Spis treści:

Betelgeza – lokalizacja oraz odległość od Ziemi i Słońca 

Betelgeza (Betelgeuse, Alfa Orionis) to czerwony nadolbrzym znajdujący się w gwiazdozbiorze Oriona. Jest dziewiątą pod względem jasności gwiazdą na nocnym niebie. Jej odległość od Słońca wynosi około 640 lat świetlnych, choć nie ma co do tego stuprocentowej pewności. Jeden obrót wokół własnej osi wynosi w przypadku Betelgezy aż 17 lat. 

Lokalizacja i odległość od Ziemi budzą spore wątpliwości, ale jeszcze bardziej interesujące są zmiany jasności Betelgezy. Przyjmuje się, że są one wywołane zmianami średnicy i temperatury powierzchni. Drugi z parametrów jest równy około 3500oK, ale na gwieździe występują jasne plamy, prawdopodobnie będące gorętszą materią z wnętrza, wyniesioną na powierzchnię w wyniku konwekcji.  

Betelgeza pojawiła się już 8,5 miliona lat temu. Wówczas miała charakter błękitnej gwiazdy typu widmowego O. Obecnie jest określana jako M1-2. Naukowcy są zdania, że obiekt zakończy wkrótce swoją ewolucję i wybuchnie jako supernowa. 

Przeczytaj również: Białe karły – kiedy powstają i jak wyglądają umierające gwiazdy?

Jedna z najjaśniejszych gwiazd 

Betelgeza należy do najjaśniejszych gwiazd na nieboskłonie, dlatego z pewnością niejednokrotnie miałeś okazję ją zobaczyć.  

Obiekt ten określa się mianem czerwonego nadolbrzyma. Co to znaczy? Nazwa nawiązuje do intensywnego koloru gwiazdy, ale jest powiązana także z etapem jej rozwoju. Ciała niebieskie w tej fazie charakteryzują się pokaźnymi rozmiarami, niską temperaturą powierzchni oraz dużą gęstością. 

Betelgeza – jedna z najjaśniejszych gwiazd to ciało niebieskie o ogromnej masie początkowej. Gdy powstała, ważyła nawet 15-20 razy więcej niż Słońce. Jednak z powodu wiatru gwiazdowego i ciągłych przeobrażeń stopniowo się zmniejsza. 

Jedną z cech charakterystycznych Betelgezy jest to, że porusza się ona z prędkością naddźwiękową. Właśnie dlatego tę gwiazdę określa się mianem uciekającej. Przemieszcza się ona znacznie szybciej niż obiekty znajdujące się w jej pobliżu. Podczas ruchu ciało niebieskie wytwarza silny wiatr gwiazdowy. To właśnie jego występowanie pozwoliło wyliczyć, z jaką prędkością Betelgeza się porusza – jest to 30 km/s. 

Czy Betelgeza wybuchnie – prognozy naukowców 

Gwiazda Betelgeza jest znana i obserwowana już od starożytności. W X wieku perski astronom Abd Al-Rahman Al Sufi pracował nad przekładem starożytnych prac dotyczących astronomii. Napisał księgę opisującą gwiazdozbiory i gwiazdy stałe – zaktualizowaną wersję Almagestu Klaudiusza Ptolemeusza – do której dodał swoje poprawki. Już wtedy w pismach znajdowała się nazwa Betelgezy oraz jej gwiazdozbioru, czyli Oriona.  

Jakie są prognozy naukowców dotyczące tego obiektu? Pod koniec 2019 roku badacze zauważyli, że coś dzieje się z Betelgezą. Gwiazda mocno pociemniała – do 36% jej normalnej jasności.  

To bardzo interesujące, ponieważ jest ona jedną z najjaśniejszych gwiazd na nocnym niebie Ziemi. Na najnowszym zdjęciu wykonanym za pomocą bardzo dużego teleskopu Europejskiego Obserwatorium Południowego (VLT) naukowcy zaobserwowali, jak bardzo gwiazda się ściemniła. Porównano to do zdjęcia wykonanego pod koniec ubiegłego roku.  

Obecnie pod względem jasności spadła na dwudziestą czwartą pozycję. To ogromna zmiana, która jest widoczna nawet gołym okiem. Co jeszcze ciekawsze, Betelgeza zmieniła też swój kształt. 

Wśród astronomów pojawiły się zatem uzasadnione podejrzenia, że takie zachowanie gwiazdy świadczy o tym, że Betelgeza wkrótce przejdzie w stan supernowej. To oznacza, że pewnego dnia czerwony nadolbrzym eksploduje. Nie wiadomo jednak, kiedy to się stanie – to może być już dziś lub za tysiące lat. Najbardziej prawdopodobny termin jest jednak szacowany na najbliższe 100 tys. lat. 

Czy wybuch Betelgezy będzie widoczny z Ziemi? 

Wokół tego tematu jest wiele niedomówień i spekulacji. Andy Howell, astronom z Uniwersytetu Kalifornijskiego, przedstawił ten problem swoim studentom, którzy stworzyli bardzo dokładne symulacje śmierci gwiazdy.  

Młodzi naukowcy wykorzystali do swoich obliczeń m.in. obserwacje wykonane podczas wybuchu supernowej 1987A, zaobserwowanej 23 lutego 1987 roku w Wielkim Obłoku Magellana. Była to najjaśniejsza supernowa od 1604 roku widoczna gołym okiem. 

Warto podkreślić, że życie na Ziemi w związku z ewentualnym wybuchem Betelgezy w żaden sposób nie będzie zagrożone. Nie oznacza to jednak, że zjawisko pozostanie niezauważone. Naukowcy odkryli, że kiedy Betelgeza eksploduje, będzie świecić tak jasno, jak półksiężyc, czyli bardzo intensywnie. To zjawisko będzie można obserwować z Ziemi przez ponad trzy miesiące, a supernową na niebie w ciągu dnia będzie widać przez około rok. Nocą będzie natomiast widoczna gołym okiem przez kilka lat, a następnie stanie się coraz ciemniejsza. 

Kiedy można obserwować niezwykłą gwiazdę? 

Zastanawiasz się, kiedy można obserwować niezwykłą gwiazdę Betelgezę? Należy ona do gwiazdozbioru Oriona, a ten można zobaczyć na polskim niebie od października do końca lutego. Potem konstelacja niknie na zachodzie. W lecie nie jest widoczna, ponieważ "wschodzi" w dzień. 

Orion jest dwudziestą szóstą pod względem wielkości konstelacją na nocnym niebie. Jest bardzo jasny, dlatego nawet gołym okiem można dostrzec w nim około 120 gwiazd, a także mgławice.  

W październiku Oriona wraz z Betelgezą można zobaczyć w całości nad horyzontem po północy. W listopadzie w godzinach późnowieczornych, czyli około 21:00-22:00, znajdzie się go natomiast nad horyzontem, patrząc w kierunku wschodnio-południowym. O tej samej porze w grudniu jest już widoczny wysoko nad horyzontem. W lutym z kolei należy go wypatrywać po zachodniej stronie nieba.  

Przeczytaj również: Gwiazdozbiór Oriona. W Polsce można go obserwować jesienią

Oprac.: Redakcja

Źródła: przystaneknauka.us.edu.pl, iopscience.iop.org, national-geographic.pl, bryk.pl 

 

Odpowiedzi do zadań z podręczników z fizyki znajdziesz tutaj:

Fizyka – rozwiązania zadań z zeszytu ćwiczeń

Odpowiedzi do zadań z podręcznika z fizyki

Ćwiczenia z wyjaśnieniami – podręczniki z fizyki