Spis treści:
Wygasłe wulkany w Małopolsce
Góra Wdżar w Kluszkowcach jest nazywana śpiącym wulkanem. To stwierdzenie nie znajduje potwierdzenia naukowego. Mówi się, że łączy ona Gorce z Pieninami. Masyw ma kształt stożka i występują tam aż trzy odmiany andezytu, czyli magmowej skały. Wykorzystywano ją np. do budowy dróg. Dlatego w XIX i XX w. działały tam kamieniołomy – Lisi Łom, Snozka i Tylka. Obecnie turyści kojarzą górę Wdżar z trasami pieszymi lub ze stacją narciarską Czorsztyn-Ski.
Inaczej jest w przypadku znanej atrakcji turystycznej Małopolski. Nie ma wątpliwości, że ruiny zamku Tenczyn w Rudnie znajdują się na nieczynnym wulkanie. To najwyższe wzniesienie południowego fragmentu Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, tzw. Garbu Tenczyńskiego. Pierwsze wzmianki dotyczące okolicy warowni pochodzą już z XIV wieku, przyjmuje się, że wówczas powstał pierwszy drewniany zamek. Zabytek jest zlokalizowany na Szlaku Orlich Gniazd, zaledwie 5 km od Krzeszowic i ponad 20 km od Krakowa. W 2009 r. zamek był w tak złym stanie technicznym, że zamknięto go dla zwiedzających. Ruiny zabezpieczono, dlatego od 2016 r. turyści znów mogą podziwiać to miejsce.
W tej samej gminie co Rudno jest zlokalizowana Miękinia. We wsi pod powierzchnią gleby znajduje się duża i gruba płyta zastygłej lawy porfirowej, która pojawiła się tam z powodu powierzchniowego wylewu wulkanu. O istnieniu porfiru w tych rejonach wiedziano już kilka wieków temu. Podobno był wydobywany nawet w XVIII wieku. Tamtejszy kamieniołom miał oglądać nawet król Stanisław August Poniatowski, chociaż kamień eksploatowano na szeroką skalę dopiero w wieku XIX. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę porfir z Miękini wykorzystywano do budowy dróg w całym kraju.
W innych częściach Małopolski również można znaleźć podobne miejsca. W Regulicach, czyli małej wiosce niedaleko Alwerni, znajduje się nieczynny już kamieniołom. Występują w nim wulkaniczne skały oraz uważana za jedną z najpiękniejszych odmian kwarcu – ametyst.
Niezwykłe widoki i tajemnice ma też Szczawnica. Popularne małopolskie uzdrowisko, jest kolejną ciekawą lokalizacją dla tych, którzy szukają wygasłych wulkanów. Są nimi szczyty Bryjarki (679 m) i Jarmuty (794 m). Położone po dwóch stronach Szczawnicy. U podnóża Bryjarki wypływają kwaśne wody mineralne (szczawy), dzięki czemu powstało uzdrowisko. Jarmuta jest uznawana za jeden z najpopularniejszych pienińskich szczytów. Pasjonatów drogocennych kruszców mogą zainteresować sztolnie – Bania w Jarmucie i Wodna Bania. Górnicze tunele przypominają o wydobyciu srebra w XVIII wieku. Można też znaleźć opowieści o rycerzu, który miał tam poszukiwać złota już w XIII wieku. Pewne jest, że wydobywano tam andezyt. Śladem po tej działalności jest nieczynny kamieniołom Malinów.
Przeczytaj również: 10 najdziwniejszych odkryć na świecie. Jakie kryją tajemnice?
Aktywna mofeta w Małopolsce
Dowodów na istnienie wulkanów w Małopolsce nie brakuje. Takimi są mniej znane niż szczyty gór lub kamieniołomy – mofety. Na pierwszy rzut oka wydają się niepozorne, ale to złudne wrażenie. Te formy geologiczne mogą mieć duży, nie zawsze pozytywny wpływ na otoczenie.
Co to jest mofeta? To chłodny (do 100 st. Celsjusza) wyziew związany z działalnością wulkaniczną. Ze szczeliny w ziemi wydostaje się dwutlenek węgla, a z wody wydobywa się w postaci bulgoczących pęcherzyków. Nasyca ją, dzięki czemu powstaje szczaw.
Okolice Muszyny, Krynicy i Tylicza mają skomplikowaną budową geologiczną. Jak podaje VisitMałopolska (regionalny portal turystyczny Urzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego) muszyńska mofeta „to największa i najbardziej efektywna tego typu forma geologiczna na terenie całej Polski”. Znajduje się na dnie Złockiego Potoku na granicy dwóch wsi Jastrzębik i Złockie. Zajmuje powierzchnię ok. 25 metrów kwadratowych. Została odkryta w 1938 r. przez prof. Henryka Świdzińskiego – specjalistę z zakresu geologii Karpat, złóż ropy naftowej i gazu ziemnego. Dlatego obecnie nosi jego imię. Pod koniec XX w. uznano ją też za pomnik przyrody nieożywionej.
Dzięki muszyńskiej mofecie roślinność jest niezwykle bujna. Istnienie tej formy geologicznej ma jednak negatywne skutki dla otoczenia. Może powodować śmierć owadów, a nawet ptaków. Dlaczego? Gaz, który się z niej wydobywa, gromadzi się przy ziemi. Składa się on głównie z dwutlenku węgla, ale zawiera także azot czy metan. Jeżeli nie rozwieje go wiatr, to zabija zwierzęta, które unoszą się nad mofetą. Szczególnie gdy przebywają tam zbyt długo. Odnotowano przypadki padania owiec w tym rejonie. Pojawiały się też informacje, że gdy gaz przeniknął do piwnicy w Jastrzębniku, udusił znajdującego się tam człowieka. Jednak oglądanie morfety jest możliwe, prowadzi do niej drewniana kładka. Podziwiając to zjawisko geologiczne, należy zachować szczególną ostrożność.
Interesująca historia jest związaną z mofetą z Tylicza. Znajduje się w lesie na terenie osady turystycznej Domki. To jedenaście kręgów, które są połączone. Podobno w PRL-u miały tam być prowadzone badania nad jedzeniem dla kosmonautów ze Związku Radzieckiego. W tylickiej mofecie hodowano algi, ale po wielu testach uznano, że nie są one najlepszym pożywieniem dla ludzi. Dlatego zrezygnowano z dalszej produkcji.
Można zobaczyć tylicką morfetę z bliska. Zbudowano tam altanę i mostek, a dokładny opis zamieszczono na tablicy informacyjnej.
Przeczytaj również: Krwawe wodospady na Antarktydzie. Jaka jest tajemnica ich powstawania?
Czy wygasłe wulkany mogą się obudzić?
W Polsce nie ma aktywnych wulkanów, a naukowcy nie przewidują, że może się to zmienić w najbliższym czasie. Bardziej prawdopodobne niż przebudzenie uśpionego wulkanu, byłoby trzęsienie ziemi. Po kataklizmie, do którego doszło w Turcji i Syrii, Państwowy Instytut Geologiczny zapewniał jednak, że: „Polska jest krajem spokojnym sejsmicznie i silne trzęsienia ziemi nam nie grożą”.
Oprac. Monika Wąs
Odpowiedzi do zadań z podręczników z geografii znajdziesz tutaj:
Geografia. Klasa 1. Podręcznik. Zakres rozszerzony - rozwiązania i odpowiedzi
Oblicza geografii. Klasa 2. Podręcznik – rozwiązania i odpowiedzi
Oblicza geografii. Klasa 3. Podręcznik. Zakres rozszerzony - rozwiązania i odpowiedzi
Komentarze (0)