Czym rodzaje różnią się od gatunków literackich? 

Dzięki rodzajom literackim możemy dokonać klasyfikacji literatury i przypisać jej konkretne dzieła oraz je scharakteryzować. Rodzaj literacki jest nadrzędny wobec gatunków i opiera się na pewnych wyznacznikach konstrukcyjnych, takich jak: 

● budowanie przedstawionego w utworze świata i jego kompozycji,

● sposób, w jaki podmiot zwraca się do czytelnika,

● budowa stylistyczno-językowej całego utworu.

Gatunki literackie to podrzędne formy rodzajów literackich. Każdy z nich spełnia określone założenia, które sprawiają, że określone dzieło, przynależące do danego rodzaju literackiego, można nazwać np. fraszką lub dziennikiem, w zależności od tego, jakimi cechami się wyróżnia. 

Jakie rodzaje istnieją w literaturze? 

Możemy wyróżnić trzy podstawowe rodzaje literackie. Są to epika, liryka i dramat.

Co to jest epika?

Z epiką mamy do czynienia wtedy, gdy w utworze występuje narrator. Opowiada on o wydarzeniach, które mogą być zarówno prawdziwe, jak i zmyślone. 

Jakie cechy charakterystyczne ma epika?

1. W utworach epickich oprócz autora mogą wypowiadać się również bohaterowie w formie dialogu lub monologu. 

2. Narrator opowiada pewną fabułę, która składa się z powiązanych ze sobą zdarzeń (ciąg przyczynowo-skutkowy), w których biorą udział bohaterowie.

3. Miejscem wydarzeń jest świat przedstawiony.

Jakie gatunki literackie możemy zaliczyć do epiki? 

Na epikę składają się takie gatunki literackie jak np.: 

- mit (np. Mit o Heraklesie), 

- legenda (np. Legenda o Bazyliszku), 

- baśń (np. Ch. Perrault, Kopciuszek),

- przypowieść (np. Przypowieść o synu marnotrawnym) 

- bajka (np. I. Krasicki, Szczur i Kot) 

- pamiętnik (np. Jan Chryzostom Pasek, Pamiętniki),

- dziennik (np. M. Wojciechowska, Przesunąć horyzont),

- nowela (np. H. Sienkiewicz, Latarnik), 

- opowiadanie (np. T. Borowski, Proszę państwa do gazu),

- powieść (np. B. Prus, Lalka).

Jakie rodzaje narracji występują w epice? 

W epice najczęściej można wyróżnić dwa rodzaje narracji:

- pierwszoosobowa – uczestnikiem wydarzeń jest narrator. Czasowniki występują w 1 os. l. poj. lub l. mn., w utworze epickim znajdziemy zaimki takie jak: mi, mnie, mój, ja;

- trzecioosobowa – narrator przedstawia, komentuje przebieg wydarzeń, jednak sam nie bierze udziału w wydarzeniach, jest narratorem wszechwiedzącym.

Co to jest liryka?

Jest to kolejny rodzaj literacki. Utwory liryczne opowiadają o wewnętrznych przeżyciach podmiotu lirycznego. 

Czym charakteryzuje się liryka? 

1. Podmiot liryczny wypowiada się w formie pośredniej lub bezpośredniej. 

2. Utwór jest zazwyczaj podzielony na wersy i strofy. 

3. W utworach lirycznych znajdziemy wiele środków stylistycznych, takich jak epitety, metafory, przenośnie, itp. 

Jakie gatunki literackie możemy zaliczyć do liryki? 

Do liryki należą takie gatunki jak np.:

- fraszka (np. J. Kochanowski, Na zdrowie), 

- pieśń (np. Pieśni nad pieśniami),

- oda (A. Mickiewicz, Oda do młodości)

- sonet (A. Mickiewicz, Sonety krymskie)

 Jakie są rodzaje narracji w liryce? 

W liryce wypowiada się podmiot liryczny, który może:

- występować w pierwszej osobie, przedstawiając swoje emocje i stany psychiczne;

- ukrywać się za opisami krajobrazu, bezosobowymi refleksjami lub dialogiem;

- relacjonować jakieś wydarzenia,

- wypowiadać się jako zbiorowość, 

- ukrywać się za maską pierwszoosobowej wypowiedzi jakiegoś bohatera. 

Dramat jako rodzaj literacki. Czym jest? 

Dramat to ostatni z rodzajów literackich. Jako jedyny spośród trzech rodzajów literackich używany jest zarówno w teatrze, jak i literaturze. Jego głównym założeniem jest jego przeznaczenie do wykonywania na scenie. Konstrukcja dramatu jest niejako podporządkowana jego funkcji teatralnej.

Jakie są cechy dramatu?

Cechy dramatu to: 

1. przeznaczenie do wystawienia na scenie,

2. wypowiedzi bohaterów stanowią tekst główny utworu dramatycznego, 

3. występuje w nim tekst poboczny, tzw. didaskalia, 

4. jest podzielony na akty,

5. akty dzielą się na sceny. 

Jakie gatunki literackie możemy zaliczyć do dramatu? 

Gatunki, które stanowią utwory dramatyczne to: 

- komedia (np. A. Fredro, Zemsta),

- tragedia (np. J. Słowacki, Balladyna). 

Jakie rodzaje narracji możemy wyróżnić w dramacie? 

W utworach dramatycznych nie występuje nadrzędny podmiot mówiący, tak, jak w pozostałych rodzajach literackich. Jeśli już się pojawi, to nie bierze udziału w wydarzeniach i znajduje się poza światem przedstawionym. Przykładem może być:

● chór w tragedii antycznej,

● utwory Bertolda Brechta (np. Matka Courage),

● niekiedy słuchowiska radiowe. 

 

RAPORT MATURA 2023

Aktualności, arkusze i rozwiązania – Matura 2023

Matura 2023 z Brykiem

Podróż w czasie. Tak kiedyś wyglądały matury w Polsce