Spis treści:
- Prawo pierwszej nocy – charakterystyka obrzędu
- Prawo pierwszej nocy – mit czy rzeczywistość?
- Czy prawo pierwszej nocy obowiązywało w Polsce?
- Prawo pierwszej nocy w sztuce
Badacze wciąż spierają się, czy rzeczywiście taki obrzęd miał miejsce, czy jest jedynie średniowiecznym mitem. Pomimo przewijających się w zapisach historycznych wzmianek o ius primae notis, wątpliwości pozostały. Czym było prawo pierwszej nocy?
Prawo pierwszej nocy – charakterystyka obrzędu
Średniowieczna Europa nie była przyjaznym miejscem, w szczególności dla ludzi znajdujących się na najniższych szczeblach drabiny społecznej. Nie bez powodu upowszechnił się termin „mroczne wieki” określający ten przedział czasu. Choć dominującym systemem wartości w średniowieczu była religia, to nie zawsze szło to w parze z rzeczywistym zachowaniem, a moralność ludzi pozostawiała wiele do życzenia. Jednym z najlepszych przykładów nieetycznego postępowania jest właśnie prawo pierwszej nocy.
Ten mityczny obrzęd dotyczył nocy poślubnej. Według niego do pierwszego stosunku z młodą żoną miał prawo najpierw właściciel feudalny, a dopiero później poddany. Oczywiście, w czasach średniowiecznych kobieta nie miała prawa wyrazić swojego zdania, a jedynym sposobem na uniknięcie gwałtu było wpłacenie wysokiego okupu, którym zarządzała rodzina, ponieważ sama poszkodowana nie miała żadnych, własnych pieniędzy.
Według nielicznych doniesień w niektórych rejonach obrzęd został zmodyfikowany i mężczyźni mogli wyrazić zgodę na oddanie swojej żony na noc lub sprzeciwienie się temu. Jeśli się na to decydowali to w zamian otrzymywali możliwość upolowania jednego lub kilku jeleni z lasów pana feudalnego. Według niektórych zapisków właśnie ta sytuacja jest genezą powstania sformułowania „rogacz” używanego do określenia zdradzanego męża.
Prawo pierwszej nocy – mit czy rzeczywistość?
Choć teoretycznie prawo pierwszej nocy może wydawać się obrzędem, który miał podstawy funkcjonować w średniowieczu, to żadne historyczne zapiski nie potwierdzają tego w 100%. Warto zaznaczyć, że była to epoka, w której religia odgrywała ogromną rolę, a małżeństwo uważane było za niezwykle poważną instytucję. Stosunki z niepoślubionym partnerem były surowo karane, naturalnie więc rodzi się pytanie: prawo pierwszej nocy – mit czy rzeczywistość?
Według zapisków pochodzących z 1400 roku z jednej ze szwajcarskich wiosek Maur ten zwyczaj jak najbardziej funkcjonował. Badacze odkryli cały spis reguł dotyczących pierwszej nocy poślubnej, które jasno wskazują, że pan feudalny miał prawo do pierwszej nocy z żoną podwładnego. Jedna z nich mówi, że mężczyzna, chcący wstąpić w związek małżeński powinien przekazać kobietę na pierwszą noc lub ją wykupić – zgodnie z dawnym zwyczajem. W razie odmowy, grozić mu miała grzywna.
Kolejnym dowodem są zapisy pochodzące z jednej z wiosek w Katalonii. Według dokumentów gwałty, poniżanie i napastowanie młodych żon przyczyniło się do wywołania rebelii wśród chłopów. Źródła wspominające o tej regule pochodzą również z Francji lub Włoch, jednak żadne z nich nie jest na tyle dokładne i konkretne, aby z całą mocą móc stwierdzić, że ten barbarzyński obrzęd rzeczywiście się wydarzył. Choć prawo pierwszej nocy wciąż pozostaje między mitami, to z całą pewnością można stwierdzić, że epoka średniowiecza nie była łatwym okresem, a nadużycia, molestowania i wykorzystywania niczym wyjątkowym.
Czy prawo pierwszej nocy obowiązywało w Polsce?
Podobnie jak w przypadku zapisów w innych krajach, nie istnieją niezbite dowody na obowiązywanie barbarzyńskiego prawa w Polsce. Niektóre wzmianki w kronikach sporządzonych przez Jana Długosza pozostawiają jednak pewne obawy. Wspomina on o powinności Virgnale, którą zniósł Henryk Brodaty. Według niektórych źródeł to określenie dotyczy jedynie darowizny, którą przyszły mąż musi ofiarować ojcu panny młodej w zamian za jej rękę, a nie prawa pierwszej nocy.
Prawo pierwszej nocy w sztuce
Do rozpowszechnienia mitu o prawie pierwszej nocy z całą pewnością przyczynili się artyści, umieszczając ten obrzęd w swoich dziełach. Nawiązania do ius primae notis można znaleźć między innymi w jednym z opowiadań Geoffreya Chaucera o tytule „Rycerz”, w którym książę domaga się stosunku z żoną podwładnego. Innym artystą korzystającym z tego mitu był dramaturg Pierre Beaumarchais, który ułożył całą sztukę o pewnym nieurodziwym hrabim i pięknej młodej poddanej. Sztuka o tytule „Szalony dzień” zyskała ogromną popularność i stała się inspiracją dla Amadeusza Mozarta i opery „Wesele Figara”.
Współczesne filmy i seriale również czerpią inspirację z tego obrzędu i zaobserwować można go między innymi w cieszącej się ogromną popularnością „Grze o Tron”. Choć nie ma dobrych dowodów na to, że taka praktyka miała miejsce, to prawo pierwszej nocy stało się tematem atrakcyjnym dla twórców, ponieważ szokowało i wstrząsało widzem.
Źródło: bryk.pl
Oprac. Redakcja
Odpowiedzi do zadań z podręczników do historii znajdziesz tutaj:
Rozwiązania zadań z zeszytu ćwiczeń do historii
Historia – rozwiązania zadań z podręcznika
Rozwiązania zadań z podręcznika do historii
