Gdzieś w głuchej puszczy, zebrała się rota, czyli oddział piechoty, ubrany w zielone mundury. Żołnierze przybyli tam nie bez powodu. W chatce leśnika, w niewielkiej izbie kona ich pułkownik. Wierni żołnierze pełnią straż, czuwają nad umierającym dowódcą:
W głuchéj puszczy, przed chatką leśnika,
Rota strzelców stanęła zielona;
A u wrót stoi straż Pułkownika,
Tam w izdebce Pułkownik ich kona.
Tajemniczy pułkownik zdobył uznanie nie tylko w oczach towarzyszy broni, ale także wśród prostego ludu. Wieśniacy również zebrali się przed chatą leśnika, płacząc i pytając o zdrowie żołnierza. Cześć, jaką mu oddają, świadczy o tym, że człowiek ten był wielkiej mocy i sławy. Oznacza to, że dzięki swojej odwadze zyskał uznanie, zarówno wśród żołnierzy, jak i wieśniaków:
Wódz to był wiélkiej mocy i sławy,
Kiedy po nim lud prosty tak płacze
I o zdrowie tak pyta ciekawy.
W kolejnej zwrotce podmiot liryczny, czyli osoba mówiąca w wierszu, skupia się na pułkowniku. Umierający żołnierz wydaje ostatni rozkaz. Prosi, by osiodłano jego konia i przyprowadzono go do izby. Pułkownik chce zobaczyć odważne zwierzę, po raz ostatni, przed śmiercią:
Kazał konia Pułkownik kulbaczyć,
Konia w każdéj sławnego potrzebie;
Chce go jeszcze przed śmiercią obaczyć,
Kazał przywieść do izby – do siebie.
Umierający prosi również o przyniesienie munduru i całego ekwipunku, który służył mu w czasie walki. Podmiot liryczny porównuje zachowanie pułkownika do postawy bohatera potopu szwedzkiego i wojny polsko-rosyjskiej (1654–1667), hetmana Stefana Czarnieckiego. Porównanie przez podmiot liryczny pułkownika do tak ważnej postaci ma na celu gloryfikację, czyli uwznioślenie konającego żołnierza:
Kazał przynieść swój mundur strzelecki,
Swój kordelas i pas i ładunki;
Stary żołnierz – on chce, jak Czarniecki,
Umierając, swe żegnać rynsztunki.
Widać to doskonale w kolejnej zwrotce, kiedy do umierającego żołnierza przychodzi ksiądz z komunią lub z ostatnim namaszczeniem. Zbliżająca się śmierć pułkownika jednoczy zebranych w modlitwie – żołnierzy i lud. Płaczą nawet najstarsi mundurowi, którzy pamiętają jeszcze czasy Kościuszki. Chociaż wojacy ci walczyli na niejednym polu bitwy i poznali okropności wojny, bledną z żalu, na myśl o zbliżającej się śmierci pułkownika. Szlochają i modlą się za niego razem z prostym ludem i kapłanem:
A gdy konia już z izby wywiedli,
Potém do niéj wszedł ksiądz z Panem Bogiem;
I żołnierze od żalu pobledli,
A lud modlił się klęcząc przed progiem.
Nawet starzy Kościuszki żołnierze,
Tyle krwi swéj i cudzéj wylali,
Łzy ni jednéj – a teraz płakali,
I mówili z księżami pacierze.
W kolejnej zwrotce podmiot liryczny sygnalizuje, że upłynęło trochę czasu. Jest już ranek. Biją dzwony, lecz przy chacie leśniczego nikt nie czuwa. Przyczyną jest napad Moskali, czyli Rosjan:
Z rannym świtem dzwoniono w kaplicy;
Już przed chatą nie było żołnierza,
Bo już Moskal był w téj okolicy.
W kolejnych wersach podmiot liryczny nazywa zmarłego rycerzem. Mamy tu do czynienia z wyraźną aluzją do średniowiecznej „Pieśni o Rolandzie” oraz do wszystkiego, co wiąże się z etosem rycerskim: odwaga, honor, oddanie, niezachwiana wiara w Boga:
Przyszedł lud widzieć zwłoki rycerza.
Na pastuszym tapczanie on leży –
W ręku krzyż, w głowach siodło i burka,
A u boku kordelas, dwururka.
Ostatnia zwrotka wiersza zaskakuje. Podmiot liryczny ujawnia bowiem tożsamość pułkownika. Okazuje się, że to młoda kobieta, Litwinka, wódz, uczestniczka powstania, Emilia Plater:
Lecz ten wódz, choć w żołnierskiéj odzieży,
Jakie piękne dziewicze ma lica?
Jaką pierś? – Ach, to była dziewica,
To Litwinka, dziewica–bohater,
Wódz Powstańców – Emilija Plater
Podmiot liryczny nazywa Emilię Plater dziewicą, by podkreślić jej niewinność i młody wiek. Mimo tego kobieta jest żołnierzem, wodzem, dowódcą jednego z oddziałów partyzanckich, biorących udział w powstaniu listopadowym. Znamienny jest fakt, że wcześniej Plater zostaje określona jako „stary żołnierz”. Ten zabieg jest celowy. Choć Emilia Plater jest nazwana dziewicą, ze względu na swoją niewinność i młody wiek, swoją odwagą dorównuje doświadczonym i sędziwym wojakom.
Podmiot liryczny w wierszu „Śmierć pułkownika” opisuje ostatnie chwile Emilii Plater, bohaterki powstania listopadowego, lecz tożsamość tytułowego pułkownika zostaje ujawniona dopiero pod koniec utworu.
Na początku osoba mówiąca w wierszu opisuje lud i żołnierzy, którzy modlą się przed chatą leśnika, gdzie kona pułkownik. Mundurowi i wieśniacy pytają o zdrowie swojego wodza. Żołnierze nie mogą powstrzymać łez, choć na polu bitwy wiele już widzieli.
W kolejnej zwrotce podmiot liryczny skupia się na zachowaniu umierającego pułkownika. Konający prosi, by przyprowadzono jego wiernego konia i cały rynsztunek, by mógł zobaczyć je przed śmiercią. Podmiot liryczny porównuje postawę pułkownika do zachowania legendarnego hetmana, Stefana Czarnieckiego, który kilka wieków wcześniej także walczył przeciwko Moskalom.
W kolejnych zwrotkach podmiot sygnalizuje, że jest już ranek, biją dzwony, i przed chatą leśniczego nikogo nie ma. Wcześniej byli tu bowiem Moskale. Pułkownik jest nazwany rycerzem. Zostaje znaleziony martwy z atrybutami żołnierskimi i z krzyżem w dłoniach.
W ostatniej strofie podmiot liryczny ujawnia tożsamość pułkownika, wódz, żołnierz i bohater powstania listopadowego to kobieta o pięknych licach, Litwinka. Osoba mówiąca w wierszu nazywa ją dziewicą, by podkreślić jej niewinność i młody wiek. Nie odmawia jej jednak bohaterstwa, bo wcześniej określała ją bowiem „starym żołnierzem”. To zestawienie przeciwstawnych cech może być celowe. Wskazuje, że młoda kobieta była tak odważna, jak nie jeden doświadczony, sędziwy wojak.
1. Oddział piechoty gromadzi się przed chatą leśnika.
2. Żołnierze pełnią wartę przy konającym pułkowniku.
3. Lud opłakuje dzielnego wodza.
4. Pułkownik chce zobaczyć swojego konia i żołnierski rynsztunek.
5. Pułkownik przyjmuje ostatni sakrament
6. Żołnierze opłakują swojego wodza.
7. Mundurowi i wieśniacy modlą się razem z kapłanem.
8. Okolice najeżdżają Moskale.
9. Zwłoki pułkownika zostają odnalezione, a przy nich krzyż i żołnierski ekwipunek.
10. Dzielnym pułkownikiem okazuje się kobieta, Emilia Plater.
Emilia Plater – tytułowy pułkownik, Litwinka arystokratycznego pochodzenia, jedna z pierwszych inicjatorek powstania listopadowego na Litwie. Plater wyróżniała się na tle kobiet swoich czasów. Nie miała łatwego dzieciństwa. Jej ojciec był hulaką, dlatego wraz z matką zamieszkały u bliskich krewnych. Emilia wychowywała się razem z kuzynami, co ukształtowało jej charakter. Wzorem dla tej młodej dziewczyny była Laskarina Bubulina, Greczynka, która walczyła w powstaniu przeciwko Turkom, samodzielnie dowodząc okrętami. W momencie wybuchu powstania listopadowego Emilia Plater służyła w oddziale partyzanckim, który założył jej kuzyn, Cezary Plater. Kobieta wezwała mieszkańców okolicznych dworów do udziału w powstaniu. Ochotników nie brakowało. Po pewnym czasie Plater razem ze swoją przyjaciółką, Marią Prószyńską, dołączyła do oddziału Karola Załuskiego. Tam walczyła u boku rodziny i przyjaciół, strzelców spod Wilkomierza. Droga była trudna, a odział wciąż znajdował się pod ostrzałem. Kiedy wycieńczona Emilia straciła przytomność, została przeniesiona do jednej z chat, pod opiekę wileńskich chłopów. Po powrocie do zdrowia Plater wzięła udział w przegranej bitwie pod Kownem. Wówczas dowódca pułku, Stanisław Macewicz, jej adorator, uratował jej życie. Kobieta wzięła jeszcze udział w bitwie pod Szawlami. Jej odwaga została doceniona. Generał Chłapowski mianował dzielną kobietę generałem 25. pułku piechoty liniowej. Po kolejnych przegranych bitwach generał Chłapowski skapitulował. Plater sprzeciwiła się temu i dołączyła do ostatnich walczących oddziałów, pomimo tego, że była chora. Żołnierze zanieśli ją do chaty niedaleko Sejn, a później do dworku rodziny Abłamowiczów w Justynowie. Przed śmiercią Emilia Plater dowiedziała się jeszcze o upadku powstania listopadowego. Bohaterka zmarła 23 grudnia 1831 roku, ponad miesiąc po swoich 25. urodzinach. To właśnie poetycki obraz jej ostatnich chwil, Mickiewicz przedstawił w wierszu „Śmierć pułkownika”.
W wierszu nie podano dokładnego miejsca i czasu. Wiemy, że pułkownik umiera w chacie leśnika, gdzieś w puszczy. Biorąc jednak pod uwagę, że Emilia Plater to postać historyczna, możemy przyjąć, że jest to chata niedaleko Sejn (choć w rzeczywistości Plater umiera w dworku Abłamowiczów), 23 grudnia 1831 roku.
„Śmierć pułkownika” to wiersz. Utwór ten zaliczamy do liryki (rodzaj literacki). Został napisany dziesięciozgłoskowcem, tzn. w każdym wersie (linijce) jest dziesięć sylab, co wpływa na jego melodyjność.
„Śmierć pułkownika” jest rodzajem hołdu, który Adam Mickiewicz składa Emilii Plater. Bohaterka powstania listopadowego zostaje nazwana w nim „starym żołnierzem” i „rycerzem”, chociaż pod koniec wiersza, okazuje się, że to młoda kobieta. W ten sposób podmiot liryczny, który może być utożsamiany z poetą, gloryfikuje waleczne czyny Plater i upamiętnia jej niezwykłą odwagę. Zarówno żołnierze, jak i lud opłakują kobietę. Ostatnie chwile Plater zostają porównane do momentu śmierci legendarnego wodza, hetmana Stefana Czarnieckiego, co podkreśla poświęcenie i zasługi Emilii Plater w powstaniu listopadowym. Doskonale widać to w warstwie językowej utworu, która nacechowana jest emocjonalnie. W wierszu pojawiają się bowiem porównania, wykrzyknienia oraz epitety, które podkreślają bohaterstwo umierającej Emilii Plater, a także oddanie i szacunek, którymi darzą ją żołnierze i prosty lud.
Pytania i odpowiedzi z podręczników, w których omawiana jest ta lektura, znajdziesz na stronie Skul.pl
Język polski. Między nami. Klasa 7. Podręcznik - rozwiązania i odpowiedzi
Język polski. Nowe słowa na start! Klasa 7. Podręcznik - rozwiązania i odpowiedzi
Język polski. Świat w słowach i obrazach. Klasa 7. Podręcznik - rozwiązania i odpowiedzi
Język polski. Bliżej słowa. Klasa 7. Podręcznik - rozwiązania i odpowiedzi
Język polski. Część 1. Klasa 7. Podręcznik - rozwiązania i odpowiedzi
Język polski. Nowe słowa na start! Klasa 8. Podręcznik - rozwiązania i odpowiedzi
Adam Mickiewicz (ur. 24 grudnia 1798 w Zaosiu lub Nowogródku, zm. 26 listopada 1855 w Stambule) – jeden z najważniejszych poetów romantycznych, działacz polityczny, publicysta, założyciel Towarzystwa Filomatycznego, zwolennik teorii mesjanistycznej. Student Uniwersytetu Wileńskiego, carski więzień i emigrant. W swoich utworach poruszał tematykę narodowo-wyzwoleńczą i miłosną; do najsłynniejszych z nich należą: „Dziady”, „Pan Tadeusz”, „Konrad Wallenrod”, zbiór „Ballady i romanse” oraz „Sonety krymskie”.
