Spis treści:
- T Corona Boeralis. Kosmiczna eksplozja będzie widoczna z Polski gołym okiem
- Miejsce w pierwszym rzędzie. Dlaczego wybuch T CrB jest wyjątkowy?
- Czym jest nowa? Czym różni się od supernowej?
- Jak dobrze będzie widać wybuch T Corona Borealis?
T Corona Boeralis. Kosmiczna eksplozja będzie widoczna z Polski gołym okiem
Nadchodzi niezwykłe zjawisko, o którym z pewnością usłyszą nawet ci, którzy rzadko spoglądają w nocne niebo. Gwiazda T Corona Borealis (T CrB) powinna eksplodować lada chwila, a jej blask będzie widoczny gołym okiem z Polski. Pierwsza obserwacja gwiazdy miała miejsce już ponad 800 lat temu, w 1217 roku. Zauważył ją wtedy Burchard, opat Ursbergu w Niemczech, który zanotował obserwację "słabej gwiazdy, która przez pewien czas świeciła silnym światłem".
Ostatnia eksplozja nowej T CrB miała miejsce w 1946 roku, kiedy to gwiazda rozbłysła ponad 600 razy jaśniej niż zwykle. Wcześniej nowa wybuchła w 1866 roku. Dane wskazują, że jej zachowanie w ostatnich miesiącach przypominało to sprzed 1946 roku. Czy czeka nas podobne zjawisko?
W czerwcu naukowcy przewidywali, że nowa może rozbłysnąć ponownie już we wrześniu 2024 roku. Tego typu szacunki są jednak zawsze obarczone marginesem błędu. Eksplozja może wydarzyć się lada chwila, choć może zdarzyć się tak, że przyjdzie nam poczekać jeszcze kilka miesięcy – tak interpretują najświeższe obserwacje (wrzesień 2024) naukowcy obserwatorium MacAdams. W skali kosmicznej to i tak mniej niż mrugnięcie oka.
Miejsce w pierwszym rzędzie. Dlaczego wybuch T CrB jest wyjątkowy?
Wybuch T Corona Borealis to wyjątkowe zjawisko, które w teorii możemy zaobserwować nawet dwa razy w życiu. Już to czyni układ T CrB wyjątkowym. W przypadku większości nowych przerwy między wybuchami mogą trwać dziesiątki, a nawet setki tysięcy lat. Obserwacja nowej tak blisko naszego Układu Słonecznego jest równie niezwykła – T Corona Borealis leży zaledwie 3000 lat świetlnych od Ziemi (dla porównania: średnica Drogi Mlecznej to ok. 100 tys lat świetlnych, a widzialnego wszechświata ponad 90 mld lat świetlnych!).
"Istnieje kilka powtarzających się nowych gwiazd o bardzo krótkich cyklach, ale zazwyczaj nie widzimy tego zjawiska tak często w naszym życiu, a rzadko możemy to zobaczyć tak blisko" – mówi astrofizyk Laura Hounsell. "To prawdziwa okazja, aby zająć miejsce w pierwszym rzędzie i podziwiać ten kosmiczny spektakl".
Naukowcy nie zamierzają przepuścić tej szansy. W momencie wybuchu nowej T CrB, na gwiazdę skierowane będą najpotężniejsze teleskopy, w tym:
- Kosmiczny teleskop Jamesa Webba;
- NuSTAR;
- teleskop Fermiego
- NuSTAR
- IXPE
- INTEGRAL i wiele innych.
W obserwacjach wezmą też udział największe teleskopy radiowe i rentgenowskie. W sumie zespół obserwatoriów naziemnych i kosmicznych będzie zbierać dane z tego niesamowitego wydarzenia, analizując całe, widzialne i niewidzialne spektrum światła.
Przeczytaj: Bursztyn - pierwsza polska rakieta suborbitalna. Do czego może być wykorzystana?
Czym jest nowa? Czym różni się od supernowej?
Nowa i supernowa to zjawiska, które łączy jedno – eksplozja gwiazdy. Różnią się jednak skalą i najczęściej przyczyną.
Nowa powstaje, gdy biały karzeł, czyli rdzeń martwej gwiazdy, przyciąga materię z pobliskiej gwiazdy – czerwonego olbrzyma – w układzie podwójnym. Zgromadzona materia, głównie wodór, tworzy na powierzchni białego karła warstwę, która po osiągnięciu masy krytycznej wybucha eksplozją termojądrową. Taki wybuch jest stosunkowo niewielki, biały karzeł pozostaje nietknięty, w kosmos ulatuje tylko zgromadzony gaz, a proces może się powtarzać wiele razy. W momencie wybuchu nowa jest jaśniejsza niż przeciętna gwiazda, jednak znacznie słabsza niż supernowa.
Supernowa to potężniejszy i jednorazowy wybuch, który definitywnie kończy życie gwiazdy. Może wystąpić, gdy masywna gwiazda wyczerpuje swoje paliwo i zapada się pod własnym ciężarem, albo gdy biały karzeł przyciągnie zbyt dużo materii i eksploduje. Ten drugi scenariusz przypomina mechanizm nowej, ale gromadzenie materii przebiega znacznie szybciej i w większych ilościach. Po takim wybuchu gwiazda może przekształcić się w czarną dziurę albo gwiazdę neutronową.
W skrócie – nowa to układ podwójny, w którym dochodzi do mniejszych, ale wielokrotnych eksplozji. Supernowa to wybuch większy i ostateczny.
Zobacz: Doba na Ziemi miała tylko 6 godzin. Nieoczywiste fakty o naszej planecie
Jak dobrze będzie widać wybuch T Corona Borealis?
Chociaż wybuch T CrB będzie zjawiskiem niezwykłym, nie możemy spodziewać się, że rozświetli niemal całe niebo jak supernowa (np. wyczekiwany wybuch Betelgezy). Nawet przy maksymalnej jasności około 2,5 magnitudo, nowa będzie ciemniejsza od około 120 innych gwiazd widocznych na nocnym niebie. Dla porównania Syriusz, najjaśniejsza gwiazda na niebie ma magnitudo równe -1. Magnitudo to dość nieintuicyjna jednostka – im mniejsza wartość, tym jaśniejszy blask. Nieco więcej przykładów wyrażonych w magnitudo można znaleźć w artykule o drugim księżycu Ziemi.
Mimo to, nowa T Corona Borealis będzie widoczna gołym okiem, zwłaszcza w miejscach o małym zanieczyszczeniu światłem. Warto więc przygotować lornetkę lub teleskop i obserwować to niezwykłe zjawisko, które zdarza się raz na kilkadziesiąt lat.
Na koniec wskazówka – jak odnaleźć T Corona Borealis na niebie? Ci, którzy wiedzą, jak zlokalizować Arktura i Vegę powinni wyznaczyć linię prostą między tymi gwiazdami i mniej więcej pośrodku odszukać gwiazdozbiór Korony Północnej (łac. Corona Borealis). Znacznie łatwiej będzie jednak wykorzystać darmowe narzędzie – Stellarium. Po przejściu na stronę wystarczy wpisać w wyszukiwarce "T CrB", żeby obserwować położenie gwiazdy w czasie rzeczywistym (z możliwością przewijania czasu do wybranego dnia, godziny i minuty).
Źródła: nasa.gov; observatory.as.uky.edu; astronet.pl;
Czytaj także:
Ile kilometrów miał najdłuższy piorun?
Z jaką prędkością płynie Wisła? Podróż jednej kropli od źródła do ujścia
Jan Czochralski – wybitny polski chemik i wynalazca. Czym zasłynął?
