Wychowanie to świadomie zorganizowana działalność społeczna oparta
na stosunku wychowawczym między wychowankiem a wychowawcą, której celem jest wywołanie zamierzonych zmian w osobowości wychowanka. Zmiany te obejmują zarówno stronę poznawczo - instrumentalną związaną z poznaniem rzeczywistości i stroną emocjonalno - motywacyjną, odpowiedzialną za kształtowanie stosunku człowieka
do świata i ludzi, jego przekonań i postaw, układu wartości i celu życia.
Wychowanie to przede wszystkim spotkanie osób. Jest wychowaniem do bycia osobą, a nie funkcjonariuszem. Osobą staje się człowiek wówczas, gdy otwierając się
na dobro, prawdę i piękno, uczestniczy w wartościach i je urzeczywistnia w swoim życiu. Wówczas osoba staje się bytem moralnym w odróżnieniu od bytu naturalnego
czy też czysto racjonalnego.
Wychowanie w optyce funkcjonowania przyjmuje obiektywny, przedmiotowy sposób traktowania człowieka. Polega na formułowaniu wychowanka zgodnie z modelami systemu społecznego.
Wychowanie w optyce osobowej jest spotkaniem osób, mistrza i ucznia, przez które otwiera się horyzont wartości, dzięki którym człowiek staje się człowiekiem,
bez względu na ideologię czy system społeczny. Osoba mistrza, wychowawcy, w takim podejściu - personalistycznym - stanowi wezwanie, na które wychowanek odpowiada wolną i osobową odpowiedzią i postępuje za swym mistrzem na drodze ku wartościom najwyższym. Wychowawca ma za zadanie wprowadzać wychowanka w świat wartości, uzdalniać do samodzielnego formułowania sądów o rzeczywistości i kształtować jego postawy. Zatem wartości jakie prezentuje dany wychowawca będą odgrywały ogromną rolę w procesie wychowania. Nauczyciel staje się wzorem, mistrzem, staje na świeczniku, musi mieć zatem osobowość etyczną. Swoim zachowaniem pokazuje te wartości, którymi rzeczywiście żyje, które zinternalizował. Jego odpowiedzialność za treści, które przekazuje, za sposób wypełniania swoich obowiązków i zadań, dotyczy tak naprawdę systemu wartości, który wyznaje, sposobu, w jaki je realizuje w życiu swoim oraz w jaki sposób urzeczywistnia je w osobowościach uczniów.
Proces wychowania, a więc ukazywania wartości uczniom jest o tyle możliwy,
o ile uda się wychowawcy stać się autorytetem dla swoich podopiecznych. Autorytetu wychowawca nie zyskuje jednak ze względu na swoją funkcję, ale musi go wypracować
u wychowanków. Tylko taki nauczyciel, taka osobowość, która własnym czynem, postępowaniem potwierdza to co głosi, wzbudza zaufanie u uczniów. Autorytet może być budowany jedynie na drodze dialogu, spotkania z drugim człowiekiem, odkrycia i uszanowania jego indywidualności. Nauczyciel najpierw sam musi być osobą, aby mógł kształtować osobowości swoich wychowanków. Takiego nauczyciela dzieci słuchają, wierzą mu, zaczynają go naśladować.
Odpowiedzialność wychowawcy związana jest z postawą pełnego zaangażowania na rzecz uczniów. Ponieważ najlepsze podejście do ucznia to podejście holistyczne, stąd ważne jest, aby wychowawca w sposób odpowiedzialny przyczyniał się
do optymalnego rozwoju wszystkich sfer ucznia. Chodzi tu więc zarówno o rozwój intelektualny, emocjonalny, społeczny, fizyczny, estetyczny, moralny i duchowy. Jego rola bycia przywódcą zakłada, iż on sam będzie najpierw dbał o swój rozwój we wszystkich tych sferach. Nie można bowiem prowadzić kogoś, udzielać mu pomocy, rad, wskazówek, jeśli się najpierw samemu nie przeszło tej drogi, jeśli się kogoś nie rozumie. Wszechstronny i harmonijny rozwój osobowości ucznia dokonuje się w dialogu i poprzez dialog.
Odpowiedzialność nauczyciela dotyczy zatem nie tylko jego strony moralnej, autentycznego potwierdzania życiem wartości, które wyznaje, o których mówi wychowankom, ale także doboru metod i środków, za pomocą których będzie dbał
o wszechstronny rozwój swoich wychowanków. Jest odpowiedzialny za jakość
ich kształcenia, za efekty wychowawcze, za własne przygotowanie pedagogiczne, psychologiczne i przedmiotowe. Odpowiedzialny wychowawca nigdy nie spocznie
na laurach, będzie nieustannie wzbogacał swoją osobowość, dbał o własną autokreację, dokształcanie.
Uczeń, za którego nauczyciel ponosi odpowiedzialność to zarówno ktoś wielki
i niezwykły, jak i mały i słaby, posiadający swoje ograniczenia. Dojrzały wychowawca będzie sobie zdawał sprawę z tego, że nie tylko on kształtuje postawę ucznia, ale całe środowisko wychowawcze, w którym tamten się obraca. Dlatego celem odpowiedzialnego wychowania będzie także uczenie odpowiedzialności swoich wychowanków, aby niezależnie od okoliczności umieli żyć według obranych wcześniej wartości. Aby byli otwarci na świat wartości, i dokonywali właściwych wyborów. Zadaniem wychowawcy będzie więc cierpliwe, mądre towarzyszenie swoim uczniom, pozostawiając im wolność decyzji, wolność, wyborów, bo tylko takie postępowanie świadczy o szacunku wobec drugiego człowieka.
