Okresowi dorastania mogą towarzyszyć specyficzne zaburzenia emocjonalne i behawioralne. Jednym z najpoważniejszych i najczęstszych (występuje u 27% do 55% nastolatków w zależności od środowiska życia i fazy okresu dojrzewania) jest depresja młodzieńcza.

DEPRESJA MŁODZIEŃCZA jest związana z charakterystycznymi dla okresu pokwitania zmianami fizjologicznymi, rozwojem poznawczym, podejmowaniem nowych ról społecznych i przemianie relacji rodzinnych. Przejawami tego rodzaju depresji są: lęk towarzyszący zaburzeniom nastroju, dolegliwości cielesne, skupienie na funkcjonowaniu organizmu, autoagresja, obniżenie nastroju, rozdrażnienie, uczucie zmęczenia, brak zainteresowania, niezdolność przeżywania przyjemności (anhedonia) oraz niewydolność organizmu objawiająca się zaburzeniami snu i zaniedbaniem nauki. Wystąpienie depresji młodzieńczej nie ma związku z ewentualnym wystąpieniem stanów depresyjnych w przyszłości. Kliniczna postać depresji jest u młodzieży diagnozowana stosunkowo rzadko, zaburzenia depresyjne przyjmują natomiast u nastolatków formę jednego z dwóch syndromów: nastroju depresyjnego lub zespołu objawów depresyjnych. Współcześnie uważa się, że zaburzenia te nie odbiegają od normy rozwojowej, jeśli pojawiają się w okresie dojrzewania.

NASTRÓJ DEPRESYJNY

  • może być spowodowany niepowodzeniem, zawodem sercowym, utratą przyjaciela
  • objawia się utrzymującym się przez dłuższy czas poczuciem bycia nieszczęśliwym
  • dotyka częściej dziewcząt (około 25%) niż chłopców
  • związany jest z procesem emocjonalnego usamodzielniania, w czasie którego wrażliwość jest często zwiększona podczas dążenia do osiągnięcia równowagi emocjonalnej
  • przedłuża się z powodu rozpamiętywania i wskutek egocentryzmu młodzieńczego, który sprawia, że nastolatki zaczynają akceptować i cenić stan przygnębienia, jako przynależny do ich osoby ("to jest mój smutek")

ZESPÓŁ OBJAWÓW DEPRESYJNYCH

  • może wiązać się z wyolbrzymianymi niepowodzeniami, kryzysem rodzinnym, trudnościami w relacjach z rówieśnikami
  • objawia się poczuciem osamotnienia, bezwartościowości i bycia niekochanym oraz (najczęściej bezzasadnym) poczuciem winy, które prowadzą do lęku i przygnębienia
  • pojawia się częściej u dziewcząt niż u chłopców
  • występuje rzadziej niż nastrój depresyjny

Powodem, dla którego zaburzenia związane z depresją młodzieńczą dotykają częściej dziewcząt niż chłopców w wieku dojrzewania jest silniejsze przeżywanie przez dziewczęta zmian fizycznych i procesów emocjonalnych związanych na przykład z zawodami uczuciowymi. Dziewczęta częściej mają trudności z akceptacją swojego wyglądu. Często też niepowodzenia uczuciowe prowadzą do zaniżenia poczucia własnej wartości. Wyższa jest również u dziewcząt skłonność do autorefleksji, rozpamiętywania porażek i żałowania swych błędów. Zaburzenia depresyjne mogą być związane z innymi zaburzeniami okresu dorastania, na przykład zaburzeniami łaknienia (anoreksja, bulimia), które są w tym okresie dość częste i występują najczęściej u dziewcząt.

Poglądy Bowlby'ego

John Bowlby upatrywał korzeni depresji młodzieńczej w doświadczeniach okresu dziecięcego. Twierdził on, że kluczowe znaczenie ma silna więź między dzieckiem a jego matką. Jeśli taka więź nie rozwinęła się w dzieciństwie, rozwój dziecka może być naznaczony brakiem poczucia bezpieczeństwa. Depresja młodzieńcza występuje też często u nastolatków, które straciły w dzieciństwie jedno lub oboje z rodziców - wczesne doświadczenie znacznej straty może powodować lęk przed kolejną. Sprawia to, że życiu takich dzieci może nieustannie towarzyszyć spodziewanie się i oczekiwanie kolejnej nadchodzącej straty. Stan taki sprzyja pojawieniu się zaburzeń depresyjnych. Badania dowodzą także, że przypadki depresji u dziewcząt mogą być również związane z autorytarnym stylem wychowania a jednocześnie nadopiekuńczością matek. Taki sposób wychowywania powoduje silne uzależnienie dziecka od matki, co utrudnia im rozwinięcie autonomii i pewności siebie w okresie dorastania. Nadopiekuńczy rodzice często ograniczają też swobodę kontaktów dzieci ze światem zewnętrznym poza kontaktami rodzinnymi, co może w późniejszym czasie powodować trudności w nawiązywaniu relacji społecznych i przystosowanie się do środowiska. Zjawisko to w minimalnym stopniu dotyczy chłopców, ponieważ mają oni zazwyczaj większą swobodę i częściej wymykają się autorytetowi matki.

Inni badacze wiążą pojawianie się zaburzeń depresyjnych w okresie dorastania z zaniżonym poczuciem własnej wartości doświadczonym w dzieciństwie. Może ono powodować brak wiary we własne siły oraz brak ufności w pomyślną przyszłość. Negatywny obraz przyszłości utrwala się w świadomości dziecka zwłaszcza, gdy widzi ono potwierdzenie jego słuszności w doświadczanych wydarzeniach. Często drobne niepowodzenia, których przecież nikt nie może uniknąć, stanowią przesłankę do myślenia o swoim życiu jako przeklętym, z góry skazanym na porażkę, niemożliwym do kontrolowania czy zmienienia. Ocena własnych osiągnięć jest w takich przypadkach systematycznie zaniżana przez dorastające dzieci.

Poglądy Seligmana

Martin Seligman jest autorem koncepcji, zgodnie z którą podstawą depresji młodzieńczej jest zjawisko wyuczonej bezradności. Wyuczona bezradność jest stanem kształtującym się w wyniku długotrwałego doświadczania stresu, na który nie ma się żadnego wpływu. Stan bezradności tworzy się gdy nic, co jednostka może zrobić nie jest w stanie poprawić jej sytuacji, w związku z czym zaprzestaje ona jakiekolwiek aktywności w kierunku osiągnięcia zmiany. Stan wyuczonej bezradności często utrzymuje się nawet w sytuacjach, na które jednostka ma wpływ - nie podejmuje ona działań prowadzących do uniknięcia niepowodzenia czy przykrości, ponieważ nie wierzy, że może im zapobiec. Poczucie bezradności może wywołać wrażenie braku perspektyw, co zahamowuje rozwój i dążenie do realizacji ambicji i pragnień.

Do powstawania depresji młodzieńczej mogą też przyczyniać się czynniki oddziaływujące w środowisku rodzinnym. Silny wpływ na rozwój dziecka może mieć niestabilność emocjonalna członków rodziny, długotrwałe lub częste konflikty rodzinne a w szczególności rozwód rodziców. Negatywny wpływ ma także trudna sytuacja finansowa, która może powodować spadek poczucia własnej wartości, poczucie krzywdy i wstydu, czy prowadzić do alienacji wskutek utrudnionych kontaktów z rówieśnikami.

W przeciwdziałaniu depresji ważną rolę odgrywa środowisko rówieśnicze. Silne i zdrowe relacje z rówieśnikami przeciwdziałają wystąpieniu objawów zaburzeń depresyjnych jak również mogą pomóc, gdy takie objawy wystąpią.

Depresji młodzieńczej najlepiej jest zapobiegać, troszcząc się o psychikę dziecka już od jego dzieciństwa. Należy jednak być świadomym, że objawy depresyjne mogą pojawić się zawsze i u każdego dziecka. Rolą rodziców jest czujne uczestniczenie w jego życiu, które pozwala na szybkie reagowanie na wszelkie problemy dorastającego dziecka, nie tylko te związane z depresją.