Spis treści:

Wprowadzenie i teza

Wprowadzenie: Sen o wolnej, niepodległej i pięknej Polsce czy sąd nad Polską podzieloną, przesiąknięta marazmem i niezdolną do odzyskania wolności? Co tak naprawdę miał na myśli Wyspiański, pisząc wybitny dramat narodowy „Wesele”? Analizując jego dzieło, trudno oprzeć się wrażeniu, że rozlicza on polskie społeczeństwo z nieudolności w odzyskiwaniu wolności. Osądza tych, którzy nie chcą albo nie umieją zawalczyć o niepodległość – dobro, które Polakom bestialsko odebrano, a które przecież się nam należy. Nieco inaczej widzi Polskę Adam Mickiewicz w „Panu Tadeuszu” – opisuje ją jako Arkadię, krainę mlekiem i miodem płynącą. Nie szczędzi przy tym słów krytyki w stosunku do szlachty – cała epopeja jest jedna zdecydowanie bardziej opowieścią o wspaniałej Polsce niż bezwzględną krytyką narodu.  

Teza: Literatura często stawia pytania o kondycję narodu polskiego, balansując między idealistyczną wizją przyszłości, którą można określić jako senną a surową jego oceną wynikającą ze słabości i ograniczeń, którą można nazwać sądem. Można powiedzieć, że literatura, która powstawała w czasie zaborów, miała między innymi zmobilizować społeczeństwo do walki – poprzez krytykę działań albo przywołanie wspomnień o dawnej, pięknej ojczyźnie. 

Rozwinięcie - „Wesele” Stanisława Wyspiańskiego

Rozwinięcie: Akcja „Wesela” rozgrywa się na weselnej zabawie w chłopskiej chacie, w Bronowicach. Parę młodą stanowią: inteligent z Krakowa oraz Jagna – chłopka z Bronowic. Na weselu bawią się zarówno przedstawiciele inteligencji (wywodzącej się ze szlachty), jak i chłopów. Wyspiański jednak nie mitologizuje relacji między dwiema grupami, ale ją demaskuje. Pan Młody, ogarnięty chłopomanią, widzi wieś jako skansen, sielankowe miejsce, w którym można odpocząć od miasta. Jest zauroczony obyczajami i tradycjami chłopskimi, do tego stopnia, że przesadnie się nimi ekscytuje. W rzeczywistości jednak chłopi są dla niego (jak i reszty inteligentów) prostaczkami, ludźmi nieobytymi, zacofanymi, poniżej poziomu. Chłopi z kolei widzą obłudę inteligencji, która jeszcze nie tak dawno traktowała ich niemal jak niewolników. Ta najniższa warstwa społeczeństwa przez wieki była bowiem uciskana przez szlachtę, pracowała w pocie czoła, a mimo to żyła w nędzy. Dzisiaj są ludźmi, którzy pragną zmiany, interesują się polityką, czytają gazety – z dawnego zacofania nic już nie zostało. Wielowiekowa relacja pan-poddany, która łączyła szlachtę i chłopów wciąż powoduje, że chłopi nie chcą zaufać inteligencji.  

Wyspiański punktuje również wydarzenia, które doprowadziły do tego, że Polska nie może odzyskać niepodległości. Jednym z najważniejszych powodów była konfederacja targowicka z 1792 roku, czyli akt zdrady ojczyzny. Magnaci, kierujący się wówczas tylko swoimi interesami „sprzedali” Polskę carycy Katarzynie II, występując przeciwko reformom Sejmu Czteroletniego i Konstytucji 3 Maja. W utworze symbolem tych wydarzeń jest ukazujący się Panu Młodemu Hetman Branicki. 

Wyspiański w swoim dziele wydaje wyrok – dopóki polskie społeczeństwo nie ocknie się i nie obudzi, wciąż będzie żyć w niewoli. Zakończenie starych sporów i nawiązanie dialogu to jedyna droga, aby wyzwolić Polskę spod jarzma zaborcy. Swój wyrok uzasadnia tym, że do odzyskania niepodległości potrzebni są zarówno inteligenci, jak i chłopi. Pierwsi będą przewodzić powstaniu, określą kierunek, nadadzą kształt polskiej sprawie, natomiast drudzy – z ich aktywnością, wigorem i odwagą będą gotowi walczyć. W dramacie można powiedzieć, że ukazuje autor pomieszaną wizję senną i sądu nad Polską. Z jednej strony wprowadzenie elementów symbolicznych, duchów, zjaw może mieć charakter oniryczny, co powoduje, że pojawiają się elementy wizji sennej, z drugiej zaś pojawiające się duchy i zjawy są widmem ciążących nad Polską spraw, co może przypominać sąd. Stanisław Wyspiański w „Weselu” przedstawił krytykę Polski i jej dziejów, a winy dopatrywał się we wszystkich przedstawicielach klas społecznych.  

Uwaga! Choć „Wesele” jest próbą osądzenia polskiego społeczeństwa, w utworze pojawiają się motywy oniryczne, czyli nawiązujące do snów i widzeń. Dzięki temu w symboliczny sposób autor mógł przedstawić bolączki, trapiące naród. 

Kontekst - „Pan Tadeusz” Adama Mickiewicza

Kontekst: Inaczej widzi Polskę Mickiewicz w epopei „Pan Tadeusz”. Nie osądza on narodu tak surowo jak Wyspiański, lecz próbuje zmotywować społeczeństwo do walki o wolność, przypominając nie tak przecież odległe, piękne czasy. Epopeja „Pan Tadeusz” z pewnością może być nazwana snem o Polsce – ojczyzna jest w niej opisana jako bliska ideału. Mickiewicz kreśli te piękne obrazy, wiedząc, że choć kraj nie istnieje na mapie, zawsze będzie istniał w marzeniach i wyobrażeniach Polaków. 

Soplicowo, czyli miejsce akcji, symbolizuje Polskę – jest krainą lat dziecinnych, Arkadią, miejscem, które nie ma wad. Wieszcz opisuje wspaniałe tradycje szlacheckie, pokazuje, jak pięknie i harmonijnie kiedyś się żyło. Funkcją „Pana Tadeusza” ma być przywrócenie nadziei, pokrzepienie serc, zmotywowanie narodu do walki. Mickiewicz wybiera jednak inny sposób niż Wyspiański – krytykuje szlachtę, ale w sposób dużo bardziej subtelny i wyważony. Ma raczej nadzieję, że epopeja trafi „pod strzechy” i tym samym rozbudzi w społeczeństwie świadomość narodową. 

Podsumowanie

Podsumowanie: "Wesele" zostało wystawione w roku 1901, czyli 17 lat przed odzyskaniem przez Polskę niepodległości. Wyspiańskiego zainspirowały prawdziwe wydarzenia, czyli przyjęcie weselne poety Lucjana Rydla z Jadwigą z Mikołajczyków –  chłopką z podkrakowskich Bronowic. Opowieść o kondycji polskiego społeczeństwa i wypunktowanie wad obu grup społecznych nie było więc wytworem wyobraźni poety, ale krytyczną analizą realnych problemów. Być może utwór ten miał być dosadną motywacją dla narodu, aby w końcu ruszyć się, zbratać i wspólnie pójść po wolność. Słowa, które Wyspiański napisał w swoim dziele: "Co się w duszy komu gra, co kto w swoich widzi snach" pozostają aktualne również dzisiaj i są świetnym komentarzem do chaosu ideowego, politycznego i społecznego, w którym żyjemy. 

Zobacz pełną listę pytań jawnych na maturę ustną z języka polskiego 2025.