Streszczenie szczegółowe
Scena rozgrywa się w lesie. Wokół ogniska siada kilka osób. Wśród nich znajdują się między innymi wójt Gała, geometra Knopf, pisarz gminny Olszański, podleśniczy Guńkiewicz. Oprócz nich są w lesie także narrator opowiadania oraz jego ojciec. Nad wszystkimi góruje generał Rozłucki. Cel spotkania to dokonanie podziału lasu. Część gruntów rządowych ma zostać włączonych do majątku dworskiego. W domu syna, który snuje opowiadanie, znajduje się jeszcze kilka osób, których także dotyczy ta sprawa. Realizacja zadania odbywa się jednak bardzo powoli, część osób podchodzi do niego zbyt opieszale, więc w końcu zapada decyzja, aby w nocy, kiedy rozgrywa się akcja, zakończyć wreszcie prace.
Podleśniczy Guńkiewicz doskonale orientuje się w topografii terenu, dlatego to właśnie z nim rozmawia generał. Chce poznać szczegóły dotyczące drogi z Zagańska do Wzdołu. Generał jest także zainteresowany znajdującą się niedaleko karczmą. Uwagę w trakcie dyskusji o karczmie zwraca stojący niedaleko krzyż. Wszyscy udają się właśnie w to miejsce. Generał zna tę okolicę, ale obecność krzyża go dziwi. Dowiaduje się, że krzyż postawił wójt. Krzyż jest znakiem mogiły powstańca, który stracił tutaj życie. Podleśny wskazuje na różne reakcje na krzyż mieszkańców okolicy. Generał w końcu informuje pozostałych uczestników spotkania, że tym upamiętnionym za pomocą krzyża powstańcem jest jego bratanek – Jan „Rymwid”. To wzbudza ich zainteresowanie. Wszyscy w osłupieniu słuchają opowieści generała Rozbickiego o jego bratanku.
Generał przywołuje postać swojego brata, który zginął w wojnie rosyjskiej, tak zwanej wojnie sewastopolskiej. Poniósł on śmierć pod Małachowym Kurhanem. Pod opieką generała zostawił dwóch chłopców – Piotra i Jana. Przed śmiercią zdążył poprosić brata o ich wychowanie. Obaj bratankowie generała zaciągnęli się do służby wojskowej. Piotr jednak zmarł. Zachorował na cholerę podczas walk toczonych na Kaukazie. Młodszy Jan służył przy generale w jego pułku. W międzyczasie się ożenił. Wybucha powstanie, do którego przyłącza się jego bratanek, a sam generał nazywa go podłym.
Widać wyraźnie, że generałowi trudno jest pogodzić się ze zdradą bratanka, który zamiast dalej walczyć w pułku, przyłączył się do powstańców. Jan pisze także do generała, prosząc go i wzywając, by również włączył się do walki po właściwej stronie. W generale wywołuje to nie tylko opór, ale i wściekłość, ponieważ uważa, że bratanek prosi go o zdradę wojskowego honoru. W międzyczasie docierają jednak do niego informacje, że Jan świetnie radzi sobie w wojsku polskim, nie traktuje tych awansów jednak zbyt poważnie. Walki toczą się dalej.
Generał wspomnia postać jednego z dowódców powstańczych – Waltera – który był wyjątkowo pomysłowy i wielokrotnie udawało mu się zwieść przeciwnika. Wspomina walki w Samsonowskim i wielu innych miejscach. Szczególnie w pamięci utkwiło generałowi jednak starcie około Klonowa. To właśnie w Bukowej Górze zostaje pojmany Jan, który nosi pseudonim Rymwid.
Zbiera się sąd polowy. Jan jest zupełnie innym człowiekiem. Widać po nim trudy walki i życia powstańczego. Rymwid jest jednak konsekwentny i trzyma się swoich przekonań. Na koniec przesłuchania pytanie zadaje kapitan Szczukin. Nazywa on Jana zdrajcą, który nawet po pojmaniu nie jest gotowy okazać skruchy. Jan jest jednak nieugięty. Twierdzi, że sądzić go będzie przede wszystkim Bóg. Odbywa się głosowanie: dwa głosy za karą śmierci, dwa za przekazaniem do kolejnego sądu. Rozstrzyga głos generała. Głosuje on za karą śmierci, która ma zostać wykonana natychmiast. Rymwid w ramach ostatniej prośby mówi o tym, by jego syn został wychowany na Polaka i by przekazano mu, co zrobił jego ojciec i jak się zachował do samego końca. Salutuje i wychodzi. Oczekuje na egzekucję, zachowując niewiarygodne opanowanie. W rękach ma fotografię syna. Kiedy egzekucja ma zostać wykonana, odmawia zawiązania oczu. Generałowi jest wyjątkowo ciężko, ale wyrok zostaje ostatecznie wykonany.
Przy ognisku zapada wymowne milczenie. W końcu padają pytania o syna Jana, ale generał nie odpowiada na nie, co sugeruje, że ostatnia wola Rymwida nie została jednak spełniona.
Streszczenie krótkie
W lesie spotykają się wójt Gała, geometra Knopf, pisarz gminny Olszański, podleśniczy Guńkiewicz, narrator opowiadania, jego ojciec, a także generał Rozbicki. Mają zdecydować ostatecznie o przydzieleniu części rządowych gruntów do majątku dworskiego. Uwagę uczestników spotkania przyciąga krzyż stojący obok karczmy. Podleśny mówi, że to powstańcza mogiła. Okazuje się, że powstańcem był bratanek generała Rozbickiego. Opowiada on o swoim krewnym, którego wychowywał po śmierci brata. Jan walczył w jego pułku do czasu wybuchu powstania. Okazał się zdrajcą, gdy przyłączył się do powstańców. Do tego samego chciał namówić generała, ale nieskutecznie. Trwają ostre walki, a których podobno Jan świetnie sobie radzi. W końcu jednak w Bukowej Górze zostaje pojmany. Odbywa się sąd polowy, podczas którego Jan dalej stoi przy swoim stanowisku i nie okazuje skruchy. Odbywa się głosowanie. Rozstrzygający głos ma generał. Skazuje on bratanka na natychmiastową śmierć. Przed egzekucją Jan prosi, aby wychować jego syna na Polaka i opowiedzieć o ojcu do ostatnich chwil. Trzyma w rękach jego zdjęcie. Egzekucja zostaje wykonana. Generał wymijająco odpowiada na pytania o syna Jana, co sugeruje, że nie wypełnił ostatniej woli bratanka.
Plan wydarzeń
1. Zebranie w lesie, którego celem jest przekazanie części gruntów rządowych do majątku dworskiego.
2. Zainteresowanie uczestników zebrania krzyżem obok karczmy.
3. Informacja o mogile upamiętniającej powstańca, którym okazuje się bratanek generała Rozbickiego.
4. Rozbicki opowiada o przejęciu opieki nad dwoma synami swojego zmarłego brata.
5. Bratankowie rozpoczynają karierę wojskową, jeden umiera na cholerę, ale drugi – Jan walczy pod wodzą generała.
6. Kiedy wybucha powstanie, Jan dezerteruje i przyłącza się do powstańców, do czego chce namówić też generała.
7. Trwają walki, a końcu w Bukowej Górze pojmany zostaje Jan -„Rymwid”.
8. Bratanek nie okazuje skruchy, co rozsierdza innych wojskowych.
9. Odbywa się głosowanie nad losami Jana, decyduje głos generała, który skazuje bratanka na śmierć.
10. Przed egzekucją Jan prosi, aby opowiedzieć jego synowi o ojcu i wychować go na Polaka.
11. Egzekucja zostaje wykonana.
12. Generał odpowiada wymijająco na pytania o losy syna Rymwida.
Charakterystyka bohaterów
W opowiadaniu „Echa leśne” wyróżnia się przede wszystkim dwójka bohaterów:
Generał Rozbicki – dowódca wojsk carskich, symbol uległości, zamkniętości, braku zdolności do dostrzegania błędów w swoim postępowaniu; ważniejszy od dobra bratanka jest dla niego honor wojskowy; gardzi powstańcami, nie uważa ich za żołnierzy.
Jan „Rymwid” – bratanek generała, który wychował się pod jego opieką, wstąpił do rosyjskiego wojska, natomiast po wybuchu polskiego powstania przeszedł na stronę powstańców. Czuje się Polakiem i walczy za Polskę, do ostatniego tchnienia nie jest gotów na zdradę swoich ideałów. Symbol odwagi, dobrze rozumianego honoru, patriotyzmu, za który przyszło mu zapłacić najwyższą cenę.
Czas i miejsce akcji
Akcja opowiadania „Echa leśne” rozgrywa się kilka albo nawet kilkanaście lat po zakończeniu powstania styczniowego, o którym w dziele nie mówi się wprost ze względu na cenzurę. Główna historia opowiadana przez generała Rozbickiego dotyczy walk powstańczych toczonych między 1863-1864 rokiem. Miejsce akcji to tereny Gór Świętokrzyskich.
Geneza i gatunek utworu
„Echa leśne” Stefan Żeromski napisał w 1905 roku, tym samym powracając do jednego z głównych tematów swojej twórczości, a więc powstania styczniowego. Ponownie pokazał jego mniej oczywiste oblicze.
„Echa leśne” to opowiadanie, które jest skupione wokół centralnej historii z okresu powstania styczniowego. Mamy w nim dwie historie: wyznaczania podziału gruntów pod koniec XIX wieku oraz dramatu powstania z lat 60. XIX wieku. Łączy je postać generała Rozbickiego. Żeromski zastosował tutaj ciekawe rozwiązanie: opowiadanie ma dwóch narratorów. Najpierw jest to mały chłopiec, który przygląda się zebraniu wójta, generała i innych ważnych postaci. Potem jednak narrację przejmuje sam Rozbicki. Na koniec powracamy do pierwszej narracji, co zamyka całe opowiadanie ramą narracyjną.
Biografia autora
Stefan Żeromski (1864-1925) to jeden z najsłynniejszych polskich prozaików XIX wieku. Był aż czterokrotnie nominowany do Nagrody Nobla w dziedzinie literatury, jednak nigdy jej ostatecznie nie otrzymał. Prekursor narracji uobecniającej w polskiej prozie; nowych sposobów opowiadania sytuujących się między narracją wszechwiedzącą a pierwszoosobową. Podejmował tematy historyczne, ale i odnoszące się do współczesnej mu rzeczywistości. Autor „Syzyfowych prac”, „Przedwiośnia”, „Ludzi bezdomnych”, „Popiołów”, „Dziejów grzechu”, a także szeregu opowiadań (w tym „Echa leśne”, „Rozdzióbią nas kruki, wrony”), a także tekstów krytycznoliterackich.
Znaczenie tytułu
Tytuł „Echa leśne” nawiązuje do samej sytuacji narracyjnej, ale również sygnalizuje powrót historii zapomnianych; historii, o których nie mówi się w kontekście powstania styczniowego, które zna tylko las – świadek wielu ludzkich dramatów tamtego czasu.
