Mejoza jest redukcyjnym podziałem komórkowego jądra mający miejsce w trakcie powstawania rozrodczych komórek (mejospory, gamety), który skutkuje redukcją liczby chromosomów o połowę, to umożliwia odtworzenie w zygocie liczby pierwotnej chromosomów.
Rozdział homologicznych chromosomów (matczynych i ojcowskich) do dwóch potomnych jąder jest przypadkowy, na skutek czego występuje wymieszanie rodzicielskich cech w rozrodczych komórkach potomka, dodatkowo na skutek wymiany segmentów pomiędzy homologicznymi chromosomami w trakcie crossing-over mogą powstać nowe zupełnie kombinacje genów.
Mejoza składa się z dwóch kolejnych po sobie bezpośrednio następujących podziałów jąder. Podobnie jak dla mitozy, można podzielić te etapy na 4 główne fazy:
- profaza I - chromosomy podlegają skróceniu silnemu na skutek spiralizacji chromatynowych nici, przy czym homologiczne chromosomy pochodzące od matecznego i ojcowskiego organizmu ulegają połączeniu parami wzdłuż, tworząc struktury nazywane biwalentami (koniugacja); każdy z nich składa się z 4 chromatyd, podczas tego połączenia pomiędzy chromatydami może zachodzić wymiana odcinków, nazywana crossing-over, - to wymiana genetycznego materiału, z końcem profazy I błona jądrowa oraz jąderka zanika,
- metafaza I - powstaje podziałowe wrzeciono, a biwalenty są zlokalizowane w równikowej płaszczyźnie,
- anafaza I - ma miejsce zanik całkowity połączeń w biwalentach pomiędzy chromosomami, chromosomy ulegają rozejściu do biegunów przeciwległych, podział ten przy tym jest losowy, i nie zależy od ich przynależności pierwotnej do matecznego lub ojcowskiego genomu, w każdym potomnym jądrze występuje jedynie pojedynczy chromosom pochodzący z określonej pary,
- telofaza I - wokół dwóch potomnych jąder mających zredukowaną liczbie chromosomów odtworzeniu ulega jądrowa błona.
Po krótkiej przejściowej fazie (interfaza) ma miejsce drugi mejotyczny podział o przebiegu takim samym jak w przypadku mitozy:
- w II metafazie chromatydy danych chromosomów dotąd połączone centromerami rozdzielają się,
- w II anafazie ulegają rozejściu do biegunów przeciwległych,
- w II telofazie jest odtwarzana jądrowa błona i jąderka.
Po każdym podziale albo po drugim dopiero ma miejsce podział komórki. Ostatecznie wskutek mejozy tworzą się 4 potomne komórki o liczbie zredukowanej (haploidalnej) chromosomów. Mejoza to proces dłuższy znacznie od mitozy, długa szczególnie jest u roślin profaza I, mogąca trwać kilka - kilkadziesiąt dni. Przebieg ogólny mejozy jednak jest podobny dla komórek roślin oraz zwierząt.
Mitoza - podział komórkowego jądra (pośredni, kariokinetyczny), podczas którego wzdłuż dzielą się chromosomy na dwa siostrzane chromosomy, co sprawia że w potomnych jądrach będą identyczne dwa (diploidalne) zespoły chromosomów posiadające identyczną genetyczną informację.
Mitoza podzielona jest na kilka etapów:
- profaza - chromosomy podlegają spiralizacji, ich barwliwość wzrasta, staje się widoczny ich podłużny podział na 2 chromatydy, błona jądrowa oraz jąderka zanikają.
- Metafaza - skręcone silnie chromosomy w środkowej części komórki ulegają zgrupowaniu tworząc tzw. równikową płytkę. Podczas profazy oraz metafazy powstaje podziałowe wrzeciono.
- Anafaza - następuje całkowite rozdzielenie chromatyd, jako siostrzane chromosomy przemieszczane są do biegunów przeciwległych poprzez ciągnące nici podziałowego wrzeciona, które przyczepione są do centrosomów.
- Telofaza - następuje despiralizacja chromosomów, wokół potomnych jąder powstaje jądrowa błona a także jąderka odtwarzają się.
Po ukończeniu telofazy zazwyczaj ma miejsce podział cytoplazmy - tzw. cytokineza. W międzypodziałowym stadium (interfazie) ma miejsce replikacja DNA (podwojenie), które umożliwia kolejny podział jądra. Długość trwania mitozy to 0,5 - 2 godzin, interfazy natomiast: 10 - 20 godzin. Przebieg mitozy podobny jest w zwierzęcych i roślinnych komórkach.
