Artykuły

Motyle odlatują na zimę? Migrujące gatunki żyją także w Polsce

Późne lato i początek jesieni to czas migracji motyli. Rodzime gatunki migrują pomiędzy Europą i Azją, a te żyjące na innych kontynentach, np. monarchy – lecą z Ameryki Północnej do Kalifornii i Meksyku. Co je skłania do pokonywania setek kilometrów? Jakie motyle migrujące można spotkać w Polsce?

Rusałka osetnik do Polski przylatuje na wiosnę i wydaje na świat potomstwo, które jesienią migruje na południe/Adrian Häusler/CC BY-SA 3.0

Spis treści:

Motyle – gatunki i występowanie
Motyle w Polsce
Migracje motyli – czy można je obserwować?
Nowe gatunki na świecie – przykłady
Ciekawostki o motylach

Motyle – gatunki i występowanie

Motyle (Lepidoptera), to zaraz po chrząszczach, najliczniejsza grupa owadów. Obecnie na świecie żyje ich aż 150 tysięcy gatunków. Występują na każdym kontynencie, oprócz Antarktydy. Jeszcze do niedawna stosowany był podział na motyle nocne (ćmy) i dzienne oraz mniejsze i większe. To jednak dosyć sztuczne podziały, gdyż wiele ciem lata również w dzień, a w wśród motyli większych znajdują się przedstawiciele małych gatunków. Aktualnie motyle dzieli się więc na podrzędy oraz rodziny. Cztery główne podrzędy to: Zeugloptera, Aglossata, Heterobathmiina i Glossata.

Motyle zamieszkują rozmaite siedliska: pustynie, lasy wilgotne, lasy deszczowe, obszary trawiaste, a nawet wysokie góry. Najwięcej można ich spotkać w rejonach tropikalnych. Tam też występują największe gatunki motyli, takie jak rekordowo duży motyl królowej Aleksandry, który może ważyć aż 25 g, a rozpiętość jego skrzydeł wynosić aż 28 cm.

Przeczytaj również: Ciekawostki biologiczne: Supernawigatorzy

Motyle w Polsce

W Polsce występuje 3168 gatunków motyli (według danych zawartych w pozycji „Fauna Polski – charakterystyka i wykaz gatunków” tom I, 2004), z czego 164 to motyle dzienne. Nie jest to jednak liczba stała, gdyż co roku stwierdza się i opisuje kolejne gatunki. Najpowszechniej występujący w Polsce motyl to niezwykle urokliwa rusałka pawik.

Najciekawsze i najpiękniejsze motyle, które można spotkać na terenie Polski to między innymi:

paź królowej – żółty, z czarnymi i błękitnymi wzorami na skrzydłach,
rusałka pawik – rudopomarańczowy z „oczkami” w górnej i dolnej części skrzydeł,
modraszek argus – jasnobłękitny z rzędem drobnych kropek wzdłuż skrzydeł.

paź królowej — Paź królowej, jeden z najlepiej rozpoznawalnych motyli w Polsce/Jean-Pol GRANDMONT/CC BY 3.0

Niektóre występujące w Polsce gatunki są objęte całkowitą lub częściową ochroną. Całkowicie chronione są na przykład: niepylak apollo, niepylak mnemozyna, czerwończyk fioletek czy modraszek arion.

Migracje motyli – czy można je obserwować?

Niektóre motyle wylatują na zimę do ciepłych krajów – rusałki, szlaczkonie i zawisaki potrafią przemierzyć tak długie trasy, jak ptaki.

Ja czytamy w serwisie studentnews.pl, jednymi z najlepszych do obserwacji są rusałki osetniki. Ten gatunek motyla żyje na niemal na wszystkich kontynentach, a do Polski przylatuje wiosnę i wydaje na świat potomstwo, które jesienią migruje na południe.

Niestety obserwacja migracji motyli nie jest tak prosta jak w przypadku ptaków. Owady przemieszczają się w rozproszeniu i najlepiej obserwować je podczas odpoczynku, kiedy gromadzą się na łąkach w poszukiwaniu pożywienia. Ich migracja przypada na przełom lata i jesieni, więc można wypatrywać przelatujących rusałek osetników w drugiej połowie września.

Motyle podczas migracji wyglądają dość specyficznie – często mają postrzępione skrzydła, motyle dzienne lecą nisko, a ćmy dość wysoko, wraz z masami ciepłego powietrza, także w deszczu i silnym wietrze.

Dlaczego wędrują? Powodem są np. długie okresy suszy, panujące w Afryce Północnej czy na Półwyspie Arabskim. Entomolodzy podkreślają jednak, że migracje motyli nie są tak regularne i przewidywalne, jak w przypadku ptaków.

stado monarchów, migracja motyli, motyle — Stado monarchów przygotowujących się do migracji (Ameryka Północna)/Raina Kumra/CC BY 2.0

Nowe gatunki na świecie – przykłady

Naukowcy regularnie odkrywają nowe gatunki i rodzaje motyli. Do ostatnich odkryć, w których uczestniczyli Polacy, należą:

dwa motyle z rodzaju Saurona (Saurona triangula i Saurona aurigera) – ich nazwa pochodzi oczywiście od tolkienowskiego władcy Mordoru i nawiązuje do charakterystycznego wzoru, który widnieje na skrzydłach motyli; to jasne plamy w ciemnych obwódkach, kojarzące się z okiem Saurona,
Catasticta copernicus – motyla z gatunku bielinkowatych odkrył w peruwiańskich Andach zespół badaczy z Uniwersytetu Jagiellońskiego, jego nazwa pochodzi oczywiście od nazwiska Mikołaja Kopernika – została nadana ze względu na przypadające w roku odkrycia 550 urodziny astronoma,
3 gatunki motyli odkryli polscy badacze, wchodząc na (niezdobytą dotąd) górę Tramen Tepui w Andach; odkryte motyle należą do rodzin Forsterinaria, Erateina oraz Euptychia.

Ciekawostki o motylach

Motyle to liczna grupa owadów, która jest bardzo zróżnicowana, a przez to niezwykle ciekawa. Co warto o nich wiedzieć?

Jedną z ich strategii obronnych jest mimetyzm, czyli udawanie groźnego stworzenia. Rusałka pawik w sytuacji zagrożenia rozkłada skrzydła, na których widnieją okrągłe kropki, przypominające kocie oczy. To odstrasza naturalnego wroga motyli, czyli ptaki.
Niektóre motyle odstraszają swoich wrogów…piszczeniem. Taką umiejętność ma między innymi zmierzchnica trupia główka, która odstrasza nietoperze, wydobywając z przełyku głośne, piskliwe dźwięki.
Motyle zachowują się jak kolibry. Motyle z rodziny zawisaków potrafią (jak wskazuje ich nazwa) zawisnąć w powietrzu, by wypić nektar z kwiatu. Utrzymuje je wówczas bardzo szybki ruch skrzydeł.
Motyle „ładują” swoje skrzydła na słońcu. Owady te są zmiennocieplne, zatem jeśli ich ciało nie osiągnie odpowiedniej temperatury (około 30°C), będą niezdolne do lotu. To dlatego często spotyka się je, gdy z rozłożonymi skrzydłami wygrzewają się na słońcu.
Motyle mogą żyć nawet 9 miesięcy. Choć wciąż można spotkać się ze stwierdzeniem, że motyle żyją zaledwie kilka dni, nie jest to prawda. Średni czas ich życia to 2-4 tygodnie, ale niektóre gatunki (np. latolistek cytrynek) żyją kilka miesięcy, w międzyczasie zapadając w sen.

Choć liczba gatunków motyli obiektywnie wydaje się być ogromna, ich populacja ogółem kurczy się. Wszystkiemu winne są zanieczyszczenia i ograniczanie naturalnych siedlisk motyli poprzez rozbudowę miast. Co można z tym zrobić? Jednym z małych kroczków jest tworzenie łąk kwietnych i zostawianie jak najwięcej zielonych skwerów i parków w miastach.

Przeczytaj również: Najpiękniejsze kwiaty na świecie. Ile kosztuje najdroższy?

Oprac. Redakcja