Cyklony i antycyklony. Co warto o nich wiedzieć

Cyklony i antycyklony to dwie główne siły, kształtujące pogodę i klimat w Polsce. Zrozumienie, jak działają, to klucz do rozszyfrowania ekstremalnych zjawisk pogodowych, które coraz częściej docierają do Europy. Jak powstają, do czego mogą prowadzić i czy da się je dokładnie przewidzieć? Poznaj naturę cyklonów i antycyklonów.

Spis treści:

Cyklony i antycyklony
Co to jest orkan?
Silne wiatry w Europie – przykłady

Cyklony i antycyklony

Cyklony, czyli niże, to obszary występowania niskiego ciśnienia atmosferycznego, gdzie powietrze zbiega się z różnych kierunków i unosi ku górze. W cyklonach pojawiają się prądy wstępujące, powodujące rozwój chmur i opadów. Pogoda w różnych fragmentach niżu może przebiegać w zróżnicowany sposób. Dlatego też – w zależności od stadium rozwoju, w jakim niż dotrze do Polski – możemy mieć do czynienia z frontem atmosferycznym ciepłym, chłodnym albo okluzji. Jak fronty kształtują pogodę?

Front ciepły prowadzi do intensywnej kondensacji i powstania bardzo rozległego systemu zachmurzenia oraz występowania jednostajnych opadów.
Front chłodny jest granicą między ustępującym powietrzem ciepłym a napływającą masą chłodną. Zimne i ciężkie powietrze prowadzi do intensywnej kondensacji pary wodnej i powstawania chmur Cumulonimbus, przynoszących przelotne i obfite opady.

Ze względu na położenie Polski w strefie umiarkowanych szerokości geograficznych półkuli północnej, pogodę kształtują tutaj głównie niże i zachodnia cyrkulacja atmosferyczna. Cyklony w okresie zimy – co powodują? Przede wszystkim przynoszą deszcz, marznący deszcz, śnieg z deszczem oraz śnieg.

Antycyklony, nazywane wyżami barycznymi to obszary, gdzie występuje wysokie ciśnienie. Wewnątrz takiego układu powietrze niejako opada z wyższych warstw atmosfery, a następnie rozchodzi się promieniście na boki. W Polsce antycyklony zwykle wiążą się ze stabilną pogodą:

latem przynoszą długotrwałe upały i susze,
zimą odpowiadają za bezchmurne niebo, słońce, ale i mróz.

Jednymi z najbardziej pamiętnych antycyklonów w Polsce były:

antycyklon „Daniel” z 2010 roku, który spowodował spadek temperatur do -25°C;
antycyklon „Beata” ze stycznia 2023 roku, który przyniósł mróz aż do -20°C.

Niepokojącym zjawiskiem jest to, iż z roku na rok antycyklony, czyli blokady wyżowe, stanowiące przeciwwagę dla ciepłych mas powietrza z zachodu Europy, zdarzają się coraz rzadziej. To jeden z powodów coraz cieplejszych jesieni i zim w Polsce.

Przeczytaj również: Niezwykłe zjawiska pogodowe: Co zwiastuje purpurowe niebo?

Co to jest orkan?

Orkanami nazywa się najsilniejsze cyklony, czyli tworzące wir potężne wiatry, występujące w umiarkowanych szerokościach geograficznych. Europejskie cyklony nie są zazwyczaj tak silne jak powstające nad ciepłymi wodami oceanów cyklony tropikalne. Tamtejsze wiatry – po osiągnięciu prędkości większej niż 118 km/h – nazywane są huraganami (na Atlantyku) lub tajfunami (w Azji Południowo-Wschodniej). Gdy cyklon osiągnie prędkość wiatru dorównującą tej huraganowej, zaczyna być nazywany orkanem.  

Silne wiatry w Europie – przykłady

Zarówno Europa, jak i sama Polska wielokrotnie mierzyła się z cyklonami i orkanami. Wiele z nich pozostawiło ogromne zniszczenia i spowodowało śmierć od kilku do kilkudziesięciu osób.

Cyklon Lothar, który uderzył w grudniu 1999 roku, spowodował znaczne zniszczenia w północno-zachodniej Europie, przede wszystkim w Niemczech, Francji i Szwajcarii. W krajach tych prędkość wiatru dochodziła do gigantycznej prędkości – nawet 270 km/h.
Orkan Cyryl, który przechodził nad Europą od 16 do 19 stycznia 2007 roku, spustoszył Europę Zachodnią i Środkową. Zginęło 47 osób, a straty materialne osiągnęły 1 miliard euro. W wyniku wichur ucierpiały 24 kraje. Cyryl nawiedził Polskę 18 stycznia, a porywy wiatru w niektórych miejscowościach, na przykład we Wrocławiu i w Płocku osiągały 137 km/h. Zginęło 6 osób, a 36 zostało rannych.
Orkan Xynthia, który nawiedził Europę w 2010 roku spowodował śmierć co najmniej 65 osób. Największe straty odnotowano we Francji – tam zginęły co najmniej 53 osoby. Większość ofiar utonęła we wzbierających rzekach oraz na brzegu wzburzonego Atlantyku.
Orkan Ksawery – nawiedził Polskę w 2013 roku, wyrządzając wielkie szkody. Zginęło wówczas 5 osób, 53 zostały ranne, a 500 tysięcy domów i zakładów pracy było pozbawionych prądu. Strażacy interweniowali 11 tysięcy razy, odnotowano 32 uszkodzone dachy na budynkach, a drogi i chodniki były zatarasowane przez połamane gałęzie.

Przykładem z dawniejszej historii był „niż stulecia”, przechodzący w październiku 1987 roku nad Wielką Brytanią. Na Kanale Angielskim, oddzielającym Anglię od Francji, porywy wiatru osiągnęły rekordowe 170 km/h. Wichury podczas tego cyklony w zaledwie 24 godziny zrównały z ziemią 15 milionów drzew i doprowadziły do śmierci 22 osoby.

Naukowcy i klimatolodzy są zdania, że silne wiatry i orkany staną się niedługo coraz częstszymi zjawiskami. Powód? Zmiany klimatyczne. Morskie wody coraz bardziej się ogrzewają, tym samym stanowiąc paliwo napędzające orkany.

Przeczytaj również: Skąd się biorą gigantyczne fale? Powoduje je nie tylko tsunami

Oprac.: Redakcja