Szintoizm jest jedną z kilku tradycji religijnych obecnych w Japonii. Oprócz niego wyznaje się tu buddyzm, konfucjanizm, a nawet chrześcijaństwo i islam. Jedynie jednak szinto jest rdzennie japońską religią, choć może słowo tradycja byłoby odpowiedniejsze, ze względu na to że jest, przynajmniej obecnie, bardziej kulturą i obyczajem niż religijnym dogmatem. Szintoizm w znaczący sposób ukształtował japońską kulturę, wpłynął na różnego rodzaju idee i przekonania, a w szczególności stosunek do przyrody.

Nazwa pochodzi od wyrażenia "sien tao" czyli "droga bogów". Szintoizm wywodzi się z animistycznych wierzeń, które przypisują istnienie duszy nie tylko człowiekowi i jego zmarłym przodkom, ale też zwierzętom, roślinom i całej przyrodzie. Owe "duchy" wszystkiego nazywane są kami, liczba ich jest niemalże nieskończona, są kami przypisane do poszczególnych miejsc krajobrazu takich jak np. drzewa, strumienie, góry, jeziora, kami bezpośrednich przodków rodziny i kami -bóstwa z panteonu. Tylko ludzie nie posiadają własnych kami.

Każde z bóstw jest czczone ze względu na swoje specyficzne cechy, żadne z nich niej jest absolutne- takie założenia odnajdujemy także w strukturze społeczeństwa japońskiego, gdzie tak duży nacisk kładziony jest na kooperację, współdziałanie i harmonię.

Geneza szintoizmu to animistyczne kulty przyrody, a jego początek datuje się na ok. 500 lat p. n. e. Oczywiście jak każda religia naturalna nie posiada swojego założyciela, ani świętych pism. Istnieją jednak podania szintoistyczne, które wyjaśniają pochodzenie świata, bogów i człowieka. Według nich na początku, jeszcze przed powstaniem nieba i ziemi, w pramaterii istniały trzy bóstwa: Amenominakanushi, Takamimusubi i Kamimusubi, z nich powstało siedem par bóstw, z których ostatnie to: Izanami i Izanagi. Oni to zrodzili świat (czyli japońskie wyspy) i dali początek wszystkim bóstwom japońskiego panteonu: z nich narodziły się bóstwa wody, wiatru, drzew, gór, piorunów i deszczu. Gdy podczas porodu boga ognia Izanami doznała ciężkich poparzeń i zmarła Izanagi szukał jej w krainie zmarłych. Nie udało mu się jednak zabrać stamtąd żony, przerażony widokiem jej rozkładu uciekł i od razu dokonał rytualnych ablucji. W czasie wykonywania tej czynności powołał do istnienia 26 bogów, między innymi boga Księżyca Tsukiyomiego, boga wiatru Susanoo i boginię Amaterasu. Jest ona boginią Słońca a jej imię oznacza "Oświetlająca Niebo", to właśnie jej przypisuje się naczelne miejsce w panteonie szintoistycznym. Patronuje także kultowi przodków i jest założycielką japońskiego rodu cesarskiego- wysłała na Ziemię swojego wnuka Ninigi, który został pradziadkiem legendarnego cesarza Japonii Jimmu. Najważniejsze miejsce kultu Amaterasu to świątynia w Ise: tutaj przechowywane jest starożytne, brązowe lustro, mające kiedyś należeć do bogini i będące jej shintai czyli przedmiotem, poprzez który bogini przejawia się na Ziemi. Lustro to jest także najważniejszym z trzech świętych insygniów cesarskich. Jak mówi ten mit każdy japoński cesarz pochodzi od bóstw, stąd jest mu należna szczególna cześć, szczególnie, że cesarze jako ludzie wyjątkowi posiadają własne kami. Sama Japonia jako ziemia stworzona przez bogów także wymaga szczególnego szacunku i kultu.

Prawie od początku wprowadzenia do Japonii buddyzmu te dwie tradycje: buddyzm i szintoizm zaczęły wzajemnie wpływać na siebie- od IX wieku n. e. to właśnie kapłani mnisi buddyjscy przejęli funkcje kapłanów w szintoistycznych świątyniach. Porozumienie nastąpiło też w najważniejszych kwestiach: dla buddyzmu kami to nic innego niż wcielenia Buddy i Boddhisatwów, szinto zaś określa Buddę jako jednego z kami.

Bliską zależność i harmonię między tymi dwoma filozofiami najlepiej wyraża fakt, iż przeciętny Japończyk uważa siebie za wyznawcę zarówno buddyzmu jak i szintoizmu (dotyczy to ponad 3/4 społeczeństwa). Zdarza się też tak, że do różnych etapów życia przypisane są różnych obrządków ceremonie: ślub dobrze jest brać według ceremoniału szintoistycznego, pogrzeb powinien się odbyć według zwyczajów buddyjskich.

Także sam szintoizm nie jest tradycja jednolitą i posiada swoje odłamy. Najważniejszy z nich to Religia Bożego Rozsądku czyli Tenrikyo. Odłam ten założony został przez Nakayama Miki, żyjącą w latach 1798- 1887 wieśniaczkę z prefektury Nara. Wychowana jako buddystka w 41 roku życia doznała "przebudzenia", które miało polegać na tym, że weszła w nią i zaczęła przez nią przemawiać bogini "Bożego Rozsądku- Kami". Nauczanie Miki oparte było na starożytnych praktykach szamanistycznych, pełne wróżb i ekstatycznych tańców. Tego rodzaju atrakcyjność odłamu Tenrikyo przyciągnęła dość dużą liczbę wyznawców. Wyznawcy Religii Bożego Rozsądku długo wahali się między zaliczeniem ich do buddyzmu, a przynależnością do religii szinto. Ostatecznie w roku 1908 Tenrikyo dodała do swoich obrzędów wymagane praktyki i została oficjalnie zaliczona do jednej z 13 sekt szintoistycznych. Dzisiaj istnieją w Japonii szkoły, przedszkola i inne instytucje Tenrikyo, główna jej siedziba to miasto Tenri. Sekta ta odniosła też znaczący sukces w środowiskach emigranckich poza Japonią. Obecnie liczy około 4- 6 milionów wyznawców.

Szintoizm w dużym stopniu ukształtował zwyczaje i kulturę panująca w Japonii, co przejawia się w codziennych zwyczajach mieszkańców Kraju Kwitnącej Wiśni. Chodzi tu między innymi o wielkie przywiązanie do przyrody, w obcowaniu, z którą Japończycy odczuwają uczucia niemalże mistyczne. Bardzo ważne jest też wprost wywodzące się z szintoizmu przywiązanie do swojej rodziny, której członkowie stanowią silnie wspierająca się grupę, do której zalicza się także zmarłych przodków. Za identyfikacja z rodziną idzie silne utożsamianie się z firmą dla której się pracuje, a w końcu z państwem, któremu jest się obowiązanym posłuszeństwo i ciężką pracę.

Szczególna rolę w historii Japonii szintoizm odegrał po roku 1876, kiedy to po wielu wiekach osłabionej i ograniczonej władzy cesarskiej została ona przywrócona jako najważniejsza siła w państwie. Wówczas szintoizm jako religię rdzennie japońską starano się oczyścić z "naleciałości" buddyzmu i uczynić oficjalnym kultem państwowym. Tak też się stało, powstał zlaicyzowany, państwowy szintoizm. Uczestnictwo w opartych na nim publicznych ceremoniach stało się okazją manifestowania patriotyzmu, przywiązania do tradycji i posłuszeństwa cesarzowi.

Nacjonalistyczny aspekt szintoizmu osłabł po II wojnie światowej, kiedy to pokonany cesarz Hirohito osobiście ogłosił przez radio, że pogląd jakoby był bóstwem i potomkiem bogów na ziemi jest błędny.