W Teksasie znajdowało się miasto Antylopa, do którego miał przyjechać cyrk. 15 lat wcześniej w tym miejscu mieszkali Indianie z plemienia Czarnych Wężów. Wioska, w której mieszkali nazywana była Chiavatta. Wprawdzie władze stanowe Teksasu zobowiązały się do zachowania ich prawa do ziemi, ale nie respektowali go koloniści z Berlina, Gründenau i Harmonii. Indianie bronili swojego terytorium, skalpując głowy niechcianych przybyszy, wskutek czego koloniści zebrali 400 ludzi i z pomocą Meksykanów napadli w nocy na indiańską wioskę. Napastnicy odnieśli druzgocące zwycięstwo, mordując niemal wszystkich Indian. W jej miejscu wybudowano miasteczko Antylopa, które w ciągu 5 lat wypełniło się aż dwoma tysiącami mieszkańców.
Kolejny rok przyniósł znalezienie złóż rtęci i dalszy rozwój miasta, a w siódmym roku powieszono ostatnich wojowników Czarnych Wężów. Miasteczko dalej rozwijało się: utworzono zakład filantropijny i kościół, w którym uczono o cnotach i dobrym życiu. Mieszkańcy w związku z rozkwitem miasta odczuwali także potrzebę utworzenia uniwersytetu. Antylopa leżała na szlakach handlowych, a kolej żelazna łączyła ją ze światem, ułatwiając wymianę towarów.
Po 15 latach od rzezi Indian życie toczyło się tu, jakby nigdy nic się złego nie stało. Trudno było przypuszczać, że część szczęśliwych mieszkańców Antylopy to mordercy, którzy zimną krwią zamordowali całą wioskę. Dni płynęły spokojnie, ludzie pracowali, a wieczorem spotykali się w piwiarni „Pod Złotym Słońcem”. Opaśli mieszkańcy pili to piwo w beztroskiej atmosferze i w leniwym tempie.
Pewnego dnia w piwiarni tematem nr 1 był spodziewany przyjazd do miasta cyrku Hon. M. Deana, co stanowiło ważne wydarzenie rozrywkowe w mieście. Sam fakt, że przyjeżdżał cyrk, było nie lada wydarzeniem i poniekąd nobilitowało Antylopę, ponieważ nie był to byle jaki cyrk. Ogromną ciekawość wzbudzał także jeden z artystów. Mówiono bowiem, że w trakcie występu ma się zaprezentować ostatni Indianin z plemienia Czarnych Wężów. Był to ponoć syn wodza, który przeżył rzeź, a zatem ostatni wódz – sachem o imieniu Czerwony Sęp. Sachem był w cyrku akrobatą i jego występ polegał na przejściu w takt muzyki po drucie zawieszonym 15 m nad ziemią.
Dyrektor cyrku dodatkowo podsycał ciekawość widzów, opowiadając w piwiarni o tym, jak 15 lat temu znalazł na Planos de Tornado małego chłopca towarzyszącego umierającemu mężczyźnie. Okazało się, że rannym był wodzem plemienia Czarnych Wężów, a chłopiec był jego synem, a zatem prawowitym następcą wodza wioski. Dyrektor przygarnął chłopca do swego cyrku, gdzie wkrótce chłopak zaczął występować. Teraz miał się popisać na grobach swoich przodków, co wzbudzało gigantyczną ciekawość wśród mieszkańców miasteczka. Co ciekawe, Hon. M. Dean dopiero w piwiarni dowiedział się o tym, że Antylopa leży na miejscu dawnej Chiavatty i postanowił wykorzystać potencjał miejsca, aby występ sachema obejrzało jak najwięcej osób.
Całe miasteczko nie mogło doczekać się występu cyrku. Nie tylko dzieci biegały wokół z szeroko otwartymi oczami, pełnymi ciekawości i zaglądały przez deski, aby ujrzeć cokolwiek na cyrkowej scenie. Dorośli również byli niezmiernie ciekawi występu wodza. Kiedy nadeszła 8:00 wieczorem, cyrk wypełnił się światłem lamp naftowych i ogromną ilością rozemocjonowanych widzów. Wszyscy zajmowali miejsca rozglądając się z zainteresowaniem.
Pierwszy występ należał do Liny – przepięknej tancerki, której urody zazdrościły niemieckie osadniczki. Drugi występ miał należeć do sachema. Widownia zamarła w oczekiwaniu. Gdzieniegdzie słychać było tylko szept „sachem”. Muzyka zmieniła się na bardziej posępną, a następnie na długo oczekiwany przez wszystkich występ przygotowywano drut rozciągany między kozłami.
Scena wypełniła się czerwonym światłem, ale zamiast sachema pojawił się sam dyrektor z ważną informacją. Poprosił o zachowanie absolutnej ciszy na widowni, ponieważ sachem jest dziś szczególnie rozdrażniony i potrzebuje spokoju, aby wykonać swój występ. Wśród widzów nastąpiła konsternacja, ponieważ wydawało się nieprawdopodobne, aby Czerwony Sęp pamiętał o tym, co się tu wydarzyło przed laty. Mieszkańcy Antylopy byli daleko od swojej prawdziwej ojczyzny, ale najważniejsze dla nich były interesy, toteż niewiele myśleli o swoim kraju. Tym samym sądzili, że i sachem zapomniał o swoim pochodzeniu.
W końcu na scenie pojawił się sachem, ubrany w typowy dla wodza płaszcz z gronostajów. Wyraz jego twarzy przypominał orła, a oczy porażały zimnym spojrzeniem. Mężczyzna był w pełni uzbrojony, z wyjątkiem łuku, zamiast którego trzymał drąg, który pomagał mu utrzymać równowagę na drucie. Wnet wydał okrzyk wojenny, który dobrze pamiętali ci, którzy przed 15 laty mordowali Indian Chiavatcie. Do Indianina podszedł dyrektor, który wyraźnie próbował go uspokoić. Dopiero po chwili sachem rozpoczął swój występ na drucie. Wyglądał, jakby sunął w powietrzu. Wszyscy obserwowali go w skupieniu i ciszy. Nagle pod koniec drutu sachem zatrzymał się i rozpoczął swoją pieśń wojenną, ale ku zaskoczeniu wszystkich — po niemiecku. Śpiewał o tradycjach i codziennym życiu swojego plemienia Czarnych Wężów i życiu, którym rządził cykl natury. Mężczyźni polowali, a kobiety czekały, aż wrócą z polowanie lub z wojny. Żyli uczciwie i szczęśliwie. Indianie nigdy nie zabijali kobiet i dzieci swoich przeciwników. Topory służyły im albo w trakcie polowań, albo w uczciwej wojnie. Pewnego dnia biali ludzie pokonali ich, ale nie jak wojownicy, tylko jak tchórze zakradli się nocą i we śnie zabili całą wioskę. Nie ma już Chiavatty, ale duchy przodków Czarnych Wężów oczekują zemsty.
Na widowni zapadła totalna cisza. Wszyscy słuchali oniemieli i nawet dyrektor sprawiał wrażenie, jakby bał się tego, co dalej nastąpi. Sachem kontynuował swoją pieśń. Śpiewał o dziecku, które jako jedyne przeżyło i przysięgło Duchowi Ziemi zemsta za śmierć swoich przodków. Te słowa zakłóciły ciszę, ponieważ w głowach widzów rodziło się pytanie, co dalej zamierza zrobić akrobata. Zastanawiali się, czy rzeczywiście będzie szukał zemsty. Wnet wódz skoczył na kozła, rozdzielając ciszę przeraźliwym krzykiem, po czym zniknął. Wszyscy ciekawi byli, czy teraz podpali cyrk i jakie ma zamiary.
Nieoczekiwanie wódz powrócił z metalową miską w ręku i z pokorną prośbą o datki od widzów za występ. Zaskoczona widownia poczuła ulgę i nie skąpiła zapłaty, wrzucając półdolarówki i dolarówki do naczynia. Uważali, że dobra zapłata należy się ostatniemu, który przeżył z plemienia Czarnych Wężów.
Po występie sachem jadł i pił „Pod Złotym Słońcem” wraz z mordercami swoich przodków jakby nigdy nic. Co więcej, cieszył się wielką sympatią mieszkańców Antylopy, szczególnie u kobiet, o czym wielu plotkowało.
„Sachem” Henryka Sienkiewicza to nowela, która opowiada poruszającą historię plemienia Czarnych Wężów, zamieszkujących przed laty osadę Chiavatta. Indiańskie plemię zostało wymordowane podstępem w ciągu jednej nocy przez niemieckich osadników (z pomocą Meksykanów), którzy w miejscu rdzennych ziemi Indian wybudowali miasteczko Antylopa.
Po 15 latach od okrutnego mordu do miasteczka przyjeżdża cyrk, który budzi ogromne emocje wśród mieszkańców. Główną gwiazdą występu trupy cyrkowej ma być bowiem ostatni żyjący wódz plemienia Czarnych Wężów o mieniu Czerwony Sęp. Jak się okazało, dyrektor cyrku znalazł przed piętnastoma laty chłopca przy konającym Indianinie. Jak się okazało, mężczyzna był wodzem Czarnych Wężów, który z powodu rozległych ran zmarł. Chłopiec był z kolei jego synem, a zatem kolejnym wodzem plemienia z Chiavatty. Tylko on przeżył straszliwą rzeź i poprzysiągł Duchowi Ziemi zemstę za przodków (kilka lat po rzezi powieszono w mieście ostatnich ocalałych Indian).
Życie towarzyskie w miasteczku toczyło się w piwiarni pod nazwą „Pod Złotym Słońcem”. Mieszkańcy nie mogli doczekać się występu wodza. Byli niezmiernie ciekawi, jak będzie wyglądał sachem. Wiadomo było tylko, że sachem jest akrobatą i wykonuje popisy na linie na wysokości. Kiedy wreszcie nadszedł dzień występu, cyrk wypełnił się niecierpliwą widownią. Po występie pięknej tancerki Liny, na scenę wyszedł dyrektor, prosząc widownię o absolutną ciszę, ponieważ sachem jest dziś wyjątkowo niespokojny i potrzebuje ciszy, aby wykonać występ. Taki komunikat spotęgował ciekawość widzów, a także wywołał wśród nich niepokój.
Sachem wyszedł na scenę posępny, wskoczył na linę i balansował, przechodząc prawie cały dystans. Przed końcem zatrzymał się i zaśpiewał indiańską pieśń wojenną, ale w języku niemieckim. Opowiadał w niej o uczciwym, szczęśliwym i szlachetnym życiu plemienia Czarnych Wężów z Chiavatty oraz o mordzie popełnionym na nich w sposób nieuczciwy. Zakończył przysięgą zemsty na oprawcach, której miał dokonać ostatni wódz. Po głośnym wojennym okrzyku sachem zniknął ze sceny, co wzbudziło wśród widzów już nie tylko niepokój, ale wręcz lęk. Po chwili Indianin pojawił się z miską na datki w rękach, do której zbierał pieniądze od zachwyconej widowni.
- Położenie Antylopy.
- Historia Chiavatty i plemienia Czarnych Wężów.
- Osadnicy z Niemiec na ziemiach Indian.
- Wymordowanie wioski Indian podczas snu przez osadników.
- Zbudowanie nowego miasta Antylopa na zgliszczach Chiavatty.
- Rozwój miasta.
- Spotkania mieszkańców w piwiarni.
- Emocje mieszkańców w związku z przyjazdem cyrku.
- Sachem gwiazdą areny cyrkowej.
- Dyrektor cyrku znajduje przed 15 laty syna wodza.
- Chłopiec pozostaje w cyrku, stając się jego gwiazdą.
- Ostatni Indianin budzi emocje mieszkańców miasta.
- Tłumy na widowni przed przedstawieniem.
- Występ pięknej Liny.
- Prośba dyrektora o zachowanie ciszy podczas występu sachema.
- Pojawienie się na scenie groźnie wyglądającego sachema.
- Występ sachema.
- Pieśń wojenna sachema o plemieniu Czarnych Wężów i dokonanym na nich mordzie.
- Obietnica zemsty za śmierć przodków.
- Strach na widowni.
- Sachem znika ze sceny, potęgując uczucie strachu wśród mieszkańców.
- Sachem powraca z miską na datki.
- Sachem biesiaduje w piwiarni z mieszkańcami.
Hon. M. Dean – sprytny dyrektor cyrku, który dowiedziawszy się, że indiański akrobata jest ostatnim ocalałym z plemienia Czarnych Wężów, wykorzystuje jego historię, aby więcej zarobić na występie sachema. Podsyca ciekawość widzów, opowiadając w piwiarni historię odnalezienia indiańskiego chłopca w kontekście wymordowania plemienia, z którego pochodził przez mieszkańców Antylopy. Ważny dla niego jest dobry zarobek, a nie nieszczęście Indian.
Sachem Czerwony Sęp – Indianin, ostatni wódz Czarnych Wężów, który jako jedyny przeżył po rzezi Chiavatty. Po wymordowaniu indiańskiego plemienia, jako chłopiec został odnaleziony u boku umierającego ojca przez dyrektora cyrku. Hon. M. Dean zaopiekował się nim i zabrał ze sobą i swoją trupą cyrkową. Z czasem chłopiec został akrobatą. Pamięta historię swojego pochodzenia, ale nie działa honorowo. Mówi o zemście pod publikę, po czym biesiaduje z mordercami swoich przodków, zapominając o ich pamięci. Dla dóbr materialnych i własnych korzyści wyrzeka się swojej prawdziwej tożsamości. Sprzedaje swoją historię, zapominając o tym, co ważne.
Mieszkańcy Antylopy – społeczność emigrantów – osadników, nastawionych na robienie interesów i zarabianie pieniędzy. Właśnie to jest ich sensem życia. Nie tęsknią za ojczyzną, ponieważ biznes wyznacza kierunek ich działań i myśli. Część mieszkańców przed 15 laty wymordowała niemal całą wioskę Indian z plemienia Czarnych Wężów. Po latach nie czują skruchy ani nie widzą, jak nikczemną zbrodnię popełnili. Sachem wzbudza wśród nich lęk, ale okazuje się, że kierują nimi nie honorowe, a materialne pobudki.
Akcja noweli „Sachem” Henryka Sienkiewicza toczy się w Stanach Zjednoczonych w Teksasie, w miasteczku Antylopa (co ciekawe, w Teksasie faktycznie znajduje się współcześnie miasteczko Antelope, ale Antylopa u Sienkiewicza jest miejscem fikcyjnym. Istniejące Antelope jest małą osadą rolniczą, która nigdy nie doświadczyła istotnego rozwoju i nie leży na szlaku kolejowym). Antylopa u Sienkiewicza to rozwijająca się amerykańska osada zamieszkała przez około cztery tysiące osób. Jest to miejsce połączone kolejowo z Rio del Norte i San Antonio, a także pełne cywilizacyjnych udogodnień, takich jak szkoły, kościoły, piwiarnie, a także zakłady filantropijne. Przestrzeń ta staje się symbolem triumfu białej cywilizacji nad dawnymi mieszkańcami ziemi – Indianami.
Czas akcji utworu „Sachem” przypada na XIX wiek, w którym Europejczycy, w szczególności niemieccy osadnicy, masowo kolonizowali terytoria rdzennych plemion indiańskich w Ameryce Północnej. (wbrew pozorom to właśnie Niemcy stanowili największą grupę kolonizatorów – większą niż Anglicy, Irlandczycy czy Szkoci). Akcja noweli rozgrywa się po piętnastu latach od zniszczenia indiańskiej osady Chiavatta, na której gruzach powstało nowoczesne miasteczko Antylopa.
Geneza noweli „Sachem” Henryka Sienkiewicza jest związana z jego podróżą po Stanach Zjednoczonych w latach 1876–1878. Pisarz wybrał się tam m.in. z Heleną Modrzejewską i Karolem Chłapowskim, aby w okolicach Los Angeles stworzyć kolonię (dokładnie w Anaheim). Sienkiewicz dość szybko opuścił jednak to miejsce, oddając się podróży po Stanach, polowaniom i obcowaniu z naturą. Podczas swojej wyprawy był świadkiem kolonizacji amerykańskich terytoriów i – choć nie widział wojny indiańsko-amerykańskiej – miał okazję dowiedzieć się wiele na temat zagłady rdzennych plemion, co zainspirowało go do stworzenia tej noweli „Sachem” (warto wspomnieć, że amerykańskie doświadczenia pisarz wykorzystał także w pracy nad innymi utworami). Nowela została opublikowana w 1883 roku w „Słowie” i należy do tzw. cyklu nowel amerykańskich, nawiązujących do tematów związanych z ekspansją białych osadników w Ameryce.
Gatunek: nowela — krótki utwór epicki o zwartej fabule, często jednowątkowy, który charakteryzuje się zwięzłą narracją prowadzącą do punktu kulminacyjnego. Cechą noweli jest również wyraźne zakończenie (często z puentą) oraz brak rozbudowanych wątków pobocznych. Rozkwit noweli w literaturze polskiej przypada na okres pozytywizmu.
„Sachem” Henryka Sienkiewicza porusza problem tragicznego losu rdzennych mieszkańców Ameryki. Pisarz opowiada historię fikcyjnego miasta kolonizowanego przez Niemców, która jednak mogła wydarzyć się naprawdę. Wojny indiańsko-amerykańskie przyniosły bowiem miliony ofiar i mówimy tu nie o kilku milionach, a o dziesiątkach milionów istnień zgładzonych przez Europejczyków z pobudek czysto ekonomicznych. Kolonizowanie kolejnych ziem i bogacenie się przybyszów ze starego kontynentu było tu kluczowe. Indian, do których od wieków należały ziemie Ameryki, traktowano jak naturalną przeszkodę w dalszej ekspansji i podboju nowych terenów. Bezduszność działań była w tym przypadku gigantyczna, co zresztą świetnie uchwycił Sienkiewicz, opisując znudzonych mieszkańców Antylopy, którzy szybko zapomnieli o dokonanym mordzie. Pisarz wyraźnie wskazał, że osadnicy pozbyli się Indian dla własnych korzyści, wykorzystując haniebny podstęp. Zamordowanie całej wioski we śnie, a w tym dzieci, starców i kobiet, nie miało przecież nic wspólnego z uczciwą walką.
Mordercy nie mieli sobie zresztą nic do zarzucenia, ponieważ ich cele uświęcone były dobrem prowadzonych biznesów. Interesy i sprawy materialne były kluczowe w ich życiu i nie pozwalały nawet pamiętać o własnej ojczyźnie. Przyjazd cyrku i wieść o występie Czerwonego Sępa – ostatniego wodza zgładzonego plemienia Czarnych Wężów, stało się ważnym wydarzeniem rozrywkowym. Wprawdzie występowi towarzyszyły wspomnienia dawnej rzezi i chwilowy lęk przed zemstą, ale szybko okazało się, że sachem – podobnie jak niemieccy osadnicy – bardziej ceni sobie pieniądze niż honor. Po odśpiewaniu pieśni wojennej i wzbudzeniu wśród widzów niemałego zamieszania Indianin z uśmiechem zbiera datki za występ cyrku. Zemsta za śmierć przodków odchodzi w zapomnienie, a przedstawienie dane na grobach zamordowanych okazuje się świetnym interesem.
Można pomyśleć, że problematyka „Sachem” Sienkiewicza dotyczy tylko problemów zagłady Indian w Ameryce. Nowela ma jednak drugie dno. Niemcy zawładnęli ziemią Czarnych Wężów, tak jak zaborcy rządzili się na ziemiach polskich (pamiętajmy, że Sienkiewicz tworzył pod zaborami, a nowela powstała niemal 20 lat po upadku powstania styczniowego). Pisarz pokazał na przykładzie sachema, do czego prowadzi dbałość o własne korzyści, a nie interesy ojczyzny. Sachem zapomniał o swoich przodkach, robiąc z ich pamięci dobrze płatny show. Jego postępowanie oraz historia zagłady Indian miała być alegoryczną przestrogą dla Polski, aby nie zapomnieli o swoich korzeniach i kraju, którego niepodległość trzeba odzyskać. W przeciwnym razie tak jak Niemcy pozbyli się Indian, tak zaborcy z czasem pozbędą się Polaków. Sienkiewicz niesie swoją nowelą przesłanie do Polaków, aby pamiętali, że dobro ojczyzny jest ważniejsze niż osobiste korzyści.
Henryk Sienkiewicz urodził się 5 maja 1846 roku we wsi Wola Okrzejska, na terenie dzisiejszego województwa lubelskiego. Był jednym z najwybitniejszych polskich pisarzy, znanym głównie z powieści historycznych. W 1905 r. otrzymał literacką nagrodę Nobla za całokształt twórczości. Spory wpływ na to miał sukces powieści „Quo vadis”, która do dziś znana jest na całym świecie i doczekała się licznych adaptacji filmowych.
Wychowywał się w rodzinie ziemiańskiej, co wpłynęło na jego edukację i rozwój literacki. Po ukończeniu studiów w Warszawie Sienkiewicz rozpoczął karierę pisarską, zdobywając popularność zarówno w kraju, jak i za granicą. Jego twórczość często odnosiła się do historii Polski, a także do podróży, które odbył, m.in. do Stanów Zjednoczonych.
Pod koniec życia osiedlił się w Oblęgorku, gdzie kontynuował swoją pracę literacką. Zmarł 15 listopada 1916 roku w Vevey, w Szwajcarii.
Ważniejsze utwory:
- „Janko Muzykant” (1879)
- „Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela” (1879)
- „Latarnik” (1881)
- „Bartek Zwycięzca” (1882)
- „Sachem” (1883)
- „Ogniem i mieczem” (1884),
- „Potop” (1886),
- „Pan Wołodyjowski” (1888),
- „Krzyżacy” (1900),
- „Quo vadis” (1896),
- „W pustyni i w puszczy” (1911)
