwe jądro zawiera materiał genetyczny (DNA) i otoczone jest podwójną, porowatą błoną. Kształt i wielkość jądra mogą być różne w różnych komórkach. DNA jądrowy połączony jest z białkami histonowymi i tworzy chromatynę. W zależności od struktury może to być heterochromatyna - postać zbita, mało aktywna lub euchromoatyna - postać luźna, aktywna biologicznie. Funkcje jądra to sterowanie wszystkimi procesami komórki oraz przekazywanie informacji genetycznej z pokolenia na pokolenia w procesie rozmnażania.
Z funkcjonowaniem jądra związane są rybosomy - ziarnistości związane z systemem błon komórkowych (retikulum endoplazmatycznym) lub leżące luźno w cytoplazmie (polisomy). Każdy rybosom składa się z dwóch podjednostek: dużej i małej. Na rybosomach zachodzi synteza białek na matrycy RNA.
W komórkach eukariotycznych występują organella półautonomiczne, otoczone podwójną błoną i posiadające własne DNA. Są to mitochondria i plastydy. Mitochondria to centra energetyczne, w których zachodzą procesy oddychania komórkowego i wytwarzania energii. Wnętrze mitochondrium stanowi matrix, poprzecinana grzebieniami zawierającymi białkowe ziarnistości.
Plastydy występują tylko w komórkach roślinnych. W młodych komórkach mają postać proplastydów i dopiero w trakcie życia osobniczego różnicują się określony typ plastydów: leukoplasty, chloroplasty lub chromoplasty. Chloroplasty zawierają chlorofil - zielony barwnik fotosyntetyczny. W przypadku braku światła rozwiną się bezbarwne leukoplasty. Chromoplasty zawierają inne barwniki (np. czerwone i żółte), mogą powstawać z każdego innego typu plastydów.
Retikulum endoplazmatyczne, aparaty Golgiego oraz lizosomy to struktury błoniaste. Retikulum (siateczka endoplazmatyczna) tworzy zespół pęcherzyków i kanalików, rozdzielający komórkę na wiele małych przedziałów. Dzięki temu w każdym takim przedziale mogą zachodzić różne procesy biochemiczne. W część retikulum wbudowane są rybosomy, na których zachodzi synteza białek. Jest to retikulum szorstkie. Pozostała część, retikulum gładkie, odpowiada za syntezę kwasów tłuszczowych.
Aparat Golgiego to zespół kilku cystern błonowych, od których odrywają się pęcherzyki transportujące. W pęcherzykach przenoszone są substancje przeznaczone do wydalenia poza komórkę lub przemieszenie w inne jej miejsce. Transport i wymiana zawartości odbywa się dzięki zdolności błon do fuzji.
Lizosomy to pęcherzyki zawierające enzymy trawienne. Przyłączając się do pęcherzyka z daną substancją, uwalniają enzymy i następuje trawienie wewnątrzkomórkowe.
