1. Konstytucje II Rzeczypospolitej

Konstytucja marcowa (17 marca 1921 r.)

Kontekst: • Uchwalona po odzyskaniu niepodległości, przez Sejm Ustawodawczy. • Wzorowana na konstytucji francuskiej (III Republiki). • Tworzona w duchu demokracji parlamentarnej i liberalizmu.

Główne założenia: • Polska była republiką demokratyczną. • Władzę sprawował naród (zasada suwerenności narodu). • Podział władz: • Ustawodawcza – Sejm i Senat. • Wykonawcza – Prezydent i Rada Ministrów. • Sądownicza – niezależne sądy. • Sejm miał największą władzę – mógł odwołać rząd. • Prezydent: • wybierany przez Zgromadzenie Narodowe (Sejm + Senat) na 7 lat, • reprezentował państwo, ale miał ograniczone uprawnienia, • nie mógł samodzielnie rozwiązać Sejmu. • Rząd (Rada Ministrów) odpowiadał przed Sejmem. • Zagwarantowano szerokie prawa i wolności obywatelskie: • wolność słowa, wyznania, zgromadzeń, prasy, • równość wszystkich wobec prawa, • ochrona własności prywatnej.

Znaczenie: • Ugruntowała demokratyczne podstawy młodego państwa. • Jednak nadmiar władzy Sejmu powodował częste zmiany rządów i polityczny chaos.

Konstytucja kwietniowa (23 kwietnia 1935 r.)

Kontekst: • Przygotowana przez obóz sanacyjny z inicjatywy Józefa Piłsudskiego. • Uchwalona już po przewrocie majowym (1926). • Celem było wzmocnienie władzy prezydenta i ograniczenie roli parlamentu.

Główne postanowienia: • Polska stała się państwem prezydenckim. • Prezydent: • miał największą władzę w państwie, • mianował i odwoływał rząd, • rozwiązywał Sejm i Senat, • był zwierzchnikiem sił zbrojnych, • mógł wskazać swojego następcę, • odpowiadał tylko „przed Bogiem i historią”. • Rząd odpowiadał przed prezydentem, nie przed Sejmem. • Sejm i Senat miały ograniczoną rolę – nie mogły kontrolować władzy wykonawczej. • Ograniczono wolności obywatelskie.

Znaczenie: • Umocniła autorytaryzm sanacji. • Po śmierci Piłsudskiego (1935) prezydentem został Ignacy Mościcki, który utrzymał silną władzę do 1939 r.

  1. Granice II Rzeczypospolitej

Po 1918 r. Polska musiała walczyć o swoje granice, bo nie były one ustalone przez traktat wersalski w całości. Kształtowały się one do 1923 r.

Wielkopolska: • Powstanie wielkopolskie – 27 grudnia 1918 r. – luty 1919 r. • Spontaniczny zryw przeciw Niemcom, zapoczątkowany w Poznaniu. • Dowódcy: Stanisław Taczak, potem gen. Józef Dowbor-Muśnicki. • Zakończyło się sukcesem – Wielkopolska została przyłączona do Polski. • Potwierdzone w Traktacie Wersalskim (1919). Najbardziej udane powstanie Polaków po 1918 r.

Górny Śląsk – powstania i plebiscyt: • O przynależności Śląska miał zadecydować plebiscyt (20 marca 1921). • Większość ludności zagłosowała za Niemcami, ale dzięki walkom Polaków część Górnego Śląska przyłączono do Polski.

Powstania śląskie:

  1. 1919 – nieudane,

  2. 1920 – sukces częściowy (lepsze warunki dla Polaków),

  3. 1921 – zwycięskie, kierowane przez Wojciecha Korfantego.

Polska otrzymała ok. 1/3 obszaru Górnego Śląska, ale z większością przemysłu – bardzo ważne gospodarczo.

Pomorze i dostęp do morza: • Polska otrzymała Pomorze Gdańskie i dostęp do Bałtyku na mocy traktatu wersalskiego. • Gdańsk został Wolnym Miastem Gdańsk pod opieką Ligi Narodów, z prawami gospodarczymi dla Polski. • W celu uniezależnienia się od Gdańska Polska zbudowała port w Gdyni (rozpoczęcie 1921, rozkwit w latach 30).

Warmia, Mazury, Powiśle: • W lipcu 1920 r. odbyły się plebiscyty pod nadzorem Ligi Narodów. • Większość ludności głosowała za Niemcami. • Polska otrzymała tylko niewielką część Powiśla (okolice Kwidzyna). Wynik negatywny dla Polski – wpływ wojny z bolszewikami.

  1. Koncepcje polityczne – inkorporacja i federacja

Roman Dmowski – koncepcja inkorporacyjna: • Chciał przyłączenia do Polski tylko ziem z większością Polaków. • Celem było jednolite narodowo państwo polskie. • Przeciwny tworzeniu federacji z narodami wschodnimi (Litwini, Ukraińcy, Białorusini). • Uważał mniejszości narodowe za zagrożenie dla spójności kraju. • Reprezentował endecję (Narodowa Demokracja). Skupiał się na zachodnich granicach (Wielkopolska, Pomorze, Śląsk).

Józef Piłsudski – koncepcja federacyjna: • Chciał stworzyć federację państw Europy Środkowo-Wschodniej (Polska, Litwa, Białoruś, Ukraina). • Celem było zabezpieczenie przed Niemcami i Rosją – idea Międzymorza. • Każdy naród miał zachować autonomię, ale łączyłyby ich wspólne interesy obronne i gospodarcze. • Plan nie powiódł się – sąsiednie narody nie chciały federacji z Polską. Piłsudski był bardziej idealista i wizjoner, Dmowski – realista i nacjonalista.

  1. Ważni politycy II Rzeczypospolitej

Wojciech Korfanty: • Działacz narodowy z Górnego Śląska. • Przywódca powstań śląskich. • Polityk chrześcijańsko-demokratyczny, poseł do Sejmu Ustawodawczego. • Walczył o przyłączenie Śląska do Polski. Jeden z „ojców granic zachodnich” II RP.

Ignacy Jan Paderewski: • Światowej sławy pianista, kompozytor i polityk. • Działał na rzecz niepodległości Polski w czasie I wojny światowej. • Współpracownik Romana Dmowskiego w Komitecie Narodowym Polskim. • Premier i minister spraw zagranicznych (1919). • Podpisał w imieniu Polski Traktat Wersalski.