Spis treści:

Zmiany obowiązujące w nowej formule 

Wypracowanie stanowi trzecią część egzaminu maturalnego w nowej formule wprowadzonej w 2023 roku. Należy pamiętać, że zwiększono objętość rozprawki – musi ona zawierać minimum 300 słów (poziom podstawowy) lub minimum 500 słów (poziom rozszerzony). W związku z tym otrzymasz także więcej czasu na całą maturę – 240 minut (w starej formule było to 170 minut). 

Ważną zmianą jest także możliwość wyboru lektury, spośród wszystkich lektur obowiązkowych, na podstawie której zostanie omówione zagadnienie podane w poleceniu. Wykaz lektur obowiązkowych, na które należy się powołać w wypracowaniu, jest zawarty w arkuszu maturalnym, więc zawsze można sprawdzić, czy wybieramy dobre przykłady. Podczas tegorocznej matury (według formuły 2023) w temacie rozprawki nie będzie podanego konkretnego fragmentu utworu, który trzeba omówić.  

Czytaj również: Pytania jawne matura 2025. Lista pytań i odpowiedzi

Kompozycja rozprawki (poziom podstawowy) – wskazówki krok po kroku 

W ramach trzeciej części egzaminu maturalnego z języka polskiego należy wybrać jeden spośród dwóch tematów maturalnych, a następnie napisać wypracowanie, a dokładnie tekst argumentacyjny. Najczęściej jest to rozprawka, ale może to być także np. przemówienie. W wypracowaniu należy rozważyć problem podany w temacie i przedstawić również swoje zdanie z uzasadnieniem. Praca powinna zawierać argumenty, stanowiące odwołanie do utworów literackich – lektury obowiązkowej, drugiego utworu literackiego (może to być również utwór poetycki) oraz minimum dwóch kontekstów. 

Zasady pisania rozprawki nie są skomplikowane, tym bardziej że pisanie rozprawki ćwiczy się już w szkole podstawowej. Poniżej przypominamy ważne zasady.

Zastanawiasz się, jak napisać dobrą rozprawkę na egzaminie dojrzałości? Dobra rozprawka maturalna powinna powstawać według spójnej i przemyślanej kompozycji. Przed rozpoczęciem pisania ważne jest dokładne przeczytanie tematu i zrozumienie go. Warto również dobrze przemyśleć, argumenty, konteksty i napisać plan rozprawki. Nie ma narzuconego i uniwersalnego planu, bo każda rozprawka może mieć nieco inną kompozycję. Wszystko zależy od tematu i pomysłu piszącego. Rozprawka może zawierać następujące elementy: 

  • Wstęp (pierwszy akapit) – jego zadaniem jest wprowadzenie w temat oraz przedstawienie swojego stanowiska. Najlepiej rozpocząć go w interesujący sposób, np. jeżeli rozprawka będzie opierać się na tekście Borowskiego, można na początku przybliżyć realia panujące w czasie II wojny światowej. Kolejnym etapem jest postawienie tezy, która jest najważniejszym punktem wypracowania maturalnego – to właśnie na niej oprzesz dalszą część wypowiedzi. Teza i argumenty powinny być ze sobą tematycznie powiązane, a całe wypracowanie dotyczyć wybranego tematu.
  • Rozwinięcie rozprawki 1. (drugi akapit) – stanowi odwołanie do wybranej lektury obowiązkowej (powinno zawierać: wprowadzenie argumentu, potwierdzający go przykład z lektury, refleksję wraz z uzasadnieniem oraz funkcjonalnie wprowadzony kontekst),  
  • Rozwinięcie rozprawki 2. (trzeci akapit) – stanowi odwołanie do drugiego utworu literackiego (powinno zawierać: wprowadzenie argumentu, potwierdzający go przykład z utworu, refleksję wraz z uzasadnieniem oraz funkcjonalnie wprowadzony kontekst)
  • Zakończenie rozprawki (czwarty akapit) – należy w nim ponownie odwołać się do tezy, podsumować argumenty oraz umieścić własną refleksję. 

Nic nie stoi na przeszkodzie, aby omówienie wymaganych dwóch kontekstów zostało umieszczone w osobnych akapitach. Jednak wtedy powinny one być odpowiednio długie, aby zachować właściwe proporcje w kompozycji całego wypracowania. Podstawową zasadą pisania rozprawki jest także odpowiednie formułowanie argumentów – brak streszczania fabuły. Należy jedynie przywoływać wydarzenia lub postacie opisywane w utworach literackich i omawiać je w odniesieniu do tematu wypracowania maturalnego.

Inaczej może być w przypadku matury na poziomie rozszerzonym. W przypadku tego egzaminu temat rozprawki maturalnej może (ale nie musi) zawierać wskazanie, do jakiej lekrury obowiązkowej należy się odwołać w wypracowaniu lub tekst źródłowy, który ma np. stanowić punkt wyjścia w rozważaniach.

Przykłady rozprawek pisanych podczas egzaminów, ocenione według obowiązujących kryteriów, można znaleźć w materiałach CKE. Tam można również zobaczyć, jak napisać dobry wstęp lub zakończenie rozprawki.

Przeczytaj również: Rozwiązania arkusza pokazowego z języka polskiego, matura 2023, poziom podstawowy

Kryteria oceny i wymagania formalne

Ocena rozprawki maturalnej odbywa się według ściśle określonych kryteriów. Kryteria oceny są jawne i muszą być stosowane przez egzaminatorów. Na początek rozprawka musi przejść przez tzw. bramkę, czyli spełnić wymagania formalne. Są to:

  • w wypracowaniu znajduje się odwołanie do lektury obowiązkowej,
  • wypracowanie w całości dotyczy problemu wskazanego w poleceniu,
  • jest wypowiedzią argumentacyjną,
  • nie zawiera błędu kardynalnego.

Jeśli choć jeden z tych warunków nie zostanie spełniony, maturzysta otrzyma 0 punktów za rozprawkę i nie jest ona dalej sprawdzana. Z kolei za przejście bramki przyznawany jest 1 punkt.

Ocena rozprawki na zero punktów jest przyznawana także w sytuacji, jeśli praca nie zawiera w ogóle rozwinięcia, a jedynie sam wstęp. Czy rozprawka na zero punktów oznacza niezdanie matury? Niekoniecznie, bo wymagane 30% (18 punktów) można zdobyć, rozwiązując wyłącznie pierwszą i drugą część egzaminu z języka polskiego. Jednak wysoki wynik na maturze wymaga dobrze napisanej rozprawki.

W dalszej kolejności egzaminator przyznaje punkty za kompetencje literackie i kulturowe (maksymalnie 16 punktów), kompozycję wypowiedzi: strukturę, spójność i styl (maksymalnie 7 punktów), poprawność językową (7 punktów), ortograficzną i interpunkcyjną (po 2 punkty). Brak poprawności oraz błędy skutkują odejmowaniem punktów.

Błąd kardynalny a błąd rzeczowy

Błąd kardynalny to błąd rzeczowy świadczący o nieznajomości treści i problematyki lektury obowiązkowej w zakresie fabuły, losów głównych bohaterów lub całkowicie nieuprawnionej interpretacji (zafałszowanie danego utworu literackiego). 

Błąd kardynalny może dotyczyć wyłącznie lektury obowiązkowej omawianej w całości (nie tych, które są przerabiane we fragmentach).

Natomiast poważny błąd rzeczowy świadczy o nieznajomości lektury obowiązkowej w zakresie innym niż błąd kardynalny (np. użycie błędnego imienia bohatera), nieznajomości innego utworu literackiego lub tekstu kultury, braku wiedzy dotyczącej wybranego kontekstu (np. błędne przywołanie faktów historycznych).

Przeczytaj również: Matura z języka polskiego, arkusz poprawkowy, poziom podstawowy, sierpień 2023 - odpowiedzi

Rodzaje kontekstów - matura 2023

Poniżej przedstawiamy rodzaje kontekstów, jakie możesz przywołać na maturze (według formuły 2023): 

  • literacki (odwołanie do innego tekstu literackiego), 
  • teoretycznoliteracki (np. pisząc o „Lalce”, nawiązujesz do gatunku literackiego – powieści realistycznej – a następnie omawiasz, w jaki sposób jest on realizowany w tym dziele), 
  • historycznoliteracki (np. omówienie głównych założeń romantyzmu w odniesieniu do konkretnych wątków lektury), 
  • biograficzny (nawiązanie do wydarzenia z życia autora, np. do śmierci córki Jana Kochanowskiego), 
  • kulturowy (nawiązanie do filmu, spektaklu teatralnego), 
  • mitologiczny (powołanie się na mitologię, np. starożytnych Greków i Rzymian, nordycką), 
  • biblijny (bezpośrednie odwołanie do Biblii), 
  • religijny (nawiązanie do religii świata), 
  • historyczny (np. odwołanie do wydarzeń w okresie II wojny światowej), 
  • filozoficzny (odwołanie się np. do przemyśleń Arystotelesa, Platona, Nietzschego),  
  • polityczny (np. nawiązanie do czasów PRL-u), 
  • społeczny (nawiązanie do przemian i problemów społecznych, np. pandemii COVID-19). 

Praktyczne rady dla maturzystów

Napisanie rozprawki nie należy do najłatwiejszych zadań, jednak z naszymi podpowiedziami znacznie zwiększysz swoje szanse na uzyskanie 100% punktów.

Pamiętaj, że niezwykle istotne jest postawienie tezy, która będzie bezpośrednio związana z tematem podanym w poleceniu.  

Pamiętaj o napisaniu i dopracowaniu co najmniej 2 mocnych argumentów, w tym jednego dotyczącego lektury obowiązkowej; każdy z nich musi zostać poparty odpowiednim przykładem oraz podsumowany refleksją. 

Nie popełniaj błędów kardynalnych – ważna jest poprawność rzeczowa, unikaj pomyłek w imionach i nazwiskach bohaterów, fabule, itp. 

Pamiętaj, że konteksty można umieścić w każdym elemencie rozprawki – zarówno we wstępie, w rozwinięciu, jak i w zakończeniu. 

Wprowadź przemyślaną ilość akapitów. 

Stosuj zasadę: jeden wątek – jeden akapit. 

Unikaj zwrotów typu: Wydaje mi się… – musisz pokazać, że jesteś przekonany o słuszności swojej tezy. 

Dbaj o poprawność językową oraz poprawność zapisu, a także unikaj błędów ortograficznych i powtórzeń. 

Przykładowe tematy rozprawek maturalnych

Trening czyni mistrza, dlatego też warto zapoznać się z tematami wypracowań, które pojawiły się w ostatnich latach na egzaminie dojrzałości, szczególnie w arkuszach maturalnych z 2023 roku, i napisać samodzielnie kilka rozprawek. Oto wybrane tematy maturalne z poprzednich lat:   

  • Człowiek – istota pełna sprzeczności.  
  • Co sprawia, że człowiek staje się dla drugiego człowieka bohaterem?  
  • Wybór postawy życiowej a skuteczność w realizacji celu. 
  • Marzenia o lepszym świecie a zderzenie z rzeczywistością. 
  • Autentyczność i udawanie w relacjach międzyludzkich. 
  • Wolność – dar, ale również odpowiedzialność. 
  • Niebezpieczeństwo idealizowania rzeczywistości. 
  • Wierność tradycji a szukanie nowych dróg – różne postawy życiowe. 

Pomocne słownictwo

Sposobem na napisanie dobrej rozprawki na maturze może się okazać sformułowanie listy pomocnych zwrotów i słów. Takie pomocne słownictwo będzie dużym ułatwieniem na egzaminie, któremu towarzyszy upływający czas a często również stres. Warto wypisać sobie zwroty często używane przy formułowaniu tezy i argumentów, wprowadzaniu kontekstów lub formułowaniu wniosków. Wtedy może się okazać, że napisanie rozprawki maturalnej na 100% stanie się osiągalne.

Przykładowe zwroty, które można wykorzystać w rozprawce:

  • Według mnie
  • Myślę, że
  • Uważam, że
  • Jestem przekonany, że
  • Jestem zdania, że
  • Można więc uznać, że 
  • Potwierdzeniem tego stanowiska jest
  • Kolejnym argumentem, który potwierdza
  • Nie wypada pominąć faktu
  • Trzeba także pamiętać o
  • Warto również zauważyć, że
  • Warto również zwrócić uwagę na
  • Należy zaznaczyć, że
  • Kolejną kwestią, którą chcę poruszyć jest
  • Na zakończenie moich rozważań

Przeczytaj również: Jak napisać rozprawkę? Żelazne zasady i przykłady rozprawek

Źródła: cke.gov.pl, operon.pl, bryk.pl 

Redakcja