Asertywność oznacza umiejętność wyrażania swoich prawdziwych uczuć, myśli i pragnień w sposób, który jest aprobowany społecznie i nie naruszający prawa innych osób do tego samego. Jest to zdolność, którą nabywamy w trakcie naszego rozwoju. Pozwala zachować nam własną tożsamość, pewną odrębność przy jednoczesnym poszanowaniu praw oraz indywidualności otaczających nas ludzi. Asertywność jest więc istotnym elementem w utrzymywaniu właściwych relacji międzyludzkich.

Dwa podstawowe prawa asertywności:

1. Każdy człowiek ma prawo do ochrony swoich potrzeb, przekonań i emocji, które powinny być szanowane przez innych.

2. Postawa asertywna jest zdolnością nabytą, można ją kształtować w procesie uczenia się.

Zdaniem Herberta Fenskmrheim'a zachowanie asertywne polega na:

- swobodnym wyrażaniu własnych przekonań, przeżyć i pragnień nie ignorując jednocześnie emocji i dążeń innych ludzi.

- podejmowaniu decyzji i wyborów, których przyczyny powinny być wyjaśnione jeśli nie są rozumiane, ale nie należy się z nich nadmiernie tłumaczyć.

- przyjmowaniu krytyki, ocen pozytywnych i negatywnych.

- pytaniu i mówieniu wprost, gdy coś nie jest dla nas jasne, gdy czegoś nie wiemy.

- uznawaniu asertywnego zachowania także u innych ludzi, przyznawaniu im prawa do posiadania własnego zdania i ochrony ich własnych interesów.

- umiejętności odmawiania w sposób, który nie krzywdzi innych ludzi.

- uświadamianiu sobie własnej wartości i prawa do bycia szanowanym.

- względnej autonomii i elastyczności

Według Heleny Senk, asertywność to postawa, która umożliwia jednostce funkcjonowanie w danej społeczności oraz tworzenie pozytywnych relacji międzyludzkich. Charakteryzuje się posiadaniem wyraźnie sprecyzowanych dążeń, chęcią samodoskonalenia się, wysokim poczuciem własnej wartości oraz uświadamianiem sobie własnych zalet i wad. Asertywność oznacza m.in.:

- umiejętność swobodnego wyrażania swoich odczuć i ocen.

- odwagę głośnego mówienia o własnych przekonaniach wbrew naciskom ze strony innych ludzi.

- nie aprobowanie przemocy i braku szanowania innych.

- umiejętność odmowy zrobienia czegoś niezgodnego z naszymi wartościami i ogólnie przyjętymi normami społecznymi.

- godnym przyjmowaniu pochwał i krytyk.

Arnold Lazarus sformułował kilka założeń, na których opiera się, jego zdaniem, asertywność, są to:

1. odmowa w sytuacji, gdy spełnienie czyichś próśb wydaje się nam niewłaściwe czy naruszające prawa innych.

2. przyznawanie się do własnej niewiedzy czy bezsilności.

3. wyrażanie ocen, zarówno dobrych, jak i złych.

4. szanowanie potrzeb i wartości innych ludzi.

Postawa asertywna pozwala na realizację wyznaczonych sobie celów, choć oczywiście nie zawsze gwarantuje zawsze ich spełnienia. Dzięki niej jesteśmy jednak w większym stopniu świadomi własnych potrzeb i emocji, możemy komunikować je innym i tym samym bardziej je kontrolować. Asertywność ogranicza również stres i dyskomfort związany z uleganiem wpływom i manipulacjom innych ludzi oraz robieniem rzeczy, którym tak naprawdę jesteśmy przeciwni. Zachowanie asertywne zapewnia również racjonalną ochronę naszych interesów i tożsamości nie naruszając praw innych osób. Jest to jedna z wielu zdolności świadcząca o inteligencji emocjonalnej.

Należy również podkreślić, że zachowanie asertywne nie oznacza całkowitego ignorowania potrzeb innych i dbałości tylko o własne korzyści, co świadczy raczej o egoizmie i wykorzystywaniu innych ludzi. Natomiast istotą asertywności jest ochrona własnych praw przy jednoczesnym szanowaniu praw innych.

Postawa asertywna charakteryzuje się następującymi właściwościami osobowości:

- wysokie poczucie własnej wartości, świadomość swoich mocnych i słabych stron, samoakceptacja,

- wrażliwość na potrzeby i emocje innych ludzi,

- kontrolowanie swojego zachowania i jego możliwych konsekwencji,

- budowanie poprawnych relacji interpersonalnych, przyznawanie się do swojej niewiedzy, umiejętność proszenia o pomoc.

Zachowania asertywne, podobnie jak każde nasze zachowania obejmujące relacje interpersonalne, charakteryzują się określonymi wyznacznikami werbalnymi i niewerbalnymi. Do niewerbalnych i werbalnych elementów zachowań asertywnych należą:

- prozodia głosu (odpowiednia intonacja, tempo i wysokość głosu)

- mimika i gestykulacja

- swobodna postura

- utrzymywanie kontaktu wzrokowego

- używanie komunikatów typu JA (np. "ja odczuwam, że"), nie typu TY (np. rozkazy).

Asertwyne mówienie "nie" - odmawianie

Jak już wielokrotnie podkreślano, asertywność jest sztuką dbałości o własne emocje, przekonania i inne korzyści, zaspokajanie własnych pragnień a przede wszystkim nie uleganie naciskom innych ludzi. Dlatego też bardzo często pojęcie asertywności utożsamiane jest z umiejętnością odmawiania, przypisywaniem sobie prawa do powiedzenia komuś "NIE". W istocie, liczne badania wykazują, że ludzie mają tendencję do podporządkowywania się szczególnie normom ustalonym przez grupę, ma to ważne znaczenie adaptacyjne. Często jesteśmy skłonni dostosować swoje zachowania i opinie do potrzeb innych, ponieważ chcemy być akceptowani i mieć trafny ogląd świata. Te mechanizmy motywacyjne sprawiają, że bardzo trudno jest nam odmówić, zwłaszcza osobie, która uchodzi za autorytet albo jest powszechnie lubiana. Pozwala nam to zyskać aprobatę i wsparcie ale często powoduje to też utratę przez nas jakiejś części naszej tożsamości, odrębności. Stałe podporządkowywanie się innym osobom i uleganie ich prośbom prowadzi do obniżenia się samooceny, pojawienia się stresu, wewnętrznych konfliktów. Każdy z nas odczuwa bowiem także potrzebę samoakceptacji, poczucia kontroli nad własnym życiem. Potrzeby te nie mogą być jednak zaspokojone jeśli wciąż poddajemy się wpływowi innych

By zachować pozytywny wizerunek samego siebie, konieczne jest uzyskanie stanu równowagi pomiędzy realizacją własnych pragnień a spełnianiem potrzeb innych ludzi. Nie można więc popadać w skrajny egoizm i szczerość czy przeciwnie - w kłamstwa i obłudę. Postawa asertywna stanowi w tym wypadku najlepsze rozwiązanie. Asertywność polega na otwartym mówieniu o tym, czego się pragnie i czego się nie chce. Jeżeli nie zgadzamy się na coś, powinniśmy jasno i wprost wyrazić nasze zdanie, ewentualnie podać powody swojego postępowania bez nadmiernego tłumaczenia się czy usprawiedliwiania. Druga osoba ma obowiązek uszanować naszą decyzję. W rozmowie powinniśmy używać komunikatów typu JA, czyli takich, które odnoszą się bezpośrednio do naszej osoby (np. JA czuję, pragnę, myślę, itd.). Jasne określenie własnych emocji i postaw umożliwia w większym stopniu budowanie szczerych i trwałych więzi z innymi ludźmi.