Co to jest wartość? Na to pytanie nie jest łatwo odpowiedzieć, mimo iż słowo to jest w powszechnym użyciu. Każdy z nas, słysząc je, ma przed oczami jakiś konkretny przedmiot, osobę, uczucie, które stanowią jakąś wartość.
Trudno powiedzieć, dlaczego dokonujemy takich, a nie innych wyborów dotyczących wartością, dlaczego jedne z rzeczy są dla nas cenniejsze niż inne. Czy istnieją wartości, które są wspólne całemu społeczeństwu, czy tylko każdy z nas dokonuje indywidualnej selekcji?
Każdy z nas odpowie inaczej, ale faktem jest, że każdy człowiek, bez wyjątku, posiada coś, co uważa za ważne, może bezcenne i czego nie chciałby stracić.
Wartości mogą mieć charakter materialny, stanowić dobra, o które człowiek się troszczy i pragnie je zachować. Dają mu one poczucie bogactwa, posiadania. Dobra materialne o tradycyjnym znaczeniu mogą być identyfikatorami ludzkiej historii.
Nasze przywiązanie do pewnych wartości zawsze wynosimy z domu rodzinnego. To rodzice uczą nas, co jest w życiu naprawdę ważne i o co należy się starać, żeby być szczęśliwym człowiekiem.
Różne instytucje i społeczeństwo mogą być jedynie dopełnieniem tej wiedzy.
Najczęściej wartości naszych rodziców przyswajamy sobie nieświadomie, naśladując ich przekazujemy wiedzę o wartościach dalej.
Bez niej bylibyśmy oderwani od tradycji, naszej własnej historii i korzeni. Wartości pomagają nam ulokować swoje istnienie w sieci innych istnień, identyfikować się z konkretną grupą. To, co wyróżnia pewną grupę ludzi od pozostałych grup, zawsze stanowi wielką wartość.
Jest tak w przypadku narodu. Nasz język, dzieje oraz tradycje stanowią największą wartość. Tego uczymy się w szkole od najmłodszych lat. Nawet jeśli buntujemy się przeciwko władzy czy sytuacji w państwie, rzadko kiedy ośmielamy się występować przeciwko odwiecznym symbolom i znakom naszej przynależności narodowej. One stanowią pewną świętość, są bezcennymi wartościami.
Możemy więc spróbować odpowiedzieć na pytanie, czy istnieją wspólne wielu ludziom wartości. Na powyższym przykładzie widać, że możemy zaryzykować pozytywną odpowiedź na to pytanie.
Poza wartościami narodowymi istnieją dobra, które są miarą ludzkiego szczęścia, zgodzi się na to zapewne każdy człowiek.
Do takich dóbr należą:
- miłość - każdy człowiek, od najmłodszych lat szuka przede wszystkim miłości. Najpierw tej najważniejszej, rodzicielskiej. Każdy lekarz powie, że dla prawidłowego rozwoju emocjonalnego i psychicznego dziecka jest wychowanie go w atmosferze spokoju i miłości. Matczyna miłość jest początkiem prawidłowej socjalizacji każdego dziecka. To dzięki niej może ono potem budować inne relacje społeczne. Dzięki niej dorasta też do innej miłości, też niezbędnej do życia. Większość ludzi usilnie poszukuje swojej drugiej połówki. Miłość kobiety i mężczyzny to odwieczna siła, pomagająca zrealizować wszystkie zamierzenia. Człowiek, który ma oparcie i bezwarunkową akceptację w innym człowieku jest szczęśliwszy, bardziej pewny siebie, chętny do działania. Nie na darmo przecież mówi się, że "miłość uskrzydla". Nawet osoby, które wybierają życie bez partnera, potrzebują czegoś na wzór miłości, coś co zapewni im akceptację i poczucie bliskości z innym człowiekiem. Równie doskonałym co miłość uczuciem, jest przyjaźń Można ją nazwać innego rodzaju miłością - platoniczną, bezinteresowną.
Bez względu na to, jaki rodzaj miłości preferujemy w naszym życiu, pewne jest to, że każdy jej potrzebuje. Człowiek bez miłości staje się zgorzkniały i bez życia.
- rodzina - można dodać szczęśliwa rodzina. Oczywiście wartość ta jest związana z miłością, bo tylko rodzina, w której panuje miłość jest prawdziwie wartościowa. Nikt inny nie daje tyle oparcia w trudnych chwilach, nie dzieli naszych kłopotów i radości tak bardzo, jak nasi rodzice i rodzeństwo. Oni są z nami na dobre i na złe, wtedy kiedy jest czas radości, ale też wtedy kiedy jest czas płaczu.
Czasem ludzie mają mieszane uczucia co do swojej rodziny, chcieliby ją zamienić na inną. Są jednak sytuacje, w których okazuje się, że na nikogo innego nie można liczyć, tylko na najbliższych.
Trudne chwile w naszym życiu, mogą czasem odstraszyć nawet najlepszych przyjaciół. Rodzice zawsze nam pomogą.
Ludzie, którzy wychowali się w dobrych, pełnych miłości rodzinach, szanują to, jak największe dobro. Znajdują w tym wzór do naśladowania, a także widzą dobroczynny wpływ na własne, nawet dorosłe życie.
Osoby, które nie zaznały rodzinnego szczęścia są świadome tego, że nie doświadczyli wielkiej życiowej wartości. Często cierpią z tego powodu, ale też nie chcą powtarzać błędów swoich rodziców. Też pragną stworzyć dobre i kochające się rodziny. Widać więc, że rodzina jest cenioną wartością w życiu wszystkich ludzi. Na poparcie tej tezy można tu przytoczyć wynik badań antropologów, że w każdej kulturze, nawet najbardziej prymitywnej, powstaje twór, który pełni funkcję rozumianej przez nas rodziny.
- prawda - im bardziej świat staje się zakłamany i fałszywy, tym większa staje się wartość prawdy. Nikt z nas nie lubi być okłamywany czy oszukiwany. Nie wchodzimy w bliskie relacje z osobami, które nas zawiodły, okłamały. Mimo iż większość ludzi dopuszcza się kłamstw, ogólnie w naszej cywilizacji dominuje dążenie do prawdy. Jest to dziedzictwo, jakie otrzymaliśmy po starożytnych Grekach, ojcach naszej europejskiej kultury. Oni to ponad wszystko umiłowali mądrość, która była dla nich drogą do poznania prawdy o otaczającym nas świecie jak i o nas samych. Do dzisiaj wszystkie działania naukowe dążą do zdobycia wiedzy, jak naprawdę funkcjonuje nasza ziemska rzeczywistość, co się wokół nas dzieje. Dlatego kupujemy codziennie gazety, po to oglądamy telewizję, aby zaspokoić nasze pragnienie poznania prawdy. Z tego też powodu łatwo nas oszukać, łatwo nami manipulować.
Współczesna filozofia postmodernistyczna próbuje nam wmówić, że nie istnieje nic takiego jak jedna absolutna prawda. Wręcz przeciwnie, każdy człowiek ma swoją własną wersję rzeczywistości, swoją własną, małą prawdę, zgodnie z którą może żyć i działać. Nie potrzebuje nic więcej.
Jednak ludzie zawsze szukają potwierdzenia swoich poglądów w szerszym kontekście. Poszukują czegoś, w czym można mieć oparcie. Od zawsze poszukują prawdy, siły rządzącej ich własnym światem. I ta wartość stanowi niejednokrotnie sens ich życia.
- ludzka godność - jest wartością, dla której wiele osób w historii oddało swoje życie. Z ludzką godnością związane jest też odpowiednie działania. Tam, gdzie wartość ta została zdeptana, upadło człowieczeństwo. Najtragiczniejszym przykładem jest II wojna światowa, w czasie której naziści zdeptali miliony ludzkich istnień. W obozach koncentracyjnych, w gettach, w komorach gazowych ludzi odarto z wszelkiej godności, bestialsko ich poniżano i upokarzano. Ci, którzy dopuścili się tak okrutnych zbrodni nie są godni nosić dumnego miana człowieka.
Przecież każdy człowiek ma prawo do zaspokajania swoich podstawowych potrzeb w sposób nie poniżający jego osoby. Ma też prawo oczekiwać szacunku ze strony innych ludzi, o ile sam tą zasadę respektuje.
Człowiek jako jedyna istota ma świadomość własnego działania i zdolność rozróżniania dobra i zła. To nas rozróżnia od zwierząt, stawia na szczycie hierarchii istnień. Ale stawia przed nami również pewne wymagania. Skoro wiemy, co jest dobre, a co złe, godnym ludzkiego rodzaju byłoby działanie tylko dobre.
Sokrates, grecki filozof, uważał, że ludzie czynią zło tylko wtedy, kiedy nie wiedzą, że robią źle. Był to wyraz niezwykłej wiary w ludzki charakter. Sokrates miał wielką ufność w ludzką godność. Dziś ta naiwność wielkiego filozofa może budzić jedynie drwiący lub pobłażliwy uśmiech. Każdemu z nas przecież zdarzyło się działać według bynajmniej nie najszlachetniejszych intencji.
Ale może właśnie w tym tkwi wartość ludzkiej godności, że może i potrafi dążyć do doskonałości, stawiając sobie za cel jedynie godne i wartościowe działania.
Człowiek potrafi hierarchizować rzeczy i zdarzenia. Wie, co jest lepsze, a co gorsze. Na tej podstawie buduje listę swoich największych wartości. Wie także, jak moralnie postępować i jak żyć zgodnie z powyższymi wartościami. Jednak mnogość różnych dóbr, do których pragnie dążyć, stoi ze sobą nieraz w sprzeczności. Dlatego nieustannie musimy oceniać i wybierać - co ważniejsze, a co mniej ważne. Dlatego musimy tworzyć ciągle na nowo naszą hierarchię wartości.
Świat ciągle się toczy i zmienia, a wraz z nim nasze wartości. Pozostaje nam mieć nadzieję, że wybory, których przyjdzie nam w życiu dokonywać, będą zawsze zgodne z naszym człowieczeństwem.
