Jak wyglądają kurhany? Gdzie można je zobaczyć?

Niezwykły typ mogił można zobaczyć również w Polsce. Jak wyglądają? Gdzie znajduje się ścieżka edukacyjna, upamiętniająca miejsce, w którym chowano zmarłych przez około dwa tysiące lat?

Spis treści:

Co to są kurhany?
Kurhany w Polsce i na świecie

Co to są kurhany?

Kurhan to typ mogiły, której wygląd różni się w zależności od tego – kto, komu i kiedy ją budował. Obecnie łatwo je zlokalizować na mapach, które powstają dzięki lotniczemu skanowaniu laserowemu.

Początkowo kurhany o wydłużonym zarysie pojawiły się w neolicie, np. na Wyspach Brytyjskich, w północnych Niemczech, w Polsce. Natomiast w pierwszej połowie trzeciego tysiąclecia przed naszą erą w Azji oraz w części Europy upowszechniły się kurhany o kolistej podstawie, oraz stożkowatym nasypie.

Przeczytaj również: Szukasz darmowych odpowiedzi do podręczników z historii? Poznaj nowy serwis edukacyjny!

Kurhany w Polsce i na świecie

Jednym z najciekawszych przykładów grobowców komorowych w północno-zachodniej Europie jest Maes Howe (Maeshowe). Kurhan z okresu neolitu można podziwiać na Orkadach w Szkocji. Zbudowano go około 5 tys. lat temu. Ma 7 metrów wysokości, a jego obwód to 35 metrów. Z zewnątrz przypomina duży trawiasty kopiec, ale stworzenie go musiało być nie lada wyzwaniem dla tamtejszej społeczności. W momencie odkrycia (w XIX w.) komora grobowa była nienaruszona od okresu wczesnego średniowiecza. Obecnie słynie on również z napisów runicznych pozostawionych tam przez Wikingów.

Młodsze, ale wzbudzające niemałe zainteresowanie, są kurhany z Gamla Uppsala (Starej Uppsali). To tajemnicze miejsce w Skandynawii skrywa prochy pogańskich władców z dynastii Ynglingów. Obecnie można tam zobaczyć, m.in. trzy duże kopce o średnicach od 55 do 70 metrów. Jednak najbardziej znane są kurhany budowane przez Scytów. Były to ludy koczownicze, które zamieszkiwały stepy na północ od Morza Czarnego od VII w. przed naszą erą do pierwszych wieków naszej ery. Co ciekawe grób wojownika z tego kręgu kulturowego znaleziono także w województwie podkarpackim – w Sobiecinie pod Jarosławiem.

W Polsce nie brakuje interesujących przykładów kurhanów. W Wielkopolsce znajdują się m.in. w pobliżu Łęk Małych. Obecnie to cztery obiekty datowane na późny okres kultury unietyckiej (ok. 1700–1500 lat p.n.e.). Jednak kilkadziesiąt lat temu skupisko było znacznie większe. Wiadomo, że w XIX w. znajdowało się tam jedenaście kurhanów, ale eksperci szacują, że mogło ich być nawet czternaście. Zachowane kurhany mają od 2,5 do 5 metrów wysokości, a ich obwody wynoszą od 60 do nawet 120 metrów. Wykopaliska prowadzone przez Józefa Kostrzewskiego z Muzeum Archeologicznego w Poznaniu potwierdziły, że były one miejscem pochówku osób z wyższych warstw ówczesnego społeczeństwa. Świadczyło o tym wyposażenie grobowców – m.in. ozdoby, naczynia, broń (w tym tzw. berła sztyletowe – sztylety metalowe w ozdobnej rękojeści) oraz konie.

Znacznie większe skupisko kurhanów w Polsce odkryto w Białogórzu koło Zgorzelca. To dwa stanowiska – 30 i 170 mogił. Pochówki powstawały od VIII do XI wieku. Niektóre wykonano przy użyciu drewna, inne kamienia. Są podobne do siebie. W grobowcach składano głównie gliniane naczynia, a spalone szczątki zmarłego umieszczono na szczycie kurhanów. Miejsce łatwo odnaleźć, również dzięki ulokowanym tam figurom Słowian.

W 2022 r. naukowcy z Instytutu Archeologii Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie potwierdzili, że w polskiej części Puszczy Białowieskiej znajduje się blisko 600 kurhanów grzebalnych. Niektóre z nich pochodzi ze średniowiecza, ale większość z okresu wpływów rzymskich (II–V w. n. e).

kurhany — Cmentarzysko kurhanowe, Leśnictwo Uniradze/ fot. STANISLAW BIELSKI/REPORTER

Unikatowe w skali kraju pozostaje cmentarzysko kurhanowe w województwie pomorskim. Na obszarze około 6 kilometrów kwadratowych, w lasach w pobliżu leśniczówki Uniradze chowano zmarłych przez około dwa tysiące lat. Najstarsze mogiły pochodzą z okresu od 1100 do 900 roku przed naszą erą, a najmłodsze z X lub XI wieku po Chrystusie. W tym rejonie zinwentaryzowano 2763 kurhany. Obecnie znajduje się tam ścieżka edukacyjna. Dzięki umieszczonym tam tablicom można dowiedzieć się więcej o pochówkach.

To tylko kilka przykładów kurhanów z całego kraju. Na niektórych badania dopiero się rozpoczęły i czekają na kontynuację. Tak jest np. na cmentarzu kurhanowym w Rekowie.

– Badany kurhan usypano w dwóch etapach. Pierwszy nasyp powstał w młodszej epoce brązu (1200–700 r. p.n.e.), w czasach obecności na tym terenie ludności kultury łużyckiej. Kilka stuleci później (70–230 r. n.e.), we wczesnym okresie wpływów rzymskich, w istniejący już kurhan wkopano kolejny grób, po czym mogiłę powiększono – informuje na swoich mediach społecznościowych Muzeum w Koszalinie.

Oprac. Redakcja