Książka zatytułowana. "Etyka", której autorami są P.Vardy i P. Grosh , stanowi jedną z najbardziej przystępnie napisanych publikacji, które dotyczą zagadnień i kwestii poruszanych w kręgach filozoficznych. Pisana jest ona style niezwykle prostym, lekkim i przyjemnym. W zamyśle autorów adresatami tej publikacji, są zwykli przeciętni ludzie którzy na co dzień nie interesują się zawodowo zagadnieniami filozoficznymi, ale mimo wszystko interesują ich zagadnienia filozoficzne i którym podstawowy kurs filozoficzny w zupełności wystarczy.
Zastanawiając się nad strukturą książki "Etyka" można stwierdzić, iż składa się ona z dwóch elementarnych części; W pierwszej z nich odnaleźć można szereg zagadnień, które tyczą się tak zwanej "etyki teoretycznej", zaś w drugiej części czytelnik znajdzie wiele interesujących zagadnień, którymi zajmuje się etyka stosowana.
W dalszej części mojego wywodu chciałbym skupić się na krótkim omówieniu każdej z powyższych części, ponieważ poruszają one tematy i problemy godne uwagi i szerszego przybliżenia czytelnikom .
Etyka teoretyczna jest integralnie powiązana z historią filozofii. W tej części książki odnaleźć możemy poglądy, myśli i twierdzenia kongenialnych twórców teorii, ludzi, których bezsprzecznie określić można mianem znakomitych filozofów i myślicieli. Pośród nich odnaleźć można Platona z Aten, Arystotelesa ze Stagiry, Immanuela Kanta oraz wielu innych. Nie mam zamiaru omawiać tutaj każdego jednostkowego problemu osobno, bowiem w taki sposób dokonałbym streszczenia całej książki. W niniejszej pracy skoncentruję się nad wybranymi zagadnieniami, które najbardziej przykuły moją uwagę i mnie poruszyły.
Pierwszym problemem, który pragnę zaprezentować jest " prawda". Z całą pewnością niejeden z nas przynajmniej jeden raz w życiu rozmyślał nad tym, czym jest prawda i o co chodzi z jej fenomenem? Czemu człowiek nie powinien kłamać oraz dlaczego to "prawda zawsze wyjdzie
na jaw"? Z publikacji P.Vardego i P.Grosha przyswoiłem sobie niezwykle istotną rzecz, a konkretniej to, iż w ramach zagadnienia prawdy funkcjonują dwie szkoły i dwa podejścia :
Pierwszy z nich to - realizm, który przyjmuje, iż prawda jest koherencją słów i konkretnego stanu rzeczy. Należy rozumieć to w ten sposób, iż zwolennicy tego poglądu przyjmują, że stwierdzenie "wszystkie łabędzie są białe" uchodzić może albo za prawdziwe albo za nieprawdziwe. Stwierdzenie owo postrzegane było jako prawdziwe do momentu kiedy dokonano odkrycia istnienia czarnych ptaków tego gatunku. Trzeba zatem stwierdzić, iż realiści są w pełni świadomi tego, że mogą popełniać błąd i w nim trwać. Niezwykle ważne jest także to, że o prawdziwości rozstrzyga w sposób ostateczny nie to, co ludzie postrzegają jako prawdziwe bądź też nieprawdziwe, ale nie uzależniona od
ludzkich poczynań i twierdzeń rzeczywista prawdziwość i nieprawdziwość.
Drugie podejście do zagadnień prawdy określa się mianem konstruktywizmu. Przyjmuje on, iż prawda pojawia się w granicach ludzkich zbiorowości i jej konstruktoramisą właśnie ludzie. To, czy coś uchodzi za prawdziwe bądź też nieprawdziwe, uzależnione jest również od kontekstu,
od konkretnych przesłanek o charakterze historycznym. W ramach konstruktywizmu wyszczególnić możemy dwa jego rodzaje:
-pierwszy to konstruktywizm kreatywny ; zakłada, iż prawda ma charakter względu i kreatywny, co jest jednoznaczne z tym ,ze nie istnieją prawdy absolutnie moralne, albowiem zależne są one od zbiorowości społecznych jak również preferowanego przez nie stylu życia,
-drugi zaś to konstruktywizm niekreatywny, który zakłada, że istnieje (a może raczej powinien istnieć) zbiór osądów etycznych, które uznane są za rzeczywiste i obejmują swym zakresem rozmaite ludzkie wspólnoty.
Tak pierwsze jak i drugie stanowisko, ukazuje różnorodność odrębnych podejść w odniesieniu do zagadnienia prawdy.
W realiach życia codziennego istota ludzka nie jest nawet świadoma tego, iż jest zwolennikiem jednej z wyżej wyszczególnionych koncepcji odnoszącej się do zagadnienia prawdy.
Drugim niezwykle absorbującym i frapującym problemem, który podjęty został przez autorów książki o tytule "Etyka" jest utylitaryzm.
Utylitaryzm jest to rodzaj teorii moralnej, która głosi - "jak najwięcej szczęścia dla jak największej liczby osób". Za twórcę tej uznaje się J. Benthama.
Wokół teorii utylitarystycznej narosło wiele konfliktów i sprzeczności, niemniej jednak jest to koncepcja niezwykle interesująca, chociaż prawda jest, że zrodziła wiele problemów. J. Bentham przyjmował, iż dobrym jest jedynie to co przysparza jak najmniej cierpienia, a jak najwięcej szczęścia i przyjemności. Niezwykle istotne miejsce w tej teorii zajmuje tak zwany rachunek utylitarystyczny, podług którego trzeba ustalać wielkość i skalę efektu. Ten właśnie rachunek przyjmuje się na podstawie kryteriów, do których zaliczamy: , intensywność, długotrwałość, pewność, głębokość, odroczenie, bogactwo, czystość.
Koncept ów zdaje się być niezłożony i optymistyczny, jednak we chwili wdrożenia go w życie (przykładowo odnosząc się do wizji zaprezentowanej w książce) wywołuje on mnogość rozterek o charakterze etycznym.
Poza J. Benthamem dla rozwoju koncepcji utalityrystycznych niezwykle przyczynił się również inny brytyjski teoretyk i filozof John Stewart Mill.
John Stewart Mill przeprowadzał próby podania ścisłych definicji pojęcia "przyjemność". W ramach realizacji tego zadania dokonał rozróżnienia jej dwóch typów: pierwsze to przyjemności niższe - mające związek z cielesnością człowieka, a także przyjemności wyższe - pozostające w związku z umysłowością i inteligencją człowieka.
Owe dwa wyszczególnione wyżej typy przyjemności pozostają ze sobą w ścisłej zależności, albowiem w pierwszej kolejności trzeba zaspokoić przyjemności niższe, zaś dopiero potem ich wyższy odpowiednik. Wyższe przyjemności posiadają automatycznie wyższą rangę oraz prestiż względem przyjemności niższych.
John Stewat Mill jest także autorem słynnego sformułowania, które niewątpliwie stanowi esencję koncepcji utylitarystycznych: "lepiej być niezadowolonym człowiekiem niż zadowoloną świnią; lepiej być niezadowolonym Sokratesem niż zadowolonym głupkiem".
W ramach utylitaryzmu wyszczególnić możemy dwa jego zasadnicze rodzaje:
a) utylitaryzm czynów,
b) utylitaryzm zasad.
Utylitaryzm czynów przyjmuje , iż "metoda utylitarystyczna powinna wychodzić od konkretnych zachowań uważanych za moralne lub niemoralne i z nim dopiero wydobywać ogólne zasady".
Na podstawie tego złożenia możemy dojść do konkluzji, że zwolennicy tego konceptu w pierwszej kolejności podejmują działania, a dopiero później tworzą sformułowania i zasady. Jeśli pewne działanie wywołuje ogólną szczęśliwość, to wtedy konkretna reguła zostaje tak sformułowana, ażeby zawrzeć w swej treści konkretne zachowanie. Niezwykle ważne jest to, iż ów typ utylitaryzmu nigdy nie może być zależny od czegoś, co sami postrzegalibyśmy jako niedopuszczalne.
Drugi rodzaj utylitaryzmu, czyli utylitaryzm zasad , w pierwszej kolejności pragnie "nakreślić ramy ogólnych norm i na ich podstawie dopiero orzekać, jakie konkretne postępki są niedopuszczalne". Można więc powiedzieć, że jest on przeciwieństwem utylitaryzmu czynów, bowiem w tym miejscu od sprecyzowanych reguł o charakterze jednostkowym następuje przejście do aktów i działania. Niezwykle znamienna jest wobec tego zasada, która nie akceptuje wyjątków. Zwolennicy utylitaryzmu zasad stoją na stanowisku, że przestrzeganie zasad stanowi dobro moralne. Można więc zatem powiedzieć, że każdy przejaw działania, który zgodny jest z zasadami, ma charakter etycznie poprawny , zaś ten który sprzeniewierzy się zasadzie, uznawany jest za moralnie niegodziwy. Utylitaryzm tego typu silnie akcentuje powszechny egalitaryzm oraz występuje przeciw sytuacjom, w których interesy wybranych koterii wyraźnie dominują nad interesami ogółu.
Zarówno J. Bentham' a jak i Johna Stewarta Mill'a zalicza się do propagatorów pierwszego z wyżej wymienionych typów utylitaryzmu. Zwolenników tego typu konceptu określa się mianem dentologistów, bowiem dobro albo też zło czynu oceniane jest przez nich ze względu na cel, któremu się podporządkowuje.
Zgodnie z tym, o czym mówiłem już wcześniej, wokół koncepcji utylitarystycznej narosło wiele kontrowersji. Jedni uchodzą za zwolenników, drudzy zaś tworzą obóz oportunistów tegoż konceptu. Moim zdaniem uczucie szczęścia jest niezwykle istotne w życiu każdej jednostki ludzkiej oraz trzeba o tym pamiętać każdego dnia. To właśnie utylitaryzm przypomina tym ludziom, którzy dawno zwątpili w sens i radość życia, że szczęśliwe życie rzeczywiście jest możliwe.
Trzecim niezwykle ważnym problemem poruszonym w części książki mówiącym o etyce teoretycznej, jest etyka indyjska.
W państwie indyjskim etyka była i wciąż jest postrzegana jako centrum wewnętrznych i moralnych aspiracji istot ludzkich uwikłanych w podlegające ciągłym zmianom struktury społeczno - polityczne.
W tradycji kontynentu azjatyckiego odnaleźć i wskazać możemy z łatwością mnogość systemów etycznych, lecz najbardziej znamienne są:
Wczesna etyka indyjska 1500-800 p.n.e
-pojmowała i przedstawiała dobro najwyższe jako swoisty ład i cykliczność porządku naturalnego i kosmicznego określanego mianem RITA ( którego przeciwieństwem jest chaos, tak zwana "Anirta")
-indyjscy etycy za dobro uważali i pojmowali między innymi: radość, satysfakcję, zdrowie, przyjemność, wiedzę, przyjaźń, plon i tak dalej,
za zło zaś uważali :
-nieobecność wartości pozytywnych albo antynomie dobra
-istota ludzka winna działać w taki sposób, aby rozsiewać wokół siebie dobro , lecz nie w sposób zbyt przesadny, aby uniknąć naruszenia kosmicznej harmonii - pojmowali kodeks moralny jako wartości absolutne i wieczne,
-zasadniczy nurt - BRAMINIZM
z pierwotnej etyki ukształtowały się rozmaite nurty oraz zagadnienia moralne, a także świadomość etyczna
Istnieją trzy niezwykle istotne spostrzeżenia tyczące się zagadnienia społeczeństwa braministycznego:
-Wedy, kanon hinduizmu, stanowią autorytet najwyższy; nie istnieje objawiciel najwyższy , bogowie stanowią dla istot ludzkich swoiste wzorce oraz wykonawców umieszczonych reguł i norm.
-istnieją cztery klasy-
- Varna (każda ma obowiązki)
- bramin- religia, nauczanie
- kszatrija- elita polityczna i militarna
- wajsja- rolnictwo, handel
- śurda-praca, służba
owe klasy nie winny stanowić źródła antagonizmów, lecz kasty wywołują dyskryminację, alienację oraz wykreowały system autorytarnych rządów braminów.
Wedy ustanawiają wartości moralne oraz ideały przykładowo takiej jak :
prawda, ofiara, wstrzemięźliwość, asceza, miłość, wierność, wdzięczność itp.
W późniejszym okresie źródło i symbol etyki hinduskiej stanowi tak zwana : "puruszarta". Zaistniały na przykład : aśrama, dharma, karma będące swoistymi zasadami moralny.
Puruszarta- a zatem "cel istoty ludzkiej"
Istnieją czwarte wartości, do których należy nieprzerwanie zmierzać (zawierzając intuicji, polegając na własnych możliwościach i umiejętnościach):
*artha - zagwarantowanie własnej osobie dobrobytu,
*kama - przyjemności oraz urzeczywistnianie pragnień
*dharma - obowiązki względem społeczeństwa oraz jednostki
*moksha - ostateczne i całkowite wyzwolenie.
cele owe mogą być ze sobą skonsolidowane , stanowić cel autoteliczny, bądź też narzędzie osiągnięcia owego celu (niejednokrotnie należy osiągnąć jeden cel, aby być w stanie osiągnąć drugi),
Aśrama - czyli cykl życia
Cztery stadia, każde posiada swoisty kodeks i procedurę postępowania i działania :
1 uczniowskie- dyscyplina wstrzemięźliwość posłuszeństwo względem nauczyciela
2 założenie rodziny- obowiązki rodzinne
3 wycofanie się z życia i z ziemskich przyjemności
4 kontemplacja- rozstanie się z materialnymi przyzwyczajeniami ciała ( absolutnie bezinteresowność; zerwanie więzów społecznych i rodzinnych)
Dharma - czyli "obowiązek"
- posiada mnogość znaczeń
- niezmienne reguły w wedach
- znaczy również obrządek, obowiązek, słuszność, sprawiedliwość, moralność, religię, prawdę,
- posiada wewnątrz siebie idee harmonii i ładu,
- z weddyjskiej tradycji bazuje na pojęciu jedności ( pewien rodzaj Rity)
podług twórców kodeksów prawnych stanowi:
- system społecznych i etycznych reguł uwzględniający ogół norm tyczących się wszystkich, lecz również powołanych , zobowiązania, normy i kary dla konkretnych grup społecznych, kast wieku, ról.
Karma- (działanie-wynik; rezultat; czynność)
każdorazowe świadome, niczym nieskrępowane działanie jednostki ludzkiej posiada konsekwencję w przyszłej egzystencji i może je determinować,
Prawo karmy - zasługi oraz cnoty będą nagradzane, wszelkie wykroczenia zaś karane
w przyszłej egzystencji, charakter możliwości oraz zdarzenia mogą być wywołane czasami przeszłymi,
- każda jednostka ludzka przychodzi na świat w odpowiedniej grupie, posiada dharmę wyznaczoną przez los oraz kastę,
zmierza ku zminimalizowaniu ciężaru karmy, zaś dzięki urzeczywistnianiu czterech celów "puruszarty" zmierza ku wyższemu odrodzeniu albo wykroczeniu poza granice karmy, wyzwala się od "sansary" (łańcuch nieprzerwanej egzystencji),
Dzieła hinduizmu
upaniszady- akceptują wedy, przekonują do wzrastania duchowego, nie zaś do dążeń ziemskich (naznaczonych materializmem),
w tym też nurcie odnaleźli się Jogini oraz Asceci ukierunkowani do wnętrza samych siebie, zmierzenie ku wyższemu powołaniu,
Trzy cnoty: samokontrola, dawanie albo poświęcenie, współczucie;
świat pojmowany jako jednia;
smarta- etyka pochodna, propaguje prawo, nie uznaje równości względem prawa, pewne obowiązki wywodzą się z wyboru, nie zaś innych; możliwe jest uniknięcie różnych odmian dharmy dla różnych epok oraz ludzi, dziesięć cnót;
Gita
Każdy człowiek wypełnia swoje obowiązki zgodnie ze swoją nauką, lecz obowiązki podporządkowane są klasie oraz odgrywanej roli, zapewnia wyzwolenie, kształtuje jogę (która akcentuje rolę inteligencji oraz wiedzę);
DŻINIZM
nie stanowi religii teistycznej, odrzuca ideę boga personalistycznego;
Dwie sekty po schizmie: nie odziani (akcent na pragmatyczny aspekt życia). odziani (ascetyczny tryb życia)
Założenia dżinizmu :
1. wiara w to, że każdy człowiek wyposażony jest w tak zwaną JIVA ( czyli dosłownie "czująca zasada"):
- świadomość poziomy:
energia witalna
dobre usposobienie
cały świat posiada naturę odczuwającą oraz każda aktywność jest wywołuje karmę oraz rozwój bytu. Aby po zejściu śmiertelnym nie było kolejnego ucieleśnienia trzeba wyczerpać albo zatrzymać karmę.
2. etyka surowa - dyscyplina wyrzeczeń, życie klasztorne preferowana dharma, ostateczny cel - tak zwane - dżinizmu znaczy wyzwolenie (przed nim należy być mnichem),
3) reguły , którymi winien kierować się człowiek - tworzone przez klasztory - przestrzeganie przysiąg oraz ograniczeń, wstrzymywanie się od aktywności bezsensownej, przyjemność jest zła, zaś ból można znieść i tolerować,
w praktyce trzeba przestrzegać ślubów wstrzemięźliwości (bez ascezy)
- pięć ślubów:
- ahimsa- niekrzywdzenie zakaz czynienia zła
- satya- prawdomówność
- asteya- nie kradnij
- brahmacharya- wstrzemięźliwość płciowa
- wystrzeganie się chęci posiadania
MAHATMA GANDHI
- poddawała krytyce tradycyjną etykę hinduizmu oraz etykę zachodu, był
przywódcą "ludzi Boga"
- stawał w obronie struktur klasowych warma twierdząc, iż:
1. różni się od dzielącego ludzi systemu kast,
2. wytycza granice pracy,
3. jest prawem natury ludzkiej dharmą.
W odniesieniu do warny:
- pomimo podziału na kasty nie powinna istnieć nierówność, prawa każdego człowieka powinny być respektowane,
- ahimsą określa się działanie pozbawione przemocy, stawianie oporu bez wykorzystania siły,
W odniesieniu do ahimsy:
- metodę ową kreuje dzięki połączeniu trzech elementów:
1)satija - mówienie prawdy , prawdziwa wiedza, prawda bytu albo istnienia,
2)achimsa - dynamiczne działanie aż do momentu osiągnięcia celu, któremu towarzyszy miłość, współczucie, bezinteresowność,
3) tapasya - odwaga, hart ducha, wytrzymałość, bezinteresowność,
Konfucjanizm i taoizm
Konfucjusz (żył w okresie 551- 479 p.n.e) przyszło mu działać w epoce, w której rzeczywistość pojmowana była w sposób monistyczny.
Nauczano, iż świat stanowi całość i jedność przyrody, społeczeństwa oraz jednostki. Według Chińczyków duchy oraz bóstwa odnaleźć można wewnątrz, nie zaś poza światem . W tych też realiach funkcjonują "jang(+)" oraz "in (-)" .
"Jang" jest symbolem aktywności, mężczyzny, dominacji, twardości, słońca, ciepła, dnia, lata.
"In" to symbol kobiety, bierności, uległości, miękkości, księżyca, zimna, nocy, jesieni.
Konkurencja pomiędzy owymi siłami ma zdolność przemieniania świata, stanowi źródło przemian.
Deliberacje Konfucjusza uwzględniały chińskie wychowanie, które proponowało opanowanie sześciu cnót, sześciu godnych szacunku czynności oraz sześciu sztuk.
Cnoty (wartości o charakterze społeczno- etycznym )
-mądrość
-uczynność
-dobroć
-sprawiedliwość
-wierność i zgoda
Czynności :
- szacunek do rodziców
- przyjacielski stosunek do braci
- serdeczność wobec krewnych żony
- przyjaźń miedzy sąsiadami
- zaufanie do otoczenia
- współczucie dla nieszczęśliwych skrzywdzonych
Cnót i czynności uczono się przez opanowanie sztuk:
- znajomość dworskiego ceremoniału
- muzyki
- sztuki strzelania z łuku
- umiejętności kierowania wozem
- pisania i matematyki
Każdą z sześciu sztuk dzieli się na rodzaje:
- sześć rodzajów muzyki
- pięć rodzajów strzelania
- pięć rodzajów kierowania wozem
- sześć rodzajów pisania
- dziewięć działań matematycznych
etyczne wskazówki Konfucjusza bazujące na regule prymatu grupy oraz społeczeństwa,
w odniesieniu do jednostki
Powinności względem społeczeństwa bardziej istotne są od religii.
- "Tao" (droga)- ogólne reguły rządzące światem, interesy jednostki oraz grupy są wspólne,
- "Siao"(przywiązanie )- miłość synowska łącząca człowieka z rodziną, społeczeństwem i państwem,
-"Zen"(humanitarność )-prawo moralne, postępowanie szlachetne, które stanowi warunek poznania "tao", to również tolerancja, wiedza, odwaga, dobre maniery.
Konfucjusz twierdzi, że wytyczną powinna stanowić reguła wzajemności,
odwaga wypełniania pięciu obowiązków.
A istnieje pięć wzajemnych obowiązków:
- władca dobry dla poddanych oni lojalni i wierni wobec niego,
- ojciec sprawiedliwy dla dzieci one przywiązane do rodziców służące im we wszystkim,
- ludzie starzy mają być życzliwi a młodzi ich szanują i wspomagają,
- mężczyzna sprawiedliwie ma pojmować kobietę a ona ma być posłuszna i uległa,
- przyjaciele mają być wobec siebie bezgranicznie wierni,
Z "ZEN" winno wynikać przestrzeganie pięciu reguł:
- godność, szlachetność, prawdomówność, pilność oraz dobroć.
Doskonała istota ludzka to taka, która bezinteresownie pragnie wypełnić obowiązki, a także stawia sobie wymagania;
Marny człowiek to taki, który myśli o korzyściach materialnych, wytycza wymagania innym.
Konfucjusz zażądał unikania skrajnych reakcji. Według niego rodzina społeczeństwo wychowuje, zaś morale zależne są również od władcy oraz systemu administracji państwa. Władza dla kompetentnych moralnych - trzech rzeczy, o które winni zabiegać:
- żywność, silna armia oraz zaufanie do prostego ludu.
Konfucjusz nie aprobował przesądów oraz kontemplacji mistycznej, lecz propagował : racjonalizm, tolerancję religijną, wykształcenie oraz dobre wychowanie.
Konkurencyjny kierunek stanowi TAOIZM ( Lao-tsy VI - V p.n.e).
Tao- to ogólna reguła harmonii, przyrody i społeczeństwa. Taoizm gloryfikował pierwotny stan natury, krytycznie oceniał cywilizację. Propagował życie w zgodzie z naturą, sprzeciwiał wojnie. Dostrzegał państwo bez wojska i biurokracji. Akcentowane jest prawo przyrodnicze, zaś prawa społeczne traktowane są jako wtórne oraz sztuczne.
Lao-tsy - wskazywałby z obojętnością traktować świat otaczający oraz podporządkować się losowi. Cnotę stanowi: umiarkowanie, naganie podlega zbytnia zapobiegliwość.
Jedną z zasad taoizmu stanowi "niedziałanie" pojmowane jako niewykonanie rzeczy kolidujących z naturą człowieka, nieobecność pragnień, aktywności i jako spokój.
Należy zwalczać wiedzę i naukę, bowiem wtedy ludzie będą bardziej szczęśliwi- ociemniałymi łatwiej jest rządzić.
ETYKA BUDDYJSKA
Różnica pomiędzy tą a innymi jest taka, iż akcentuje nieustanną zmienność i wanitatywność wszystkiego. Nie istnieje nic, co nie miałoby początku albo końca (ani wieczna dusza, materia, ani wieczny Bóg). Niezmienne są wyłącznie odwieczne prawa świata oraz niewypełniona przestrzeń. Ciało oraz duch człowieka w różnych okresach oraz okolicznościach nie jest identyczny. Budda akceptował koncepcje sansary. Kolejne wcielenia zależne są od indywidualnego, moralnego Karmana. Nowonarodzona istota ludzka jest niepowtarzalna, lecz łączy ją ciągłość charakteru.
Nauki etyczne Buddy :
- istnieją cztery prawdy: cierpienie, o powstaniu cierpienia, o usuwanie cierpienia, o drodze wiodącej do jego usuwania.
Cierpienie to narodziny, starość oraz śmierć.
Przyczynę stanowi: pragnienie istnienia (które popycha nas do narodzin).
Trzeba wyzbyć się, odłączyć się od pragnień. Skuteczna droga do zniszczenia pragnienia jest tak zwana "ośmioraka ścieżka" : należyty pogląd, (wiara)- znajomość czterech prawd :
- należyte myślenie- wolne od żądzy, nieżyczliwości, gwałtowności,
- należyta mowa- powstrzymanie się od kłamstw, wymyślania, plotkowania,
- należyte postępowanie- nie zabijaj, nie kradnij,
- należyte życie- utrzymywanie się z pracy i zawodu,
- należyte dążenie- zmierzające do niszczenia czynników fatalnych, a popierania zbawiennych,
- należyte skupienie się w medytacji.
Buddyjski dekalog.
Pierwsza część dotyczy zwolenników buddyzmu, druga zaś mnichów.
Pięć przykazań: nie krzywdź istot żyjących, nie bierz nie ofiarowanego, nie cudzołóż, nie kłam i nie spożywaj napojów odurzających.
Dla mnichów zaś: nie uczestnicz w rozrywkach -tańce, muzyka, teatr, śpiew, nie używaj wygodnego posłania (łóżka), nie dbaj o urodę (perfumy, biżuteria),
nie przyjmuj pieniędzy, złota, srebra.
W buddyzmie istnieją trzy rodzaje przewinień:
- popełnione myślą (chciwość, złość, zwątpienie)
- popełnione słowem (kłamstwo, przekleństwo, gadulstwo),
- popełnione czynem (zabójstwo, kradzież, cudzołóstwo)
Zło jest wynikiem niewiedzy. W pierwotnym okresie, ludzie cenili dobre intencje, zamiary cenniejsze od uczynków. Nie czyn, lecz intencja decydują o etycznej ocenie jednostki ludzkiej. Buddyzm akceptuje miłość bez emocji oraz namiętności. Każdy człowiek posiada to, na co zasłużył. Stanowi regułę odpłaty za dobre i złe. Najwyższy cel, do którego winniśmy dążyć to "nirwana", wyzwolenie się od jakichkolwiek pragnień. "Nirwana" zwieńcza wędrówkę dusz ( metempsychozę). Buddyzm naraził się braminizmowi za sprawą zwalczania kastowości indyjskiej oraz głoszenia pacyfizmu.
Druga część książki skupia się na problematyce związanej z "etyką stosowaną" . Odnaleźć w niej można problemy, z którymi muszą zmierzać się ludzie współczesnego świata. Według mnie, niezwykle ważne jest to, że są to problemy, którym zajmuje się nie tylko wielcy myśliciele, naukowcy, profesorowie, lecz są to problemy, które dotykają powszedniej monotonnej rzeczywistości przeciętnego "zjadacza chleba".
Jednym z tego typu zagadnień, które odnaleźć możemy w książce jest problem aborcji. Stanowi on niezwykle istotne i kontrowersyjne zjawisko XXI stulecia. Prowadzone są spory między zwolennikami oraz oponentami , niemniej jednak niewątpliwie jest to problem, w którym niezwykle ciężko będzie osiągnąć jakiekolwiek porozumienie, dojście do konsensusu czy pójścia na kompromis. Zdecydowana większość uczestnicząca w konflikcie nie jest świadoma tego, iż w korzeniach tego zagadnienia utkwione są przesłanki o zabarwieniu filozoficznym. Najprościej można wyłożyć je w sposób następujący :
1. Czy płód jest osobą, bądź potencjalną osobą?
2. Czy płodowi przysługują jakieś prawa, a jeśli tak, to jak się one mają do praw matki?
Antagonizmów wokół tego, w którym momencie za istotę ludzką trzeba uznać kształtujące się w łonie kobiety dziecko. Wiadomym jest, że nie istnieje wyszczególniony moment krańcowy rozwoju przyszłego noworodka, co do którego uważa się, iż wcześniej stanowi on wyłącznie związek tkanek.
Na przestrzeni wieków, w których toczyły się rozważania o momencie, w jakim kształtujący się płód przybiera kształt istoty ludzkiej włączyli się także zwolennicy dualizmu. Koncepcja dualistyczna przyjmuje, że istota ludzka złożona jest z dwóch zasadniczych substratów: duszy i ciała. Musi wobec tego w końcu pojawić się pytanie o to , w którym momencie człowiecze ciało zostaje obdarowane duszą? W tej kwestii wypowiadali się już wielcy myśliciel doby średniowiecza, jak na przykład św. Augustyn który twierdził, iż płód zostaje uduchowiony w 46 dniu od swego poczęcia; z kolei św. Tomasz z Akwinu był zdania, że dziewczęta "otrzymują" duszę w 90 dniu, zaś chłopcy - 50 dni wcześniej. W XVII stuleciu Kościół Katolicki twierdził, iż dusza wstępuje w zarodek w momencie jego powstania. Nie ulega więc żadnym wątpliwościom, iż od tego momentu Kościół Katolicki występuje przeciwko sztucznemu spędzaniu płodu. Pojawiają się jednak pewne szczególne przypadki, w których Kościół Katolicki wyraża zgodę na przeprowadzenie aborcji - kiedy życie kobiety znajduje się w ogromnym niebezpieczeństwie.
Niezwykle interesującą kwestię, która stanowi integralną część sporu o aborcję, stanowi tak zwany konflikt praw. Jako czytelnik tej książki niezwykle długo i wnikliwie deliberowałem nad tym, czy należy uwzględniać prawa nienarodzonego dziecka, czy też może respektować prawa świadomej matki?
Zwolennicy feminizmu twierdzą, iż trzeba umożliwić kobiecie swobodną decyzję o tym , czy chce dokonać aborcji czy też nie. Legalizacja aborcji byłaby więc jednocześnie wyzwoleniem kobiet ze zniewolenia cielesnego. Niezwykle istotne jest to, aby na kwestię aborcji z perspektywy kobiety, albowiem to w jej wnętrzu rozwija się płód i ściśle wiąże się to dalszymi perspektywami jej życia. Niemniej jednak nie wolno ignorować faktu, iż nienarodzone dziecko posiada ojca i że on również powinien wypowiedzieć się w tej kwestii.
Nie wolno także, a może nawet przede wszystkim, zapominać o powołanym do życia dziecku, albowiem ono również, nawet jako maleńka istota, ma prawo żyć.
Aborcja jest zagadnieniem niezwykle trudnym, albowiem tyczy się ona naszych przekonań etycznych , a zwłaszcza okoliczności życiowych, które towarzyszą naszej egzystencji.
Ostatnim problemem poruszonym w książce, który chciałbym przedstawić, jest kwestia praw zwierząt.
Podobnie jak pozostałe - to także problem niezwykle drażliwy i wzbudzający wiele kontrowersji. W kwestii praw zwierząt, etyczne dysputy kształtują się i ogniskują wokół:
1. hodowli i uboju zwierząt - niemałe kontrowersje wywołują nie humanitarne warunki, w których zwierzęta musza przybyć z woli człowieka.
2. posługiwanie się zwierzętami do badań i eksperymentów medycznych - zwolennicy podkreślają fakt, iż tego typu doświadczenia są niezwykle bolesne, stresujące i wzbudzające strach w zwierzętach.
3. posługiwanie się zwierzętami do różnego rodzaju kosmetyków, detergentów oraz innych niefarmaceutycznych środków.
4. hodowla i ubój zwierząt w celu pozyskania futer - pod wpływem opinii publicznej wciąż ograniczane jest wykorzystywanie naturalnych futer pochodzenia zwierzęcego do szycia różnego rodzaju odzieży.
5. rekreacyjne przeprowadzanie polowań na zwierzynę, a także hodowla i tresura zwierząt w celach rozrywkowych i zarobkowych ( np. cyrk albo zoo).
