Twórcy teorii oraz jej korzenie konceptualne

Koncepcja interakcjonizmu symbolicznego zawiera się w paradygmacie o większym zakresie, tzw. socjologii interpretatywnej, odwołującej się do zwyczajów socjologii humanistycznej. Poza teorią strukturalno - funkcjonalną oraz teorią konfliktu uważana jest za najistotniejszą teorię socjologiczną pochodzącą z XX wieku. Teoria interakcjonizmu twierdzi, iż rzeczywistość społeczna bierze swój początek w interakcjach - relacjach wzajemnych pomiędzy jednostkami oraz zbiorowościami, formowanych wskutek znaczenia komunikatywnego za pośredniczeniem symboli. Istotną, symboliczną interakcję uważali za podłoże rzeczywistości socjokulturowej znakomici socjologowie czasu międzywojennego, tacy jak Pitirim Soroki i Florian Znaniecki a także Robert M. Maclver, jednakowoż za twórcę koncepcji interakcjonizmu symbolicznego uznaje się Herberta Blumera - socjologa amerykańskiego, podopiecznego G. H. Meada. Początkowe stopnie naukowe uzyskał on w czasie nauki na Uniwersytecie Missouri. Herbert Blumer skupił swoje prace na psychologii społecznej. Zbliżył się tym do interakcjonizmu symbolicznego samego w sobie. Stanowisko Blumera cechuje tworzenie indukcyjnej teorii zachowań oraz wzorów interakcji a także stawianie na ważnym miejscu badania procesów interpretacji oraz definiowania sytuacji przez funkcjonujące jednostki, z użyciem sposobu obserwacji, pewnych metod badawczych używanych w naukach biologicznych oraz wywiadu nieustruktualizowanego. "Symboliczni interakcjoniści" to termin, którego użył w 1937 roku. Było to określenie tej części uczonych życia grupowego osób, którzy nie uznają podejścia deterministycznego w formie różnorodnych typów naturalizmu, jak również determinizmu kulturowego stałych znaczeń oraz wartości właściwego dla strukturalizmu. Społeczność ludzka to środowisko symboliczne dynamicznie tworzone, utrzymywane a także przekształcane przez członków życia społecznego - tak pokazywał to Blumer w kilku fundamentalnych zasadach interakcjonizmu symbolicznego:

a) ludzie działają na podstawie znaczeń, jakie posiadają dla nich rzeczy,

b) znaczenia wywodzą się z interakcji,

c) znaczenia są przekształcane przez ich komentowanie, realizowane przez ludzi w bieżących sytuacjach.

Blumer przemawiał w połowie XX wieku przeciw zdominowaniu socjologii za przyczyną kierunku strukturalno - funkcjonalnego będącego w teorii a także poprzez ścisły empiryzm Percyego Bridgmana występujący w metodologii, którego przedstawicielami stali się sprzymierzeńcy analiz zmiennych oraz badań sondażowych, tzn. Paul Lazarsfeld oraz Samuel Stouffer. Planowe sformułowanie jego teorii przedstawia książka "Symbolic Interactionism. Perspective and Method", w skład której wchodzą polemiczne artykuły Blumera wydawane w czasie lat pięćdziesiątych.

Interakcjonizm symboliczny powstał na podstawie filozofii amerykańskiego utylitaryzmu Charlesa S. Peircea i Williama Jamesa oraz Johna Deweya, ale w głównej mierze Georgea H. Meada, którego to koncepcje kontynuował Blumer. Prekursorzy interakcjonizmu symbolicznego to szkoccy filozofowie moralności, tacy jak David Hime i Adam Smith oraz Adam Ferguson. Rozpoczęli oni badania nad sympatią jako umiejętnością komunikacji z innymi a także nad nabywanymi przyzwyczajeniami. Teoria ta stanowi kontynuację obyczajowości tzw. szkoły chicagowskiej (1892 - 1935), przede wszystkim badań Williama I. Thomasa oraz Floriana Znanieckiego nad określaniem sytuacji, a także Roberta E. Parka nad postępowaniami zbiorowymi oraz Charlesa H. Cooleya nad świadomością obywatelską. Interakcjonizm symboliczny pobrał również pewne wątki neokantyzmu wspólnie z Georga Kimmla pomysłem badań modeli uspołecznienia, tzn. charakterystycznych form interakcji, który rozpowszechnił wychowanek Simmla - Park. Antystrukturalne rozumienie przez Kimmla grupy społecznej jako wydarzenia bardzo zbliżone było z tezami utylitaryzmu społecznego.

W rozwijaniu się interakcjonizmu symbolicznego koło szkoły chicagowskiej (przewodzonej przez Blumera) powstała szkoła z Iowy (kierowana przez Manforda Kuhna). Zespół ten podjął "logikę weryfikacji" w rozważaniach, które skoncentrowały się na operacjonalizacji koncepcji jaźni Meada, przede wszystkim przy zastosowaniu tzw. Twenty Statement Test, przybliżając się do metodologii konwencjonalnej. Placówka szkolna z Iowy pod kierownictwem Coucha w późniejszym rozwoju przeszła do prac badawczych nad bieżącymi interakcjami, poszukując wszechstronnych zasad oraz form działań jako tzw. koncepcji społecznej koordynacji.

Od połowy sześćdziesiątych lat rozkwitowi interakcjonizmu symbolicznego towarzyszy formowanie się entometodologii przy nacisku fenomenologicznej filozofii społecznej Alfreda Schutza. Połączenie interakcjonizmu symbolicznego oraz entometodologii jest wątpliwe. Przewidywany przez interakcjonizm symboliczny prym społecznego procesu oddziaływania w stosunku do systemów znaczeń jest sprzeczne z zasadniczą przesłanką entometodologii, przyjmującej istnienie ukrytych struktur badawczych władających interakcją. W zbliżonym co entometodologia kierunku wykształcił swoje pomysły Erving Goffman, którego minioną dramaturgiczną teorię pokazywania jaźni można uznawać za rodzaj interakcjonizmu symbolicznego, w szczególności tzw. interakcjonizmu strategicznego. Symboliczno - interakcjonistyczne przypuszczenie, iż punktem wyjścia wyjaśniania relacji wzajemnych musi być interpretacja aktów komunikacji, a także interakcji werbalnych oraz retoryki motywów, przybliża tenże kierunek do socjologii języka, zgłębiającej społeczny kontekst oraz społeczne zadania mowy, a także do semiotyki. Zinstytucjonalizowanym przekazem żywotności interakcjonizmu symbolicznego jest Society for the Study of Symbolic Interaction, utworzone w USA w 1975 roku, urządzające doroczne Annual Stone Symposium. Gazeta SSSI to kwartalnik "Symbolic Interaction". Publikowany jest również rocznik "Studies in Symbolic Interaction", a także nowy magazyn - "Qualitative Methodology".

Opis teorii

Interakcja jest podstawowym procesem stanowiącym fundament społecznej rzeczywistości. Ważne w interakcji jest wysyłanie poprzez organizmy działające w swoim środowisku, sygnałów oraz gestów, określających jego sposób postępowania. Interakcja występuje wtedy, kiedy:

a) jeden organizm emituje znaki, wykazując działalność w swoim środowisku

b) inny organizm dostrzega te znaki oraz reagując na nie, przemienia swój sposób działania, wysyłając jednocześnie własne sygnały

c) pierwszy organizm poznaje owe sygnały oraz przemienia pod ich wpływem własne postępowanie.

Znaki oraz gesty są najważniejszym nośnikiem interakcji.

Osoby wstępują pomiędzy sobą w interakcje w specyficzny oraz niepowtarzalny sposób. Sygnały, które ludzie wysyłają, odczytują i odbierają oraz na które reagują, posiadają charakter symboliczny, gdyż znaczą to samo zarazem dla wysyłającego jak również dla odbierającego. Możemy stwierdzić, iż to są znaki kulturowe. To dzięki naszemu mózgowi umiemy nadawać wspólnie ustalone znaczenia dosłownie każdemu naszemu działaniu - mowie i mimice, ułożeniom ciała i odległości, którą zachowujemy w stosunku do innych, stylowi ubioru i czesania oraz niemalże każdemu gestowi, który wykonujemy. Właśnie dlatego, kiedy przebywajmy wśród ludzi, odnosimy wrażenie jakbyśmy byli na scenie, gdyż gdzieś tam tkwi w nas świadomość tego, iż inni odczytują naszą gestykulację i interpretują nasze postępowanie.

Umiejętność odczytywania symbolicznych gestów umożliwia człowiekowi wstępowanie w rolę, a więc odbieranie czyjejś roli. Pojmował przez to, iż odczytując gesty innych osób, umiemy przedstawić sobie siebie na miejscu tych osób; możemy podjąć ich punkt widzenia oraz przewidzieć to, co zrobią. Wszyscy we wszystkich sytuacjach przyjmujemy czyjąś rolę, lecz najczęściej nie uświadamiamy sobie tego, dopóki nie trafimy na jakąś wyjątkowo trudną sytuację, w której istotne jest dla nas naprawdę każde wypowiedziane słowo oraz każdy gest zrobiony przez innych.

Interakcja symboliczna występuje w sytuacji, kiedy poznajemy normy pasujące do jakiejś sytuacji, zatem przyjmujemy role innych bądź ich punkt widzenia, w celu uzyskania wiedzy, jak reagować. To dzięki tej interakcji wstępujemy w kulturę i jej wartości, przekonania oraz normy. Z innej strony, to oczywiście dzięki opanowaniu symboli kulturowych jesteśmy w stanie przyjmować czyjeś role, a także w ten sposób kształcimy się jak radzić sobie z otaczającymi nas ludźmi, zajmując różnorodne pozycje wynikające z członkostwa w konkretnych strukturach społecznych. W takim razie, gdybyśmy nie umieli wykorzystywać symboli kulturowych oraz wcielać się w role innych, to interakcja byłaby mocno utrudniona, zaś społeczeństwo mogłoby się rozlecieć.

Trzy zasadnicze dla interakcjonizmu symbolicznego grupy analizy to: jaźń, interakcja oraz społeczeństwo. Koncepcja ta ma wersję psychospołeczną w formie najbardziej "socjologicznej" psychologii społecznej, która oparta jest na Meada pomyśle jaźni społecznej, kształtowana jest w procesie interakcji z istotnymi partnerami, z którymi łączność odgrywa priorytetową rolę w przebiegu socjalizacji. Fundamentalna, socjologiczna wersja interakcjonizmu symbolicznego stawiać na pierwszym miejscu nie jaźń, ale samą interakcję oraz rolę łączności w procesie formowania społecznych związków. Ludzie żyją w świecie symbolicznym, gdzie stają naprzeciwko obiektów mających znaczenia. Określanie znaczenia sytuacji postępowania jest fundamentalnym procesem, w który człowiek działający jest czynnie pochłonięty. Jest to ciąg przekazywania sobie wskazówek, zatem nieustannego identyfikowania obiektów oraz oceniania ich wartości ze względu na zaplanowane działanie. Świadomość powstaje w społecznym procesie relacji oraz komunikacji z pozostałymi. Pojedyncza osoba nie jest polem działania sił biologicznych bądź psychologicznych ani też biernym obiektem wpływów instytucji społecznych. Jest zaopatrzona w jaźń, inaczej umiejętność udzielania sobie wskazówek oraz dyskusji z samą sobą. Jest czynnym podmiotem ("ja") oraz obiektem dla samej siebie ( czyli "mnie"), w dyskusji "ja - mnie" umiejącym konstruować własną linię postępowania. Jednostka jest włączona szczególnie w interakcyjny proces reagowania na znaki. Nie ma jakiegokolwiek wcześniejszego uposażenia. Dopiero w czasie procesu przyjmowania oraz tworzenia ról uzyskuje koncepcję siebie i obraz siebie oraz tożsamość.

Interakcja symboliczna bądź inaczej - interakcja interpretacyjna charakteryzuje szczególnie takie postępowanie społeczne, w którym dwoje ludzi oddziałuje na siebie w przebiegu komunikacji, modyfikując wzajemnie swoje postępowanie. Ludzie nie reagują, ale interpretują wzajemnie swoje postępowania. Interakcja ma zatem charakter symboliczny, gdyż polega na przepływie przekazów komunikacyjnych pomiędzy uczestnikami pojawiającymi się na przemian w roli ich nadawców oraz odbiorców. Wszystkie interakcje, gdzie partnerzy wzajemnie odczytują znaczenia własnych postępowań, są interakcjami symbolicznymi. Teoria znaczenia odnosząca się do pragmatyzmu lokuje je w procesie łączności, w samych aktach wypowiadania się oraz postępowania. Symboliczno - interakcyjna teoria znaczenia zawiera jego aspekt poznawczy i komunikacyjny oraz dramaturgiczny, tzn. metody postrzegania obiektu i komunikowania o nim oraz działania w stosunku do niego.

Interakcja symboliczna jest częścią koncepcji postępowania społecznego jako postępowania połączonego bądź kolektywnego, tj. polegającego na dopasowaniu odrębnych linii postępowań przy pomocy procesu interpretacji, w którym członkowie wzajemnie przekazują sobie wskazówki co do własnych linii działania. Priorytetowa dla interakcjonizmu symbolicznego jest myśl definicji sytuacji. Jej najistotniejszym aspektem jest rozpoznanie ról dzięki przyjmowaniu roli, tj. wskazywanie oraz odkrywanie spójnych wzorów postępowania, które mogą być łączone z określonymi typami osób funkcjonujących. Interakcja symboliczna obejmuje interpretację, inaczej stwierdzenie znaczenia postępowania czy wypowiedzi drugiej osoby oraz definicję, czyli danie wskazówek innemu człowiekowi, jak ma postępować. Analiza poprawności takiej bezpośredniej interakcji kierować ma do ustalenia cech oraz zasad kierujących interakcjami o narastającej bezimienności, pomiędzy wieloma partnerami i grupami.

Oddziaływanie pomiędzy jednostką a społeczeństwem wyznacza fundamentalny wzajemny związek pomiędzy postępowaniem społecznym pojedynczych osób a modelami społecznej organizacji. Powiązanie to jest obustronne oraz realizuje się za pośredniczeniem wzajemnych symboli. Albowiem grupa jest przede wszystkim określoną liczbą ludzi będących we wzajemnej łączności. Społeczeństwo rozumie się raczej jako zespołowe działanie niż jako organizację społeczną. Jest ono działaniem połączonym (joint action) mnóstwa partnerów interakcji symbolicznych. Prawidłowości form organizacji społecznych są wynikiem negocjacji znaczeń między działającymi oraz dostosowania linii postępowania jednostek. Społeczeństwo pojawia się w tym aspekcie jako nieustający proces interakcyjny. W centrum uwagi znajdują się niezinstytucjonalizowane działania połączone - postępowania zbiorowe i ruchy społeczne, problematyczne okoliczności życia zbiorowego oraz proces ujednolicenia działań radzących sobie z nimi grup. Zbiorowe życie ludzi złożone jest z działań wspólnych, których aparatem są interakcje symboliczne. Interakcja "ja" oraz "mnie" stwarza jaźń. Działające na siebie jaźnie wstępują ze sobą w interakcje symboliczne. Społeczeństwo jest postępowaniem, w którym interakcje symboliczne doprowadzają do koordynacji zachowań wielu pojedynczych osób. Społecznej struktury nie da się więc oddzielać od społecznej zmiany. Stowarzyszenie społeczne stanowi ramy, w których występują społeczne działania, ale nie stanowi ich determinanty. Interakcjonizm symboliczny, biorąc pod uwagę istnienie strukturalnego kontekstu interakcji, zakłada, iż kształtują go interakcje oraz nie uchodzi go reifikować, pokazując tak, jak gdyby był autonomiczny. Struktury są rezultatem działań podtrzymujących przyzwyczajenia. Struktury społeczne (organizacyjny wymiar społeczeństwa) nie określają działań, ale tylko strukturalizują okoliczności. Dlatego odpowiedniejsze jest określenie "organizowanie" aniżeli "organizacja". Wszak istnieje wiele sytuacji nieustrukturalizowanych bądź różnie interpretowanych przez ich uczestników, składających się na dziedzinę postępowań zbiorowych.

Prace badawcze nad zachowaniami zbiorowymi rozpoczęte zostały przez reprezentanta szkoły chicagowskiej - Parka. Blumer podtrzymywał tę tradycję pokazując potencjalną społeczną kreatywność pionierskich form interakcji symbolicznych, które wtórują zerwaniu z dotychczasowymi przyzwyczajeniami postępowań instytucjonalizowanych - problemom społecznym i niepokojom społecznym, a także ruchom społecznym. Podłoże analizy stanowi pojmowanie ruchów społecznych patrząc z punktu widzenia ich sprzymierzeńców. Natura okoliczności nie jest bezstronnie dana. Postępowania zbiorowe to zbiorowa praca tworzenia konsensu co do wspólnej definicji sytuacji wymagającej przemiany. W przeciwieństwie do prostego przekonania o łącznych cechach predysponujących uczestników ruchu, koncepcja interakcyjna przyjmuje założenie o dynamicznej heterogeniczności. Członkowie oraz przywódcy wznoszą niejednomyślne definicje sytuacji oraz celów ruchu, różne motywy. Interakcja tychże czynników wskazuje kierunek rozwoju ruchu. Rozróżnia się przewidywalność od racjonalności postępowań, a także przyjmuje, iż postępowanie zbiorowe i podejmowanie decyzji nie jest bardziej przypadkowe w ruchach społecznych niż w cenionych urzędach. Ruchy społeczne są nieprzerwanym procesem zmian widocznych w każdym aspekcie: zmianie podlegają cele i ideologia, strategia i taktyka, a także stosunki z władzą i z pozostałymi ruchami. Interakcyjne nastawienie nie tyle szuka uwarunkowań ruchu i uwarunkowań jego sukcesu bądź porażki, ile próbuje zrozumieć dynamikę ruchu. Studiowanie problemów społecznych i zachowań zbiorowych oraz ruchów społecznych wykazuje, iż koncepcja interakcjonizmu symbolicznego odnosi się również do tematyki makrosocjologii.

Strategia przebiegu postępowania badawczego

Interakcjonizm symboliczny zajmuje stanowisko przeciwko metodologii pozytywistycznej, przeciw stuprocentowemu metodologicznemu obiektywizmowi, zgodnie z którym życie społeczne można badać niezależnie od prostej wiedzy, jaką wykorzystują ludzie w zwyczajnym życiu. Symboliczny interakcjonizm zaszczepił pomysł metodologii "naturalistycznej", który zasady badań precyzuje zgodnie z istotą empirycznego świata społecznego. Chodzi tutaj o fundamentalną cechę grupowego życia osób, jaką jest wspólne oddziaływanie formowane przez interpretowanie sytuacji postępowania. Interakcjonizm symboliczny neguje zwężone pod wpływem scjentyzmu pojmowanie metodologii. Zajmuje stanowisko przeciwko ograniczeniu jej do procedur ilościowych. Interpretowanie oraz definiowanie w życiu grupowym określa granice korzystania z analizy zmiennych. Dążeniem symbolicznego interakcjonizmu jest zatem stworzenie ugruntowanej empirycznie odpowiedniej teorii życia społecznego, wywiązującej się z wszystkich funkcji dawanych teorii przez ogół metodologów: powinna ona zapewniać rozumienie i wyjaśnienie oraz przewidywanie i kontrolę faktów. Interakcjonizm symboliczny rozumie metodologię jako zespół zasad kierujących postępowaniem w każdej fazie badania naukowego, a niewyłącznie ograniczonych do etapu gromadzenia danych. Schemat procesu badawczego wyklucza zarówno taktykę hipotetyczno - dedukcyjną, jak również wąsko indukcyjną. Główną rolę w pracy naukowej odgrywają pojęcia - elementy początkowego obrazu badanej rzeczywistości; określenia, za pomocą których opisuje się problemy; klasy wskazujące typ szukanych danych, a także równocześnie pomagające w ich interpretacji. Socjolog pomaga sobie pojęciami uwrażliwiającymi w przeciwności do terminów definicyjnych, tzn. takich, które posiadają precyzyjne odniesienie, precyzyjnie przygotowany zakres desygnatów. Jako że programowo pojęcia mają posiadać raczej charakter uwrażliwiający, zaś nie operacjonalizujący, interakcjonizm symboliczny centralizuje skupienie na logice odkrycia - na kreowaniu koncepcji oraz tez, zaś nie na ich sprawdzaniu.

Blumer wymienił dwie zasadnicze fazy postępowania w pracach badawczych nad zjawiskami społecznymi, które określił eksploracją oraz inspekcją. Eksploracja sprowadza się do dążenia różnorodnymi sposobami do uświadomienia sobie, jak powinno się postawić problem, jakie fakty są konieczne do jego rozwiązania oraz jakie trzeba w tym celu zdobyć narzędzia. W rezultacie eksploracji powstają pojęcia "uwrażliwiające", które ułatwiają inspekcję, tzn. etap należytej analizy. O ile dążeniem eksploracji jest jak najbardziej szczegółowy opis badanego zakresu zjawisk, który nie dopuszcza stawiania sztucznych problemów, o tyle dążeniem inspekcji jest ukazywanie powiązań na podstawie analizy pojedynczych przypadków, natomiast nie na zasadzie uzgodnionych "a priori" formalnych oddziaływań pomiędzy terminami wchodzącymi w skład przypuszczalnego schematu.

Interakcjonizm symboliczny ujmuje dwie istotne dyrektywy stanowiące rezultat najogólniejszej przesłanki, pokazującej na symboliczny wymiar otoczenia społecznego. Pierwsza z nich mówi o konieczności uwzględniania w pracach badawczych punktów widzenia osób działających, metod definiowania przez nich okoliczności działania ujawnianych w przebiegu komunikacji. Stąd właśnie w interakcjonizmie symbolicznym znaczenie dokumentów prywatnych - przede wszystkim biografii - jako zasobów danych. Następna (druga) dyrektywa nakazuje jednocześnie rozważać "otwarte" formy działania, mieć wzgląd na sytuacyjny aspekt postępowań, tzn. warunki, miejsce oraz czas interakcji. Znaczenia ogłaszane przez działających powinno się rozpatrywać w połączeniu z grupami społecznymi, do których oni przynależą. Dopuszczalne są tutaj wszystkie wiarygodne narzędzia. Jednak pierwszorzędnym źródłem informacji dającym dostęp do bieżącego doświadczenia członka życia społecznego jest obserwacja uczestnicząca.

Rola interakcjonizmu symbolicznego w obecnej socjologii

Interakcjonizm symboliczny przyłożył się do rozkwitu jakościowych sposobów badań socjologicznych. Typ dopasowania perspektyw funkcjonujących członków w sytuacji społecznej przyczynił się do rozwoju mikrosocjologii skupiającej się dookoła koncepcji: interakcji i kontekstów świadomościowych, a także socjalizacji i tworzenia znaczeń oraz ról i tożsamości. Interakcjonizm symboliczny pokonał ograniczenia strukturalno - funkcjonalnej inicjatywy roli łączącej ją ze statusem, zapoczątkowując takie pojęcia jak:

  • przyjmowanie oraz tworzenie roli i tożsamości,
  • koncepcja siebie,
  • obraz siebie,
  • scalanie roli oraz osoby,
  • dystans do roli,
  • prezentacja jaźni,
  • obsadzanie w roli.

Równocześnie przyjęcie za początek nie indywidualne działania, ale skoordynowane oddziaływania oraz kolektywne tworzenie znaczeń umożliwia interakcjonistom symbolicznym pojmowanie zagadnień makrosocjologicznych. W empirycznym zakresie prac badawczych interakcjonizm symboliczny istnieje przede wszystkim w:

  • socjologii rodziny,
  • socjologii edukacji,
  • socjologii dewiacji (w postaci teorii naznaczenia społecznego),
  • socjologii stosunków rasowych,
  • socjologii zachowań zbiorowych,
  • socjologii organizacji i pracy,
  • socjologii medycyny,
  • socjologii religii- szczególnie socjologii konwersji religijnej.

Interakcjonizm symboliczny przemówił przeciwko normatywizmowi, teleologizmowi oraz kulturowemu determinizmowi spojrzenia strukturalno - funkcjonalnego. Wykonał zasadniczy, mikrosocjologiczny "przekład" projektu społeczeństwa na symboliczną interakcję, rozpoczynając próbę pokonania dychotomii mikrosocjologii oraz makrosocjologii. Nie postępowanie normatywnie regulowane oraz nie postępowanie celowe, ale zasadnicze procesy dostosowania postępowań partnerów w procesie obopólnej interpretacji swoich gestów mają być podstawą systemu społecznego. Opisywany interakcjonizm symboliczny zastąpił więc normatywizm krańcowym interpretacjonizmem, argumentując, iż nie normy oraz reguły są podłożem procesu społecznego, ale proces społeczny jest podłożem tworzenia norm oraz reguł. Jest to równocześnie stanowisko sytuacjonizmu. Określenie sytuacji nie jest uprzednio strukturalnie bądź kulturowo zdeterminowana, ale może być formowana dopiero w procesie interakcji oraz komunikacji.

Interakcjonizm symboliczny obejmuje zalety oraz ograniczenia pragmatyzmu, z którego to pochodzi. Skupia uwagę na rozwoju komunikacji oraz na znaczeniu sytuacyjnym, jednak teza, iż wszystkie znaczenia uzgodnione są w ciągu interpretacji, kwestionuje autonomię procesów kultury, np. poznawczych bądź estetycznych, w stosunku do społeczeństwa, a także jest charakterystyczną odmianą socjologizmu. Szczególne zwrócenie uwagi na interpretacji i na procesach poznawczych, wiodło do zaniedbania aksjologicznego wielkości życia społecznego, natomiast podejście analityczne oraz poszukiwanie powszechnych i typowych form - do nie wzięcia pod uwagę kulturowego oraz historycznego odwołania się do zjawisk społecznych.

Interakcjonizm symboliczny przedstawia realistyczną teorię współczesnego społeczeństwa, w którym życie grupowe osób wystawiane jest na sprawdzian coraz to nowszych sytuacji. Sens tych sytuacji jest konstruowany kolektywnie. Neguje zatem nieuniknione rezultaty urządzeń strukturalnych. Zaznacza bezustanny proces definiowania oraz redefiniowania schematów demokratycznych organów społecznych. W związku z powyższym jest jednak poddawany krytyce za przecenianie procesów negocjacji, natomiast niedocenianie struktur dominacji.

Osoby utrzymują kontakt się ze sobą przy pomocy przekazywanych oznaczeń - słów oraz wyrazu twarzy, gestów i różnych znaków, które "znaczą" coś zarówno dla nas, jak również dla pozostałych. Przy pomocy symbolicznych znaków okazujemy nasze nastroje oraz zamiary, a także sposób postępowania; jak również odwrotnie, odbierając gesty innych osób, dowiadujemy się, jakie są ich myśli i jak się zachowają. Zdarza się tak nawet wtedy, kiedy inne osoby nie są obecne fizycznie - na przykład jeśli myślimy o tym, aby poprosić rodziców o większą kwotę pieniędzy, zaprotestować przeciw ocenie, jaką otrzymaliśmy bądź zrobić wrażenie na jakiejś osobie przeciwnej płci. W naszym mózgu dokonuje się wtedy wymiana znaków, gdyż myślami kontaktujemy się z tą daną postacią. Wniosek z tego jest taki, iż rzeczywistość odbieramy przede wszystkim przez pryzmat symboli oraz gestów; sami także posługujemy się tymi gestami, żeby dostosować się do pozostałych, tworzyć wizje o sobie oraz sytuacjach, w których jesteśmy, oraz tworzyć definicje tego, co zdarzy się lub co powinno zdarzyć się w danych sytuacjach.

Zatem według zwolenników teorii interakcji wytłumaczenie rzeczywistości społecznej otrzymujemy na podstawie precyzyjnego zbadania mikroświata określonych osób, które wzajemnie interpretują swoje gesty i przedstawiają wyobrażenia o sobie, a także definiują w konkretny sposób sytuacje, w jakich się znajdują.

Interakcje a porządek społeczny

Społeczeństwo nie niszczy się dlatego, iż utrzymują je całkowicie bezpośrednie kontakty pomiędzy ludźmi, którzy stanowią również świat symboli kulturowych, a także wielkie struktury narzucające ograniczenia naszym posunięciom w czasie bezpośrednich relacji z innymi, jak również w trakcie wysyłania i interpretowania przez nas znaków.

Często niełatwo jest odnaleźć powiązania pomiędzy biegnącą na mikroszczeblu interakcją i tworzącymi szczebel makrostrukturami oraz systemami kulturowymi. Wiadomo, iż łączą się one ze sobą wzajemnie - mikro nie może istnieć bez współistnieniu makro i odwrotnie, lecz trudno jest uchwycić oraz zanalizować wzajemne działanie na siebie obu wymienionych poziomów. Zagadnienie to nazywane jest sprzężeniem bądź rozziewem mikro- makro.

Podsumowując, możemy powiedzieć, iż interakcje i struktura społeczna oraz kultura są wzajemnie ze sobą powiązane, a także żadna z nich nie istniałaby bez pozostałych.

Po śmierci Blumera (w 1986 roku) spójność orientacji symbolicznego interakcjonizmu zaczyna być problematyczna z powodu zwiększającego się eklektyzmu, przyłączania do tej teorii terminów z różnorodnych nurtów myśli: fenomenologii i semiotyki, postmodernizmu oraz feminizmu, a także teorii krytycznej itd. Rozróżnia się również metodologia prac badawczych - od studiów kulturowych interpretacyjnego interakcjonizmu Normana Denzina aż po pomiary tożsamości wykonywane przez Petera J. Brukea. Z innej strony problemy zasadnicze dla interakcjonizmu symbolicznego - sytuacyjne pojęcia oraz kolektywne tworzenie znaczeń - znaleźć można w nowej etnografii oraz antropologii interpretatywnej, a także w kontekstualnej psychologii wspólnej. Interakcyjne pomysły wbudowywane są także w teorie strukturalne oraz - odwrotnie - rozwijany jest strukturalny rodzaj interakcjonizmu symbolicznego. Równocześnie występują nowe problemy, jak np. społeczne tworzenie emocji oraz czasu.