Tędy i owędy - biografia autora
Melchior Wańkowicz (10 stycznia 1892 – 10 września 1974) był polskim pisarzem, dziennikarzem i publicystą, uznawanym za jednego z najwybitniejszych reportażystów w historii literatury polskiej.
Urodził się w Kałużycach, niedaleko Mińska, na terenie ówczesnej Rusi Białej. Jego ojciec, również Melchior, był powstańcem styczniowym i zmarł w roku narodzin syna, a matka, Maria ze Szwoynickich, zmarła trzy lata później. Po śmierci rodziców Wańkowicz wychowywał się u babki w majątku Nowotrzeby na Kowieńszczyźnie. W 1901 roku rozpoczął naukę w Zakopanem, a od 1903 kontynuował ją w warszawskim gimnazjum gen. P. Chrzanowskiego. W tym okresie zaangażował się w działalność niepodległościową, uczestnicząc w strajku szkolnym w 1905 roku i wstępując do Organizacji Młodzieży Szkół Średnich „Przyszłość” (Pet) w 1907 roku. Po maturze w 1911 roku podjął studia prawnicze na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie oraz uczęszczał do Szkoły Nauk Politycznych.
W 1914 roku został powołany do armii rosyjskiej, jednak wkrótce udało mu się uzyskać zwolnienie ze służby. W 1916 roku ożenił się z Zofią z Małagowskich. W 1917 roku wstąpił do I Korpusu Polskiego gen. Józefa Dowbora-Muśnickiego, gdzie walczył z bolszewikami, za co został odznaczony Krzyżem Walecznych.
Po zakończeniu wojny Wańkowicz wrócił do Warszawy, gdzie w 1923 roku uzyskał tytuł magistra prawa na Uniwersytecie Warszawskim. Pracował jako naczelnik Wydziału Prasowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, a w 1924 roku założył Towarzystwo Wydawnicze „Rój”, którym kierował do 1939 roku. W tym okresie publikował w wielu czasopismach, takich jak „Kurier Warszawski” czy „Wiadomości Literackie”. Był również autorem popularnych haseł reklamowych, m.in. „Cukier krzepi”.
Po wybuchu II wojny światowej Wańkowicz opuścił Polskę, przebywając m.in. w Rumunii i Stanach Zjednoczonych. W latach 1943–1946 był korespondentem wojennym przy II Korpusie Polskim gen. Władysława Andersa, relacjonując m.in. bitwę o Monte Cassino, którą opisał w trzytomowym dziele "Bitwa o Monte Cassino". Jego córka, Krystyna Wańkowicz, zginęła w powstaniu warszawskim w 1944 roku.
W 1958 roku, po latach emigracji, Wańkowicz wrócił do Polski. W 1964 roku był jednym z sygnatariuszy Listu 34, protestującego przeciwko cenzurze, co doprowadziło do jego aresztowania i skazania na trzy lata więzienia. W wyniku nacisków społecznych wykonanie wyroku zawieszono. Zmarł 10 września 1974 roku w Warszawie i został pochowany na Powązkach.
Wańkowicz jest autorem wielu znaczących dzieł literackich, w tym: „Szczenięce lata” (1934) – wspomnienia z dzieciństwa, „Na tropach Smętka” (1936) – reportaż z podróży po Mazurach, „Bitwa o Monte Cassino” (1945–1947) – trzytomowe dzieło opisujące bitwę, „Ziele na kraterze” (1951) – opowieść o rodzinie i życiu osobistym, „Karafka La Fontaine'a” (1972) – refleksje na temat pisarstwa i procesu twórczego.
Jego twórczość charakteryzuje się mistrzowskim łączeniem reportażu z literacką narracją, a także głębokim patriotyzmem i zaangażowaniem w sprawy narodowe.
W 2024 roku, w 50. rocznicę śmierci pisarza, Sejm RP ustanowił Rok Melchiora Wańkowicza, upamiętniając jego wkład w polską literaturę i kulturę.
